جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مؤلف به جاي پدر درکرمانشاه نشست ودراين رساله به دفع اعتراضاتي که به پدرش شده پرداخته است واز او به عنوان <ايده الله> و<جعلني الله فداه> ياد مي کند ودر 12 جمادي الاول سال 1238 ق از آن فارغ شده است. زمان تاليف: 1238هـ. ق فرزند شيخ احمد احسائي در ابتداي رساله حاضر چنين بيان داشته: در خصوص علم باريتعالي عده اي اين قول را به پدرم شيخ احمد نسبت داده اند كه «قبل از ايجاد و تكوين اشياء، خداوند علم به آن اشيا نداشته و علم حق تعالي به اشيا هنگام ايجاد آنان بوده است » مولف ضمن رد اين اتهام از پدر خود در اين رساله، علم باريتعالي را آنچنانكه از احاديث اهل بيت «عليهم السلام » استفاده مي شود، اثبات نموده است. «حبيب الله عظيمي» رساله علم خدا که علي نقي احسايي نوشته و درآن از راي پدر خود ياد کرده و از شرح خواجه طوسي بر رسالة العلم کمال بحراني بندي آورده و در کرمانشاه به سال 1238 آن را ساخته است. رساله در توضيح و شرح مراد و دفع توهم و افتراء از پدرش در نحوه علم باري تعالي است كه در زمان حيات پدرش تأليف كرده. (مهدي ولايي) علي نقي بن احمد احسائي ميگويد چون پدرم در برابر صوفيان گرانيده باعيان ثابت و اشعريان قائل بقدم معاني و معتزليان مثبت احوال، علم از لي تعلقي خدا را نفي ميكرد برخي گمان بردند كه او خدا را دانا نميداند ازين رو من اين رساله علم را نوشتم و مذهب معصومان را در آن آوردم. (دانش پژوه) مؤلف از تهمتي که پدرش راجع به ديدگاهش در خصوص علم الهي زده اند، دفاع مي کند. وي اين رساله را در نهم جمادي الاولي 1238 به پايان رسانده و پيش از اين نيز به دستور سيد اسدالله در 21 ذي حجه 1229 رساله اي ديگر در اين موضوع نگاشته است. آغاز كتاب: بسمله. الحمدلله رب العالمين و الصلوة علي الهادي الي النهج القويم ... فيقول ... علي نقي بن احمد بن زين الدين الاحسائي انه كان في هذه الاوقات قد اندرس الحق [دانشكده حقوق تهران 403؛ دانشگاه تهران 8/97؛ فهرست الفبائي آستان قدس ص 279؛ فهرست آستان قدس 4/137؛ فهرست سپهسالار 5/34؛ مرعشي 5/204 و 13/273و 26/188؛ كتابخانه ملي 12/256؛ كتابخانه مدرسه آخوند ص 1421 و 1434؛ مركز مطالعات و تحقيقات اسلامي 1/495؛ شيخ علي حيدر 1/107؛ كتابخانه ملك 6/110؛ الذريعة 15/316؛ مكتبة اميرالمؤمنين 2/509]

پاسخ سؤالي است در علم باري تعالي كه مؤلف به صورت تفصيلي بدان پرداخته است. اين رساله در ماه رجب سال 1237 تاليف شده (سيد محمود مرعشي نجفي) پاسخ سؤالي است در علم باري تعالي به هيئت و صورت اشيائي كه خلق مي كند (سيد محمود مرعشي نجفي) آغاز كتاب: پس از بسمله. معروض ميدارد به خدمت صاحبي ام چه ميفرماييد در خصوص اعتقاد به اينكه خداي تعالي پيش از ايجاد اشياء علم بهيئت و صورت آنها نداشته به جهت اينكه چيزي نبوده و اين نسبت به خدا نقص نيست ... انجام كتاب: و الله سبحانه هو العالم بكل شيء قبل وجود كل شيء و بعده. . چنانكه در بعض احاديث حمل كرسي و عرش بر علم خداي تعالي شده حرره العبد الخاطي احمد ... [مجلس سنا 2/41؛ نشريه 7/260؛ فهرستواره منزوي 6/198]

