جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شرح مختصري است بر قصيده «بدء الامالي» سراج الدين فرغاني (575)، در آغاز اين شرح بيتي افزوده شده كه در نسخه هاي ديگر ديده نميشود، پس از شرح بيت ها مسائلي از اعتقادات مي آورد. مؤلف در پايان شرح گويد: اين شرح امالي از تقارير معتصم بحبل المتين الباري ؟ در ويزه ننكرهاري. . و چون پيش از اين نيز بدين مضمون شرحي افتاده بود اما بعضي الفاظ نامناسب در آن مسطور و مزبور بوده اكنون از آن عدول نموده بعبارت ديگر آوردم. (سيد احمد اشكوري) شرح و ترجمه مختصري است با سربندهاي «مسئله-مسئله» بر قصيده لاميه «بدء الامالي» سراج الدين علي بن عثمان اوشي فرغاني حنفي (-575ق) كه در سال 569ق. به نظم كشيده است. درويزه در اين شرح، بيت دوم قصيده (مليك مالك مولي الموالي) را بر بيت اول قصيده (يقول العبد في بدأ ... ) مقدم كرده است. با توجه به عبارات پايان شرح -كه نسخه حاضر فاقد آن است-، اين شرح در واقع شرح دوم درويزه است كه پس از شرح نخست خود موسوم به «بحراللئالي» نگاشته است. فهرست نويس كتابخانه مرعشي آن را از «حافظ علي محمد» كاتب نسخه دانسته است. ترجمه و شرح كوتاهي است از قصيده «بدء الامالي» سراج الدين علي بن عثمان اوشي كه شارح نخست نام مصنف را امام محمد اويسي آورده است وي در پايان شرح گويد ابتداء‌ اين قصيده را شرحي نمودم كه بعضي الفاظ آن نامناسب بود و از آن شرح كه نامش «بحر اللالي» بود عدول كرده و اين شرح را بعبارت بهتر نگاشتم. در دانشنامه ادب فارسي (3: 397) آمده است كه ننگرهاري ترجمه و شرح ديگري نيز به زبان پشتو بر قصيده بدء الامالي نوشته كه در سال 1301ق به چاپ رسيده است. (مرعشي نجفي، محمود) شرحي است با عنوانهاي « قوله ـ‌قوله » برقصيده معروف بدء الامالي، با اين مطلع: (شعر) يقول العبد في بدء الامالي ** لتوحيد بنظم كاللالي (صدرائي خوئي، علي) آغاز كتاب: مليك مالك مولي الموالي له وصف التكبر و التعال يعني خدا بادشاه بادشاهان است و خداوند خداوندان است مراو را سزد صفت بزرگي و برتري ... انجام كتاب: آمرزيده دارد مصنف مراد شارح را ... بحرمت محمد آخر الزمان صلي الله عليه و سلم ... اكنون از آن عدول نموده بعبارت خوب و رمزي مرغوب در حيز شرح بيان نموده شد. [فهرستواره كتابهاي فارسي 9/380؛ دانشنامه ادب فارسي (افغانستان): 3/397؛ جامع الشروح و الحواشي 1/500؛ كشف الظنون 2/1349؛ مرعشي 35/389؛ ]

در اصول و فروع دين، در چهار فصل. در سرگذشت بهبهاني (ص 447) و ذريعه (1/459) از انيس الطلاب او ياد شده است نه از اين يكي. (محمد باقر حجتي) در اصول و فروع دين در 2 مجلد، يكم، اصول و دوم فروع دين. «احمد منزوي» آغاز كتاب: بسمله. حمدله. اما بعد چنين گويد بنده جاني ... كه اين چند كلمه است در بيان مجملي از اصول دين بسمله. حمدله. اما بعد چنين گويد بنده جاني ... كه اين چند كلمه است در بيان مجملي از اصول دين انجام كتاب: و مرويست بسيار مي آشاميد آن را كه آن ماده هر مرضي است والله اعلم [الهيات تهران ص 701؛ فهرستواره منزوي 9/137]

اين رساله يکي از فصول کتاب «اصول المهمه» مؤلف است و اختصاص به اثبات بداء دارد که مستند به آيات قرآني، روايات اهل البيت و دلايلي عقلي است.

