جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پرسش از چرایی و نسبت میان عقل و دین همواره از پرسش‌های بشر دغدغه ‌مند بوده است به ویژه در عصر حاضر، اهمیت و وضوح این مسئله دوچندان می نماید. چرا‌که می‌تواند تاثیر مستقیم در عملکرد حاکمان اسلامی داشته باشد. در این پایان‌نامه، با روش تحلیل – توصیفی به این مسأله در دیدگاه و منظر استاد شهید مطهری و علامه جوادی آملی پرداخته ایم. استاد مطهری معتقد است که دین اسلام بیشترین حمایت را از عقل کرده است و اساساً دین تأییدش را از عقل می‌گیرد. البته عقل هم خود به دلیل محدودیت‌هایی که دارد ‌توان برآوردن همه نیازهای بشر را ندارد و خود را نیازمند دین می‌داند. از نظر ایشان رابطه و نسبت بین عقل و دین رابطه‌ای دو سویه است و ایشان جمله‌ی «کل ما حکم به العقل حکم به الشرع» را کاملاً درست و عقل و دین را کامل کننده یکدیگر می‌دانند. از منظر ایشان اسلام با قرار دادن هدف‌ها در قلمرو خود و واگذاشتن شکل‌ها در قلمرو عقل از هر تضادی با یکدیگر جلوگیری کرده است. از نگاه حکیم متأله، علامه جوادی آملی عقل، جزیی از دین است و عقل و نقل جایگاه کاشفیت از قول و فعل خداوند را دارا هستند. بنابراین فرض ناسازگاری با دین در در نظر ایشان نامعقول است. آنچه ممکن است در آغاز رخ دهد، در واقع تعارض بین عقل و نقل است که راه حل آنبه شکل مبسوط در علوم و معارف اسلامی مطرح و راه‌های علاج آن مشخص شده است.

این رساله تحقیقی کوتاه پیرامون تشبیه و تنزیه حق‌تعالی از دیدگاه محیی‌الدین و مولوی است .

چکیده ندارد.

فحص در مكتوبات سيد قطب، تضادهاي عميق وي با قاطبة سلفية سنتي در تبيين مباحثي چون توحيد صفاتي را آشكار ميسازد؛ بهويژه اينكه او در تقابل تام با بنيانهاي توحيدي سلفيها، قائل به جزئيت توحيد حاكميت و تشريع در مفهوم توحيد الوهي است. در اين ميان، نقطة عطف مدعيات سيد قطب به تأكيد وي بر مدخليت عمل در تكفير حاكم بغير ما انزل االله و محكومين وي بازميگردد؛ به گونهاي كه وي بر خلاف قريب به اتفاق انديشمندان فريقين، عدم التزام عملي به احكام الهي را قائم مقام استحلال حكم بغير ما انزل االله پنداشته و به واقع رويكردي تكفيري را رقم زده است. اين نوشتار در راستاي تعليل بيانات تكفيرگرايانة سيد قطب به ناظر بودن بيانات وي بر كفر باطني اشاره كرده؛ به اين معنا كه سيد به اذعان خود، از صدور حكم فقهي براي كفر اعتقادي در بيانات خود ابا داشته و در عين تحفظ بر حقوق اجتماعي و دينيِ فرد ناقض توحيد حاكميت منبعث از اسلام ظاهري وي، او را همچون اهل نفاق باطناً كافر و مستحق عذاب اخروي ميداند. به عبارتي، غايت مورد توجه سيد از طرح مسئله كفر در تشريع صرفاً انذار جوامع اسلامي و غير آنها، از پيامدهاي التزام به كفر حاكميتي بوده و سيد با طرح كفر باطني در عين خطير جلوه دادن عدم التزامبه اين مفهوم، خود را از تكفير معين و ظاهري ناقضان توحيد حاكميتي معاف كرده است.

