جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫نوشتار حاضر مي‌کوشد شکاف‌هاي عميق مذهبي، اجتماعي، قومي، زباني، اقتصادي و فرهنگي پديد آمده ميان شيعيان و اهل سنّتِ در منطقه خراسان در عصر صفوّيه را ريشه يابي کرده و درگيري‌هاي مذهبي و منازعات شَديد ميان آنان و نقش حاکمان سياسي و دولتمردان در اين زمينه را کند وکاو تاريخي کند. نويسنده مي‌گويد: صفويان در گسترش فرهنگ شيعي کوششي غير قابل انکاري کرده اند، ولي عامل بروز برخي اختلافات قومي و ديني بين شيعه و سنيان نيز بوده‌اند که آثارش تا زمان حاضر نيز استمرار دارد و تعصّبات مذهبي و بروز اختلاف هاي چشمگير شيعيان و اهل سنّت در افغانستان نمونه‌اي از چُنين آثاري است. اين نوشتار در چهار فصل تدوين گرديده است. در مقّدمه، ضرورت و نحوه ساماندهي و قلمرو تحقيق از لِحاظ زماني، مکاني و موضوعي تأکيد گشته و در فصل اوّل کلّياتي از مفاهيم اساسي، مانند مفهوم دين، فرقه (مذهب)، مسلک، شيعه، اهل سنّت، خراسان، صفوّيه، شيبانيان و عثمانيان مطرح شده و سپس نگارنده نظريات مختلف در باب اختلاف ها، درگيري ها و شکاف‌هاي اجتماعي، سياسي، اقتصادي و فرهنگي شيعه و اهل سنّت و چگونگي شکل‌گيري آن ها را از لِحاظ تاريخي بررسيده است. در همين زمينه وي ابتدا تاريخچه‌اي از وضعيت دين و مذاهب گوناگون رايج در خراسان در قبل و بعد از اسلام ارائه و گسترش اسلام و مذاهب مختلف اسلامي در اين منطقه را مطالعه تاريخي کرده است. آن گاه به درگيري‌هاي قومي و مذهبي بين اهل سنّت، صفوّيه و شيعيان در اين منطقه تا زمان به قدرت رسيدن صفويان پرداخته است. فصل دوم به علل و عوامل سياسي اختلاف هاي مذهبي در خراسان در عصر صفوي اختصاص دارد. نويسنده، سياست حاکمان گورکاني خراسان و تنش‌زا بودن اين سياست‌ها، سياست ازبکان در قبال خراسان آن زمان، سياست‌هاي مذهبي صفويه که در آن لعن صحابه و خلفاي سه گانه ترويج شده و گروه‌هاي تبرّايي شکل گرفته بودند و همچنين کشتار شيعيان توسّط عثمانيان و شيبانيان و کشتار اهل سنّت توسّط صفويان را از عوامل مهمّ رشد اختلاف هاي مذهبي در اين عصر عنوان کرده است، در فصل سوم به عوامل اعتقادي اختلاف هاي مذهبي در خراسان در عصر صفوّيه و موضعگيري‌هاي عالمان اهل سنّت و شيعه در اين باره اختصاص دارد. فصل چهارم به پيامدهاي اختلاف هاي مذهبي خراسان در آن زمان پرداخته که زوال فرهنگ و تمدّن اسلامي، مهاجرت، پيامدهاي اقتصادي، ريشه گرفتن اختلاف هاي مذهبي در خراسان، تضعيف دولت شيعه صفوّيه و زمينه‌هاي انقراض آن از جمله اين پيامدها محسوب مي‌شود.