جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رساله حاضر به بحث از ولایت انسان کامل از دیدگاه سید حیدر آملی(ره) از عرفای بزرگ شیعی قرن هفت و نیز امام خمینی(ره) اختصاص دارد. شاید در میان عرفائ مسلمان کمتر عارفی یافت شود که به بحث از ولایت نپرداخته باشد؛ اما در میان همه عرفا این دو عارف یاد شده، بیشتر به این مسأله توجه کرده و رساله حاضر به تبیین دیدگاه این دو بزرگ و بیان اشتراکات و تفاوت های دیدگاههای آنان اختصاص دارد. نتیجه این تطبیق و مقایسه، شناخت ولایت انسان کامل درسطحی فراتر از مباحث علمی معمولی و کلامی است. زیرا در چارچوب مباحث عرفانی و به ندرت نیز در محدوده مباحث عمیق فلسفی می باشد و هر شخصی می تواند با سیری مطالعاتی وفکری دراین مباحث یک دگرگونی و تحول و انقلاب عمیق و گسترده روحی پیدا نموده و بینش و نگرشی جدیدی درباره خداوند متعال و فرستادگان او و درباره هستی و نفس خود به دست آورد. بیان حقیقت ولایت و نحوه تجلی او در مظاهر وجود و تقریر این معنا که عالم وجود،صورت و ظاهر حقیقت محمدیه‎6 است و دست یابی به یافته هایی تازه در زمینه اثرات شناخت ولایت انسان کامل و محبت به اولیای الهی از دستاوردهای این رساله است. همچنین به تبیین ولایت عرفانی که فراتر از ولایت تکوینی و تشریعی است، در دو عالم امر و خلق پرداخته شده است که به این مهم در کتب عرفانی به صورت صریح و روشن و مشخص، کمتر اشاره شده است. در فصل اول به بررسی معناشناسی ولایت و واژه های مربوط به آن در لغت و عرفان ومعناشناسی انسان کامل پرداخته ایم. فصل دوم شامل بحث از ضرورت وجود انسان کامل و بیان ویژگیها و مقامات انسان کامل است. و تبیین حضرات خمسه الهی در دو وجه حقی و خلقی وتعبیر کتب الهی می باشد. فصل سوم به تحلیل ولایت انسان کامل در دو قوس نزول و صعود واقسام ولایت انسان کامل می پردازد. فصل چهارم: اثبات تداوم ولایت تحت عناوینی چون خاتم ولایت، ولایت فقیه و آثار قبول ولایت و محبت اهل بیت: است که از جمله آن رسیدن به مقام شهود حقیقی است.

پژوهشی است درباره تأویل عرفانی (برداشت معنای باطنی از ظواهر الفاظ قرآن) از منظر امام خمینی(قدس سره) و مقایسه آن با دیدگاه سید حیدر آملی(رحمه الله). نویسنده طی شش فصل، پس از بیان کلیات تحقیق، به تعریف تأویل از دیدگاه امام خمینی(قدس سره) و سید حیدر آملی(رحمه الله) پرداخته و از جایگاه آن در آیات محکم و متشابه سخن گفته است. سپس اصول و مبانی تأویل را از دیدگاه ایشان مطرح نموده که عبارت اند از: ضرورت تأویل قرآن، وضع الفاظ برای معانی عام، ذو مراتب بودن کتاب و کلام الهی، و امکان حصول علم تأویل برای غیر معصومین(علیهم السلام). در ادامه، ملاک های تأویل را از دیدگاه این دو عارف نامی مورد بحث قرار داده که عبارت اند از: تطابق کتاب تکوین با کتاب تدوین، هماهنگی معنای باطنی با ظاهر قرآن، و پیوند طریقت و حقیقت با شریعت. آنگاه شرایط تأویل کننده را در دو قسمت شرایط عملی و علمی از منظر آن دو بزرگوار بررسی کرده و در پایان نمونه هایی از تأویلات عرفانی امام خمینی(قدس سره) در آیات قرآن را در دو بخش مباحث مربوط به قوس نزول و قوس صعود ارائه نموده و با تأویلات سید حیدر آملی(رحمه الله)در همان آیات مقایسه کرده است