خليل بن محمد زمان قزويني (قرن 12-هـ) معاصر و شاگرد سيد امير ابراهيم بن محمد معصوم حسيني قزويني (م-1149) اين رساله را در تفسير علم باري به اشياء در 1149 نوشته است. وي در ديباچه توضيح داده كه يكي از معاصران از سيد استاد ماهر امير محمد ابراهيم قزويني درباره علم باري سؤال كرد و مضمون سؤال اين است كه احاطه علم ازل بزمانيات كه مستلزم حصول همه معلومات زماني است در ازل در علم باري تعالي با ادله امتناع ما لايتناهي و نيز بعضي ادله نقلي كه مخالف ابن اين مطلب است چگونه سازگار ميگردد و چگونه علم ياري را توجيه ميتوان كرد كه موجب اين تناقض نشود. (قزويني سؤال را بالفاظها آورده). امير سيد ابراهيم به اين ايراد پاسخ داد (وي پاسخ را نيز عيناً نقل كرده) و در اين پاسخ از رساله علم خواجه نصير ياد كرده و گواه آورد ... مولي خليل قزويني كه پاسخ استاد خود را درست نميداند و براي علم باري توجهي ديگر دارد كه بعقيده خود او مطابق ادله عقل و نقل است و هم خرده بر او نتوان گرفت. وي ميگويد «علم باري تعالي همچون قدرت از صفات فعل است و قبل از ايجاد باري تعالي را التفاتي به اشياء نيست. البته باري هميشه داراي علم ذاتي هست بدين معني كه هرگاه بخواهد خلق ميكند و ميداند بنابراين ديگر براي تقسيم علم به اجمالي و تفصيلي نيز جاي نميماند. وي اين رساله را در اين باب نوشته و در اثبات گفته خود داد سخن داده است. قزويني پس از نوشتن اين رساله، چون با انكار و اعتراض معاصران خود روبرو شد نسخه اي از اين رساله را بنزد مولي رفيع قزويني و نسخه اي ديگر بنزد استاد ديگرش صدرالدين (ظاهراً همانكه رساله صدريه را در 1100 نوشته) و از آنان خواسته است تا درباره اين رساله نظر بدهند، صدرالدين محمد ولي رفيعاً هر دو در پاسخ نظر او را بچند وجه رد كردند. وي جوابهاي آنانرا در يك رساله ديگر آورده و دلائلي كه در منع نظر او نوشته بودند در آن رساله نقل كرده و پاسخ گفته و بار ديگر خواسته تا استادان مزبور پاسخهاي او را مورد دقت قرار دهند. آن رساله ديگر نيز بخط خود مؤلف در همين دفتر موجود است و آنرا معرفي خواهيم كرد. صاحب ذريعه رساله اي در علم الهي به مولي خليل بن حاج بابا ملقب به زركش نسبت داده و گفته اند «شاگردش شيخ عبدالنبي قزويني در تتمه امل الامل از اين رساله ياد كند و گويد وي رساله هاي در حكمت دارد كه مورد پسند معاصران او واقع نشده است». نام و نسب او را صاحب ذريعه بدينگونه ضبط كرده اند «حاج خليل بن حاج بابا قزويني معروف بزركش» در ذريعه و اعيان الشيعه و مستدرك الوسائل رساله اي در اثبات حدوث اراده باري تعالي از خليل بن حاج باباي زركش ياد شود. در ذيل نسخه حاضر كه سراسر بخط مؤلف است وي نام خود را خليل بن محمد زمان قزويني ياد كرده» در هر حال مؤلف اين رساله همان خليل قزويني است كه شاگرد امير سيد ابراهيم بوده و تا اواسط قرن 12-هـ ميزيسته است. آغاز كتاب: بعد الحمد و الصلوة فقد سائل بعض المعاصرين السيد السند و الايد المؤيد الامير المتبحر و الاستاد الماهر قدرة السادات و الفضلاء و نخبة الفقهاء و العلماء استاد الكل في الكل امير محمد ابراهيم الحسيني متعنا الله ببقائه في مسئلة علم القديم تعالي شأنه ... فكتب الاستاد دام ظله العالي. . انجام كتاب: فلا يجوزان يحمل اسم الشي علي فاعله بهو هو لاعلي سبيل الاجمال و لاعلي سبيل التفصيل فلايكون علم الفاعل بذانه علما بمعلولاته و ذلك آخر ما اردنا ايراده في جواب هذاالسؤال و الحمدلله علي كل حال ... و قد كان هذاالجواب بيد مؤلفه خليل بن محمد زمان القزويني عفي عنها و غفر ذنوبهما. [مجلس شورا 9/531؛ ذريعه 15: معجم المؤلفين 4/127 اعيان الشيعه 111: 3-112 مستدرك الوسائل 213: 3 بروكلمان ذيل 581: 2]

پاسخ پرسشي است از سيد غلام حسين مولوي پيرامون علم الهي و اينكه آيا به محال و معدوم تعلق مي گيرد، با نقل گفته هاي بزرگان فلاسفه و بعضي از احاديث اهل بيت عليهم السلام. بتاريخ يكشنبه بيست و سوم جمادي الثاني 1309 تأليف اين كتاب بپايان رسيده است. . اين كتاب داراي پنج مقدمه است در: معني علم، و اينكه صفت حقيقي است كه اضافه ميشود، و تقسيمات علم، و علم باري شامل جميع معلومات است، و علم الهي حدوثي نيست. (سيد احمد اشكوري) [مرعشي 16/187؛ عكسي مركز احياء 1/209 و 2/363؛ التراث العربي 4/79]