جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نیروی محرکه "عصبیت " مهمترین دستاورد ابن خلدون در زمینه اجتماعی است . در جریان تحول، وقتی خانوده ئی بر دیگران تسلط یافت ، چون ستیزه جوئی و تفوق طلبی، ذاتی انسان است و همچنین هدف عصبیت نیز میباشد. این گروه با اقوام دیگر و سپس با دولتهای در حال اضمحلال، وارد مبارزه شده و مرتبا" رشد می کند و این رشد رابطه مستقیم با میزان عصبیتش دارد و هرچه عصبیت قومی قویتر باشد، سرزمینهای بیشتری به چنگ می آورد بعبارت ساده، جنگ در ابتدا و انتهای کار یک دولت ، ضروری است . استقرار دولت تنها با برخوردی که در آن پیروزی نصیب گروه همبسته و منسجم است عملی می گردد و این امر در مورد مذهب نیز صادق است ، یک مذهب جدید صرفا" با ستیزه می تواند وجود خود را تثبیت کند و زمانی موفق است که از یک عصبیت قومی بهره مند باشد. البته وقتی مذهب مستقر شد، می تواند همبستگی را تقویت و حتی با متمرکز کردن فکر و احساسات در یک هدف مشترک ، جایگزین انسجام قبیله شود و در نظر وی فتوحات اولیه مسلمانان نتیجه همین تلفیق همبستگی دینی و قبیله ئی بود. بهر حال برای اینکه دولتی مستقر شود، وجود همبستگی ضروری است اما وقتی مستقر شد، همبستگی اش کاهش می یابد. دولت در مراحل اولیه منسجم است ولی در طول زمان تغییر و زوال آن آغاز میشود. زندگی بی تحرک و تجمل پرستی در آنها اوج می گیرد و کم کم عصبیت آنها را از بین میبرد. حکومت متمرکز ضعیف شده و قدرت در دست حکام محلی قرار می گیرد. رشد تجمل پرستی به مالیاتهای سنگین منتهی شده و باعث شورشهای مردمی میگردد و دولت ضعیف شده و دستخوش دگرگونیهای درونی و بیرونی میشود و سرانجام بدست گروهی بدوی و دارای عصبیتی قوی، سرنگون میشود. این خلاصه ئی از نظرات ابن خلدون است ، به نظر وی پدیده اجتماع از این قوانین پیروی می کند و این قوانین بر "مجموعه ها" مؤثر است و توسط افراد تغییر نمی پذیرد و قوانین اجتماعی به شیوه ئی یکسان در انواع مشابه ساختی عمل می کنند، یعنی بعنوان مثال، قوانین رفتار بادیه نشینی، بدون تفاوت شامل حال اعراب بدوی، ترکمن ها، بربرها و کردها میشود و علاوه بر آن جوامع بر طبق تماس مردم با طبقات به عنوان حاصلی از تقلیدها و امتزاجها، تغییر یا تکامل می پذیرد و تمام این تحولات براساس "عصبیت " یا انسجام گروهی که خصیصه ممتاز جامعه است صورت می گیرد. مشاهده میشود که آراء ابن خلدون در مقدمه، منظومه کمال یافته ئی از جامعه شناسی است و علم عمران نیز چیزی نیست مگر یک دستگاه جامعه شناسی، هر چند که جهت کمک به تاریخ وضع شده است ولی علل اصلی و اساسی تحول تاریخ را در ساختمانهای اقتصادی و اجتماعی جستجو می کند و از این نظر بسیار پیش از مطرح شدن قوانین جامعه شناسی بصورت امروزی، وی این قوانین را بیان کرده است . اهمیت این بررسی نیز در همین نکته نهفته میباشد، در کشف قوانین امروزی در آراء ابن خلدون و بخشیدن فضل ت