عمده گزاره های عرفان اسلامی توصیفی از دو موضوع است: 1- «تجلیات الهی و تعینات اسمایی حق تعالی» 2- «صاحب مقام تجلیات وتعینات الهی» یا همان «انسان کامل». از جمله اوصاف عینی انسان کامل «ولایت» است. به تعبیر دیگر انسان کامل ولی الله است. ولی الله مظهر جامع است که تجلیگر تمام ذات حق و مظهر اتم واعظم حق تعالی است.واین رساله به بیان دیدگاه حکیم ترمذی از اندیشمندان اهل تسننو سید حیدر آملی از اندیشمندان شیعه به مسئله ولایت پرداخته است . اساس نظریه ولایت حکیم ترمذی بر مفهوم حق الله استوار است .کسانی که این حق را رعایت می‌‌‌کنند دو گروهند: ولی اللهکه جز خدا را مراعات نمی کند و جز به او تعلق ندارد و این همان عبودیت استو ولی حق الله که با انجام تکالیف شرعی منتظر نتیجه کار خود از سوی خدا هستند.به نظر ترمذی وظیفه انبیاء با پایان جهان و آغاز قیامت به پایان می‌رسد اما ولایت تا ابد ادامه دارد . و همان‌گونه که هر چیزی آغاز و انجامی دارد، ولایت نیز آغاز و انجامی دارد که انجام و پایان ولایت در وجود ولی خاتم تحقق می‌پذیرد که او را خاتم اولیاء می‌نامند «خاتم اولیا در واقع، همان خاتم انبیا»و حقیقت محمدیه است. وجامع همه ی کمالات وفضایل اولیای پیشین بوده و حائزنردیک ترین رتبه به خاتم انبیا ست.وی در آخر الزمان وهنگام زوال دنیا وهم زمان بامهدی (ع) می آید.نظریه ولایت حکیم ترمذی بر آراء دیگر اندیشمندان بزرگ نیز تاثیر بسیاری نهاده است. از جمله آرای ولایی ابن عربی را متاثر از وی دانسته اند. ابن عربی ختم ولایت را به ختم ولایت عامّه و ختم ولایت محمدیه تقسیم می‌کند و حضرت عیسی (ع)را خاتم ولایت عامّه مطلقهوخود راخاتم ولایت مقیده می‌داند.سید حیدر پس از تعریف نبوت ، رسالت و ولایت ، به تبیین نسبت انها پرداخته، می‌‌فرماید: نبوت اطلاع از حقایق الهی از حیث علم و بیان است و رسالت اطلاع بر آنها از حیث کشف، عین، ذوق و وجدان می‌‌باشد. و ولایت اطلاع بر معرفت ذات، صفات و اسماء بالذات است.انبیا همان اولیایی هستند که در حق فانی گشته و به آن بقا یافته اندپس باطن نبوت، ولایت است و آن بر دو قسم است: عام و خاص. ولایت عام شامل همه کسانی می‌‌شود که به خدا ایمان آورده و بر حسب مراتب خود عمل صالح انجام می‌‌دهند؛و دوم مشتمل بر سالکان به منزل رسیده است هنگام فنا آنها در خدا و بقایشان به او» به تعبیر سید، خاتم ولایت کسی است که پس از او هیچ ولیی به مقام او نرسد و از راه عقل، نقل و کشف، اثبات می‌‌کند حضرت عیسی (ع)نمی‌تواند خاتم ولایت مطلقه باشد ویخاتم ولایت مطلقه را حضرت علی‌بن ابی‌طالب (ع)می‌‌دانند و اطلاق خاتم ولایت مقیده را جز بر حضرت مهدی (ع)صحیح نمی‌دانند.می‌‌‌توان اینگونه در نظر داشت که ولایت مورد نظر هر دو عارف مذکور همان ولایتی است که مدنظر و مورد قبول تشیع بوده و قابل انطباق به ائمه اطهار می‌‌‌باشد. و به قول هجویری با اینکهجمله مشایخ اندر حکم اثباتولایتموافق‌اند، اما هر کسی به عبارتی دگرگون بیان این ظاهر کرده‌ است.