این مقاله درصدد جستجوی‌‌ علل شکل‌گیری آرایی است که در منطق به نام مشهوره شناخته می‌شوند. مشهورات از دیدگاه فارابی به عنوان فیلسوف مدنی جهان اسلام و ابن‌سینا به عنوان یکی از بزرگ‌ترین وارثان حکمت مشاء بررسی خواهد شد. در آثار فارابی، هیچ‌گونه تصریحی در باب عوامل مشهورات نشده است؛ لیکن از حاصل تأمل در اقسام و آثار مشهورات و اصناف علم مدنی وی می‌توان به عوامل شکل‌گیری مشهورات پی برد. ابن‌سینا برخلاف فارابی به صورت منسجم به عوامل مشهورات پرداخته و در مهم‌ترین آن‌ها با فحوای کلام فارابی هم‌رأی است. در مجموع می‌توان گفت که هدف مبحث مشهورات فارابی در راستای منشأ شکل‌گیری این آراء (هدف اجتماعات) وصول به سعادت حقیقی است و در ابن‌سینا مشهورات به عنوان عامل مؤثر در راستای تغییرات مثبت اجتماعات اخذ می‌شود. سرانجام فارابی و ابن‌ سینا تحقیق و تفصیل در حوزه حکمت عملی و فلسفه سیاسی را بر عهده مکتب‌ اران و وارثان علمی خود نهاده‌اند.

این مقاله به دنبال پاسخ به این سؤال است که آیا ماهیت و وجود نفس از دیدگاه ابن‌سینا و کانت قابل شناخت است. به نظر می‌رسد ابن‌سینا علم ما به وجود نفس خود را، حضوری و نسبت به ماهیت نفس، با واسطه و از طریق استدلال می‌داند. اما کانت دیدگاهی متفاوت با ابن‌سینا دارد. به اعتقاد وی، ما صرفاً با وحدت آگاهی‌ها مواجه هستیم نه یک موضوع مشخص. وی حمل مقولات بر نفس و فراتر از محدودة تجربة ممکن را موجب مغالطه می‌داند. کانت، عقل نظری را قادر به شناخت نفس نمی‌داند، اما در نقد عقل عملی به گونه‌ای دیگر پیش می‌رود. ما نخست به بیان کیفیت حصول شناخت، سپس به بررسی چگونگی شناخت وجود نفس، و در انتها به احکام نفس از دیدگاه آن‌ها می‌پردازیم.

«نفس رحمانی» اصطلاحی کاملاً عرفانی است که بر تجلی اول، واحـد و سـاري حـق، اطـلاق میشود. در تاریخ آثار عرفانی، همـواره از نفـس رحمـانی بـه عنـوان حقیقتـی منبسـط، کلـی و همهشمول یاد شده است که بر هیاکل ماهیات جاري اسـت و باعـث ظهـور کثـرات مـیگـردد. حکمت متعالیه به دلیل قرابت غایتشناختی با عرفان نظـري، گـاه بـه طـور غیرمسـتقیم و گـاه بیپرده از اصطلاحات عرفا وام گرفته است؛ از جمله این معانی و واژگان، اصطلاح نفس رحمانی است که در آثار صدرالمتألهین بارها بدان اشاره شده است. ملاصدرا در موارد گوناگون، گـاه از اصطلاح «نفس رحمانی» و گاه از «وجود منبسط» استفاده کرده است. گرچه در نگاه اول، وجود منبسط صدرایی همان نفس رحمانی عرفانی به نظر میرسد؛ ولـی در مـواردي تفـاوتهـایی در کاربرد و احکام ملاحظه میشود که محقق را به احصا و تحقیق در این مـوارد ملـزم مـینمایـد. مطالعه حقیقت نفس رحمانی، جایگاه آن در مباحث عرفانی، گستره و دیگر احکام و اوصـاف آن، سپس بررسی این موارد در آثار صدرالمتألهین با لحاظ شاخص اصـطلاحی «وجـود منبسـط»، موضوع کاوش این مقاله است.