رساله بررسی تطبیقی آراء اجتماعی فارابی و ابن خلدون به روش تحلیل متن و با محوریت این امر که نظریات و شخصیت علمی دانشمندان همواره تحت تاثیر محیط فرهنگی و شرایط سیاسی - اجتماعی عصر آنان قرار دارد و ه ر دانشمند به نوعی می تواند محصول عصر، دوره و تاریخ جامعه خود باشد، بیان می کند که ابونصر محمد فارابی (۳۳۹ - ‎۲۵۹ ه ق) و عبدالرحمن محمد بن خلدون (۸۰۸ - ‎۷۳۲ ه ق) هر دو گر چه فاصله زمانی زیادی از یکدیگر دارند از بنیانگذاران اندیشه اجتماعی در تمدن اسلامی قلمداد می شوند. آثار اجتماعی فارابی کاملا فلسفی، انتزاعی، عقلانی و آرمانگرایانه است در حالیکه رویکرد اجتماعی ابن خلدون عمدتا جامعه شناسانه، علمی، عینی و واقع گرایانه می باشد. فارابی با رویکردی اندام واره ای و ایستا به تنظیر بخشهای مختلف مدینه فاضله با بدن انسانی پرداخته و ابن خلدون با همین رویکرد ولی به شیوه ای تحولی و پویا، جیات اجتماعی انسان ها را شرح داده است. وجه تفاوت رویکرد این دو اندیشمند بر اساس مستندات ارائه شده علاوه بر عوامل روانشناختی وراثت و هوش و یادگیری و پشتکاربه مجموعه ای از عوامل جامعه شناسانه مانند تفاوت در آموزش و تحصیل، رشته تخصصی و رویکرد علمی، حرفه و شغل،اوضاع سیاسی - اجتماعی،گرایش سیاسی و نوع مذهب باز می گردد.

بحث عقل، کارکرد و محدوده آن یکی از مباحث مهم و تأثیرگذار در شکل‌گیری آرا و عقاید، مخصوصاً در حوزه دین، است که افراط و تفریط‌های فراوانی در خصوص آن صورت گرفته است. در این مقاله ضمن بررسی معانی عقل، دیدگاه ابن‌تیمیه، از رهبران و بنیان‌گذاران جریان سلفی‌گری، و شیخ یوسف بحرانی، از علمای اخباری‌گری شیعه، را بررسی می‌کنیم و نقاط اشتراک و اختلاف آنها را، به رغم ظاهرگرایی هر دو، می‌کاویم. هرچند هر دو تا حدودی کارآیی عقل را قبول دارند، ولی در مقام عمل برای عقل ارزشی قائل نشده‌اند و در عین اینکه حسن و قبح عقلی را می‌پذیرند، ملازمه آن با شرع را قبول ندارند و در مقام تعارض عقل و نقل عملاً نقل را مقدم می‌کنند.

مباحث معرفت شناسی، به ویژه به صورت تطبیقی از اهمیت بسیاری در فلسفه معاصر برخوردار است. فیلسوفان اسلامی با تقسیم چهارگانه ادراکات و اهمیت قائل شدن برای ادراکات عقلی، آنها را به سه دسته معقولات اولیه، معقولات ثانیه فلسفی و معقولات ثانیه منطقی تقسیم کرده اند. هر چند برخی از متفکران ما میان معقولات ثانیه منطقی و فلسفی تمایز قائل نشده اند، اما برخی به این تمایز توجه کرده اند و در این میان حاج ملا هادی سبزواری سعی کرده تعریف دقیقی از آنها ارائه دهد. تعاریف وی مورد نقد استاد مطهری قرار گرفته و ایشان با بیان سه اشکال و تحلیلی نو از مفاهیم عروض و اتصاف این نکته را مطرح کرده اند که مراد از عروض در معقولات ثانیه، وجود محمولی یا نفسی و مقصود از اتصاف، وجود رابط است. در فلسفه غرب نیز کانت، با تحلیلی که از قوه شناسایی ارائه می دهد و مقولات پیشین را مطرح میکند، شناخت واقعیات را در چارچوب این مفاهیم میسر میداند. از همین جاست که متفکرانی چون استاد مطهری با تحلیل مقولات کانتی بر او این ایراد را وارد می سازند که رابطه تطابقی ذهن را با عالم خارج قطع میکند و در نتیجه از ایدئالیسم سر در می آورد، نه رئالیسم.