رساله حاضر از یک مقدمه و سه فصل تشکیل شده است. مقدمه آن چهاربخش دارد که در بخش نخست زندگینامه کوتاهی از سید و در بخش دوم خلاصه ای از دیدگاههای وی آمده است. در بخش سوم زندگینامه مختصر افلوطین و در بخش چهارم خلاصه ای از آرای وی مطرح شده است. فصل اول و دوم هر یک چهار بخش تحت عنوان مقدمات ، انسان پیش از طبیعت، انسان در طبیعت و انسان پس از طبیعت دارد. فصل سوم دو بخش دارد . به ترتیب : شباهتهای آرای سید و افلوطین و تفاوتهای آن. بخش اول از دو فصل اول به مهمترین مسایلی می پردازد که در انسان شناسی از دیدگاه آنها اهمیت دارد، ولی به طور مستقیم از مسائل مربوط به انسان نیست. مانند توحید ، مراتب هستی، پیدایش کثرت و مانند اینها. بخش دوم عبارتست از مسایل مربوط به انسان پیش از ورود به عالم طبیعت همچون جایگاه انسان در عالم عقل، مراتب او، تفاوت ذاتی، علت هبوط، تجرد نفس، نیاز به بدن و مانند اینها. بخش سوم به مسایل مربوط به طبیعت مانند جامعیت ، اختیار، شرور، نیاز به نبوت، سعادت و غیر از آن می پردازد. بخش چهارم به مسائل مربوط به نفوس در مسیر بازگشت به وحدت ، بقای آنها، معاد و عوالم پس از طبیعت می پردازد. در فصل سوم که با مقایسه آرای آن دو اختصاص یافته است، در یک بخش به نقاط مشترک میان آن دو مانند وحدت شخصی وجود، ظهور در عین بطون، ازلیت ، وحدت نفس در عین کثرت آن، مقصد نهایی و مانند اینها و در بخش دیگر به مهمترین تفاوتهای آنها همچون صبغه دینی، توحید، جایگاه انسان، نبوت، ولایت، معاد و تناسخ می پردازد.

از جمله مباحثی که اندیشمندان اسلامی بدان پرداختهاند و آن را مورد بررسی دقیق قرار دادهاند، بحث نبوت میباشد. ما در این نوشتار مباحثی پیرامون نبوت، امامت و ولایت مطرح نمودهایم و کوشیدهایم در هر مسأله‌ای نظر سید حیدر آملی و ملاصدرا را بیان نماییم و به تطبیق و بررسی آراء ایشان بپردازیم. سید حیدر آملی و ملاصدرا هر دو از متفکران شیعی مذهب می‌باشد. برای تشیع، پایان نبوت آغاز دوره جدیدی است که همان ولایت یا امامت است. در واقع امامشناسی که روشن ترین بیان آن همان ولایت است، مکمّل ضروری پیامبرشناسی می‌باشد. در این میان، نکته‌ای که در خصوص رابطه نبوت و ولایت و امامت به نظر می‌رسد این است که، هم از نظر سید حیدر و هم ملاصدرا، ولایت دارای دو مظهر می‌باشد؛ یکی نبوت و دیگری امامت. ولایت که در طول ولایت تامّه الهی است، در کسوت نبوت تجلی می‌نماید و امامت ائمه معصومین‌(ع) نیز ادامه همان حقیقت الهی است و این دو مظهر از یک حقیقت یعنی ولایت حکایت دارند. همچنین مورد دیگری که از این دو اندیشمند به چشم می‌خورد این است که، هر دو به لحاظ تاریخی از پیشینه عرفانی ابن عربی استفاده نموده‌اند. به علاوه ملاصدرا نیز تحت تأثیر سید حیدر بوده است. بنابرین ما در این نوشتار نظریات هر دو اندیشمند را در خصوص نبوت، امامت و ولایت مورد بررسی قرار می‌دهیم تا وجوه اشتراک و افتراق آراء ایشان را روشن نماییم.