مسئلة اصلي مقالة حاضر اينست كه نفس در انديشة ابن‌سينا و ملاصدرا چه نوع ماهيتي دارد و نسبت آن با بدن چگونه تبيين و توجيه ميشود؟ آيا اين دو فيلسوف ديدگاهي همسان درباب چيستي نفس و نسبت آن با بدن دارند يا ديدگاهشان متفاوت است؟ همچنين كداميك از آنها با طرز تفكر و شيوة نگرش قرآني‌ ـ اسلامي سازگاري و همداستاني بيشتري دارد؟ مدعاي مقالة حاضر اينست كه هرچند ابن‌سينا در توجيه تجرد نفس و بقاي روحاني آن براهين نيرومندي اقامه كرده است ولي بخش عمدة اين براهين، اگر نگوييم همة آنها، متأثر از شيوة نگرش افلاطوني ـ‌ ‌نوافلاطوني درباب چيستي نفس و رابطة نفس‌ـ بدن است؛ و اگرچه ابن‌سينا در اين باب ريزه‌كاريها و نوآوريهايي دارد، اما چارچوب كلي و استخوانبندي بحث او همان است كه در سنت افلاطوني ـ ‌نوافلاطوني ملاحظه ميشود. از سوي ديگر، ملاصدرا هرچند به براهين ابن‌سينا درباب تجرد و بقاي نفس توجه ويژه‌يي دارد و تقرير تازه‌يي از آنها بدست ميدهد ولي با اتكا به نگرة حركت جوهري و حدوث جسماني نفس و بقاي روحاني آن، ديدگاهي را عرضه ميكند كه تنها از شجرة طيبة حكمت متعاليه برمي‌آيد و ميبالد و نه تنها با ديدگاه عقلاني متعاليه، كه با ديدگاه اسلامي‌ ـ قرآني درباب طبيعت نفس و رابطة نفس و بدن هم سازگاري دارد. ديدگاه ابن‌سينا و ملاصدرا درباب رابطة نفس و بدن را ميتوان بترتيب چون رابطة «مرغ و قفس» و «پيله و پروانه» دانست. در نگاه ملاصدرا نفس هنگام حدوث در واپسين مرحلة تكامل صورتهاي مادي و نخستين مرحلة صورتهاي ادراكي قرار دارد و هستيش در اين هنگام واپسين پوستة جسماني و نخستين مغز روحاني بشمار ميرود.

درباره تبیین ملازمه «معرفت نفس» و «معرفت رب» که در حدیث «من عرف نفسه فقـد عرف ربه» بیان شده، دیدگاهها و تقریرهاي گوناگونی در آثار اهل معرفت مطـرح شـده اسـت. پرسش بنیادین در این باره آن است که چه ملازمـه و پیونـدي میـان معرفـت نفـس و معرفـت پروردگار وجود دارد؟ در آثار ابنعربی و پیروان مکتب او، به طور کلی چهار تقریر و تفسیر در بیان ملازمه این دو معرفت ذکر کردهاند: تقریر «مظهریت»، «عینیت»، «مشابهت»، «اوصاف و خصلتها». ملاصدرا نخست براي حدیث «من عرف نفسه فقد عرف ربه» چهار تفسیر ذکر مـیکنـد، سپس سه تقریر «مشابهت»، «افتقار» و «اوصاف و خصلتها» را براي تبیـین ملازمـه معرفـت نفس و معرفت رب برمیشمرد. در این مقاله میان دیدگاه محیالدینبنعربی و صدرالمتألهین، مقایسـهاي صـورت گرفتـه است. نخست دیدگاه هر دو اندیشمند درباره تبیین رابطـه معرفـت نفـس و معرفـت رب تشـریح شده، سپس در مقایسهاي، نقاط اشتراك و امتیاز هر دو دیدگاه برجسته شده است

مصیبت‌نامه عطّار نیشابوری (553ـ627 هـ.) روایت سفری روحانی در قالب مثنوی است. شاعر این منظومه 7425 بیتی در اثر دیگرش منطق‌الطیر نیز سفری روحانی را به رشته کشیده است. پایان این دو اثر مشابه ‌است، اما روایت‌ها سیری دیگر دارند. در بررسی عناصر روایی مصیبت‌نامه کارکردهایی را می‌یابیم که در روایت‌های نوع ادبی تمثیل رؤیا وجود دارند. یکی دیگر از نمونه‌های تمثیل رؤیا در متون عارفانه زبان فارسی سیرالعباد الی المعاداست که پیوندش با دیگر روایت‌های تمثیل رؤیا در ایران و جهان امری مسلّم است. با بررسی تطبیقی ساختار روایی مصیبت‌نامه و سیرالعباد می‌توان نتیجه گرفت که مصیبت‌نامه نیز متعلق به نوع ادبی تمثیل رؤیاست. این نوشتار بر آن است با مقایسه کارکردهای روایی مصیبت‌نامه و سیرالعباد، این دو اثر را از منظر روایت‌شناسی ساختارگرا بررسی نموده، کارکرد‌ها، شباهت‌ها و تفاوت‌های این دو داستان‌ را بسنجد.