جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

معرفت بشری در مسیر تکامل خود، منزل‌گاه‌های متفاوتی را اختیار کرده است. امروزه بر سر این نکته اختلاف چندانی وجود ندارد که درباره‌ی خاستگاه معرفت، نمی‌توان به‌طور قطع اظهار نظر کرد. در آثار تاریخیِ بر‌جای-مانده از دوران‌های قدیم و اندک اطلاعات موجود، می‌توان نقش حوزه‌های جغرافیایی مختلفی را همچون چین باستان، بین‌النهرین و شمال آفریقا، در گسترش زمینه‌های مختلف معرفت بشری و تقویت بنیان‌های اساسی آن، پر رنگ دید. سیر حکمت از این حوزه‌های جغرافیایی به یونان باستان در همراهی با شرایط مختلف جامعه‌ی آن روزگار یونانساختمان جدیدی از دانش و معرفت را در زمینه‌های متنوعی بنا نهاد و نوابغ یونان سهم خود را در حرکت تکاملی دانش بشری به‌خوبی ایفا کردند. بعد از افول ستاره‌ی یونان در اندیشه‌ورزی و تنگ‌شدن عرصه بر اندیشمندان آن دیار، کاروان دانش در جستجوی منزل‌گاهی جدید برای نوزایی، جان‌های تشنه‌ی معرفتِ مسلمانان را رصد کرد و قلب‌های آکنده از شوقِ به دانستن آنان را که با آیات و روایات به حرکت درآمده بود مأمن مناسبی برای رشد و شکوفایی یافت.بنابراین سیر حکمت و معرفت در گذر زمان به دنیای اسلام نیز رسید و بر اساس مدارک موجود، نقش دانشمندان مسلمان در پیش‌برد علم و دانش، انکارناپذیر است. پیشرفت مغرب زمین در حوزه‌های مختلف در طول دو قرن اخیر و دست‌یابی به توانائی‌های متنوع علمی، فنی و مهندسی، صنعتی، مالی، سیاسی، نظامی و ... که یک شکاف عمیق میان آن‌ها و دیگر مناطق به‌وجود آورده است، زمینه-ی شکل‌گیری این تصور را در اذهان مردم مغرب‌زمین فراهم کرده است که فرهنگ خود را حائز مشخصه‌هایی بدانند که مبنای این رشد چشم‌گیر قرار گرفته‌اند و بالتبع دیگران را فاقد این ویژگی قلمداد می‌کنند. از نظر آن‌ها، استقراء و کاربردِ منطق، متعلق به خودشان است و مشرقیان از این عناصر بی‌بهره‌اند و درعوض اهل مکاشفه و شهودند.از طرفی می‌توان ادعا کرد که میان روش پژوهش هر شاخه از معرفت بشری با همان شاخه، همبستگی متقابل وجود دارد. البته این همبستگی به‌گونه‌ای نیست که نتوان به صراحت بر این نکته پای فشرد که روش پژوهش هر علم بر خود آن علم مقدم است. حال پرسش این است که اگر دانشمندان مسلمان توانستند در طول چند قرن حاکم بلامنازع قلمرو معرفت‌های بشری باشند و افق‌های جدیدی در عرصه‌های مختلف علمی پدیدار سازند به چه روش‌های علمی استناد جسته‌اند و آیا اصولاً روش‌شناسی و روش‌های پژوهشی که بتوان به کمک آن بر معتبر بودن یافته‌هایشان مهر تأیید زد، به‌کار گرفته‌اند؟ و این‌که از این رهگذر آیا می‌توان خط‌مشیِ علمی و پژوهشی آنان‌را با دست‌آوردها و معیارهای امروز بشر در عرصه‌های پژوهشی سنجید و قالبی مستدل و مستند برای گزینش و اختصاص ایشان به هر کدام از آن‌ها پایه‌ریزی نمود؟ بر این اساس فهم و اطلاع از روش‌شناسی و روش‌های پژوهشی که دانشمندان مشهور مسلمان ایرانی در دوره‌ی طلایی نهضت علمی دنیای اسلام مورد استفاده قرار داده‌اند، هدف اصلی پژوهش قرار گرفت. این هدف به‌ویژه از آن‌رو حائز اهمیت است که تقریباً در اکثر منابع مربوط به روش‌های پژوهش، نام و نشانی از تلاش‌های دانشمندان مسلمان در این زمینه دیده نمی‌شود. در این میان با توجه به نقش بارز ابوریحان بیرونی و ابن سینا در گسترش مرزهای دانش، بررسی موضوع پژوهش بر تعدادی از آثار ایشان متمرکز گردید.

‫به رغم تلاش فراوان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلّم در تبیین و تفسیر مفاهیم و معارف قرآن کریم و استمرار آن توسط اهل بیت علیهم السلام، میراثی اندک از آن بر جای مانده و بر آن چه مانده نیز غباری از غربت نشسته است.بی گمان به صحنه آوردن روایات تفسیری پیامبر و اهل بیت علیهم السلام و پژوهش و پردازش آن وظیفه ای مهم و در عین حال دشوار است.به همان دلیل که تدبّر و تفکّر در قرآن برای مخاطبان لازم و حیاتی است،یاد گرفتن مبانی و قواعد فهم از آن آبخشور اصلی نیز لازم است. پایان نامۀ حاضر در پاسخ به این سؤال اصلی که «روش امام صادق علیه السلام در تأویل متشابهات چگونه بوده است؟» در چهار فصل تنظیم گردیده است.در فصل اول به بررسی کلیّات، سؤالات فرعی، پیشینه و اهمیت موضوع پرداخته ایم.فصل دوم به معنا شناسی کلید واژه های «محکم»،«متشابه»،«تأویل»و... وبررسی رویکرهای تأویل اختصاص یافته است.در فصل سوم مختصری از زندگی امام صادق علیه السلام و ویژگی های بارز عصر ایشان و مخاطبان آن حضرت ذکر شده است.فصل چهارم نیز به برشماری و دسته بندی آیات متشابه و ذکر روش امام صادق علیه السلام در تأویل متشابهات و رفع شبهات اختصاص یافته است. مهمترین نتیجۀ این پایان نامه دست یابی به فهم و تفسیر درستی از آیات متشابه و تصحیح بد فهمی و زدودن ابهام از چهرۀ آیات متشابه با توجه به شیوه و روش امام صادق علیه السلام و در پرتو روایات ارزشمند ایشان می باشد. كليد واژه ها:محكم،متشابه،تأويل