چکیده ندارد.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

نویسنده در این رساله درصدد پاسخ به این سوال است که وجوه افتراق و اشتراک مبانی فلسفی دو متکلم بزرگ امامیه و اشاعره در قرن هشتم یعنی فاضل مقداد و سعدالدین تفتازانی تا چه حد است. توضیح اینکه آراء کلامی دانشمندان علم کلام بر یک سری اصول و مبانی فلسفی استوار است. از اینرو، هراندازه این اصول و مبانی به هم نزدیکتر باشد، آراء کلامی متکلمان نیز به هم نزدیکتراست. کما اینکه هرچه این آراء فاصله بیشتری از هم داشته باشند، نشان از تفاوت مبناییِ بیشترآنها دارد. این رساله با ارزیابی تحلیلی- انتقادیِ مبانی این دو متکلم به این نتیجه رسیده که در بعد معرفت شناسی، فاضل مقداد عقل را نسبت به وحی پایه و اساس؛ و شریعت را فرع بر آن می داند و بالطبع حسن و قبح امور از نظر او عقلی است نه شرعی؛ در حالی که تفتازانی عقل را فقط به مثابه ابزاری برای درک وحی تلقی می کند و همین امر باعث شده که حسن و قبح را شرعی بداند و در نتیجه علیرغم قرابت های فراوانی که از منظر هستی شناسی شامل امور عامه، جهانشناسی و انسان شناسی بین این دو متکلم وجود دارد و هر دو متکلم با یکسان انگاری ممکن وحادث و نفی جواهر مجرد و نفی نظریه ماده و صورت ارسطویی، بسیاری ازمبانی فلسفی فیلسوفان مسلمان را انکار کرده اند

بررسی و تحلیل جهان اسطوره، پیوسته در میان محققان جایگاهی ویژه داشته و گذشت زمان هرگز از اهمیت و جذابیت آن نکاسته است. یکی از اجزای تشکیل دهنده جذابیت اسطوره، نوع نگاه و باور به خدایان در اقوام و ملت ها است. این پژوهش تنها به بررسی و مقایسه خدایان آب و ویژگی های آن در اساطیر ایران و ویتنام می پردازد. در اساطیر ایرانی - در مقایسه با اساطیر ویتنام- ایزدان آب بسیار قدرتمند و آرمانی تر و کاملا مطلق هستند و صفت فرشته گونگی در وجودشان انکارناپذیر است. در اساطیر ویتنامی، صفت خدایی یا بهتر بگوییم فرشته گونگی در وجود خدایان کمتر است؛ خدایان ویتنامی هر چند همچون خدایان ایرانی فراطبیعی اند، صفات آنها مطلق و یک سویه نیست. خدایان آب ویتنامی گاه مظهر لطف و مهربانی و گاه مظهر خشونت و خشم و تباهی اند.

تصوف اسلامی به عنوان یک حرکت اجتماعی تاثیرگذار در جوامع اسلامی، همواره توجه صاحب نظران را به خود جلب کرده است. بر اساس علم جامعه شناسی امروز، آیا این حرکت شتابنده و موثر با جریان های اجتماعی معاصر قابل مقایسه است؟ ویژگی های مشترک و متمایزکننده هر یک کدام است؟ آیا می توان تصوف را یک جنبش اجتماعی دانست؟ حرکت تصوف اسلامی، ابعاد اجتماعی گسترده ای دارد و به ویژه برخی زمینه های اجتماعی در ظهور و گسترش آن، نقش بسیار مهمی داشته است. همین اثر باعث شده که برخی، حرکت تصوف اسلامی را در بنیان خود، جریانی اجتماعی بدانند و عده ای نیز از آن با عنوان «جنبش اجتماعی» یاد کنند. مفهوم جنبش اجتماعی از مباحث پیچیده و پر تناقض در جامعه شناسی سیاسی جدید به شمار می رود. بررسی ها نشان می دهد که تصوف اسلامی، با وجود داشتن برخی وجوه اشتراک با جنبش های اجتماعی، در چندین شاخصه مهم، با آنها مغایرت دارد. همچنین نوع حرکت تصوف اسلامی با بسیاری از قیام ها و شورش های جهان قدیم نیز قابل انطباق نیست.