مسأله شر یکی از مشکل‌ترین مسائل پیش روی اندیشه دینی است و هم‌اکنون بزرگترین دلیلی است که ملحدان برای انکار وجود خداوند به آن استناد می‌کنند. این مسأله ابراز می‌دارد که با وجود خدای قادر مطلق، عالم مطلق و خیر‌خواه مطلق، وجود شرور هیچ توجیهی نمی‌تواند داشته باشد. به دنبال این مسأله، پژوهش حاضر در پی آن است تا طبق دیدگاه دو فیلسوف مطرح، لایب نیتس و ریچارد سوئین برن، به مسأله شر بپردازد. این دو متفکر هر دو بر اساس عنایت و عدل الهی، درصدد ارائه راه حل‌هایی برای مسأله شر هستند و هر دو بر اساس اختیار انسان، نظام احسن الهی و فواید شرور به این مهم می‌پردازند. در این تحقیق به شرح دیدگاه‌های فیلسوفان مذکور می‌پردازیم و وجوه اشتراک و افتراق این دو را یاد‌آور می شویم.

قاعدۀ مهمی در فلسفۀ اسلامی وجود دارد: هر امری که در زمان حادث شود نیازمند به ماده است. رویکرد ابن سینا و ملاصدرا در سازگارساختن نظریه‌شان - در حوزۀ نفس - با این قاعده، کاملاً متفاوت است. از آن‌جا که ابن‌سینا نفس را حادث مجرد می‏داند و نسبت امر مجرد با همۀ امور زمانی یکسان است، او به ناچار حصول مزاج خاص در بدن را موجب ترجیح حدوث نفسی بر نفس دیگر دانسته که مشکلات بزرگی برای وی به بار آورده است. از جملۀ این مشکلات، حصول استعداد امری مجرّد در امری مادی است. ملاصدرا با لحاظ این اشکال و با توجه به مبانی خاص فلسفی که در حوزۀ اصالت وجود و تشکیک در وجود و به تبع آنها حرکت جوهری دارد توانسته است نفس را در حین حدوث، امری جسمانی بداند و از این معضل و مشکلات دیگری که نظریۀ حدوث روحانی با آن مواجه است رهایی یابد.

بیشتر ديدگاه‌هاي حكيم صدرای شيرازي و ملاي رومي، با توجه به اشتراكات وسيع فرهنگي، اجتماعي و ديني آنها، شبيه يكديگر و در نتيجه مكمل هم بوده است و بین آنها تنها اختلاف‌های اندكي در مباني فكري وجود دارد. هرچند از نظر پارادايمي، انديشه‌هاي دو متفكر بسيار به هم نزديک است، صدرالمتألهين در بحث خويش از روش حكمي ـ عرفاني استفاده می‌نمايد و مولوي بيان خود را در قالب روشي عرفانی و به صورت تمثيلي بيان می‌کند تا براي عموم، قابل فهم‌تر باشد. یکی از محورهای مهم در اندیشه ایشان، پرداختن به «ازخودبيگانگي» است که البته در عبارات مولوي و ملاصدرا به طور صريح به کار نرفته است؛ اما معادل آن، یعنی «غفلت از خويشتن و خودباختگي» در آثار آنها يافت مي‌شود. در جريان مطالعه تطبيقي افكار این دو، سعي بر آن است تا تصور، ابزارانگار باشد. بر همين اساس، مسئله اصلي پژوهش، در كنار توصيف مواضع خلاف و وفاق، تبيين مواضع نيز بوده است و ازاين‌رو تعريف و تبيين مسئله ازخودبيگانگي از نظر هر دو انديشمند و نیز پيامدها، علل بروز و راهكارهاي درمان آن به صورت تطبيقي بررسي خواهد شد.