نويسنده مي گويد چون درباره بداء بين اعظم علماي خاصه اختلاف و نزاع و منشاء تشينع مخالفان بر شيعه است لذا بر آن شدم كه اين رساله را درين زمينه بپردازم و مسأله را كما هو حقه محقق نمايم. (عبدالله انوار) در معني لغوي بداء و اينكه محال است حق تعالي امري را نداند و سپس براو ظاهر شود يا از اراده امري پشيمان شود، و در نسبت هاي ناروايي كه به شيعه بسته اند و توضيح اقوال در مساله. رساله اي مختصر و استدلالي در اثبات بداء که از اختصاصات اعتقادي اماميه است. مؤلف در اين رساله به تشنيعات مخالفان پاسخ داده، و تفصيل مطلب را به آثار ديگرش چون بحار الأنوار و شرح صحيفه سجاديه ارجاع مي دهد. بداء در لغت نزد مجلسي دو معني دارد: 1. ظهور و روشن شدن، 2. پديد آمدن نظريه و ديدگاه جديد و در كافي شانزده حديث در مورد بداء نقل شده كه منسوب به امامان شيعه است. در انجامه كتاب ظاهراً نام رساله « رساله نافعاً للانسان في الدنيا و الآخره » آمده كه در منابع موجود نبود شايد وصف رساله باشد، الله اعلم. (مسعودي، اكرم) مولف در اين رساله بسيار مختصر درباره بداء كه از مسائل كلامي و از مختصات اعتقادات شيعه اماميه است، با استناد به آيات و روايات، ‌بحث كرده و به گفته هاي اهل سنت در اين باره پاسخ داده است. اين رساله در پنجم ربيع الثاني 1100ق تاليف شده است. (كرم رضايي، پريسا) آغاز كتاب: بسمله، الحمدلله و سلام علي عباده الدين اصطفي محمد و اله خيرة الوري ... ... و بعد چون در مسئله بدا نزاع عظيمي ميان علماي خاصه و عامه بهم رسيد انجام كتاب: پايان: و بغضب الهي گرفتار ميشود و جاي او جهنم است نعوذ بالله من غضب الله. تمت. [منزوي 2/744؛ الهيات مشهد 2/380 و 2/488 و 2/514 و 2/572؛ فهرست سپهسالار 3/243؛ فهرست آستان قدس 4/112 و 11/143؛ مرعشي 1/208 و 29/254 و 28/376 و 10/303 و 19/118؛ الذريعة 3/54؛ ريحانة الادب 5/196؛ كتابخانه هاي گلپايگان 113؛ كتابخانه وزيري 5/1647؛ حوزه علميه امام صادق 1/67 و 2/28؛ كتابخانه ملك 9/266؛ الهيات تهران ص 269؛ كتابخانه ملي 6/592؛ نسخه هاي حبيب جواهري ص 1677؛ كتابخانه ملي تبريز 2/731؛ دانشگاه تهران 13/3125 و 13/3409 و 16/382؛ طوس 4/112؛ مجتهد الزمان ص 33؛ مدرسه صدر بازار 3/570؛ نشريه 7/522 و 5/225 و 7/232 و 11/941؛ اهدائي به آستان قدس ص 385؛ نشريه 7/276؛ آية الله حججي 107؛ فهرستواره كتابهاي فارسي 6/84 و 9/146؛ كتابشناسي مجلسي 163 -164؛ معجم التراث الكلامي 2/27-28؛ كتابخانه شيخ علي حيدر 3/196؛ امام صادق چالوس ص 227؛ ف ملي 6/592؛ ف مرعشي 1/208؛ كتابخانه ملي 13/136؛ نسخه پژوهي 3/71؛ كتابخانه شيخ علي حيدر 3/147؛ مكتبة اميرالمؤمنين 1/328؛ مجلس شورا -1/206/29؛ 32/217؛ اوراق عتيق 1/244؛ دنا 2/439-440]

از شیخ احسایی، احمد بن زین‌الدین (1242ق/1826م). در پاسخ پرسش شیخ موسی بحرانی که در مشهد حضرت کاظم می‌زیست، به سال 1206ق، که در آن نامه دربارۀ کسی پرسیده بود که ادعا می‌کرده خدمت امام زمان رسیده است و وکیل ایشان است. این کس ادعا می‌کرده به «جزیرۀ خضرا» در بحر ابیض رفته و از تاریکی‌ها و بیت‌المقدس و مدینه و مکه گذشته و داستان‌ها می‌گوید. در «فهرست کتب مشایخ» (ص 244) آمده است که در «جوامع الکلم» تبریز، 1273ق، چاپ شده است. آغاز: و بعد، فیقول العبد المسکین احمد بن زین‌الدین، انه قد ورد علی خط من الشیخ موسی البحرانی، ساکن مشهد الکاظم(ع) فی سنة ست و مأتین و الف یذکر فیه انه قد اتانا شخص یقول انا وکیل صاحب‌الزمان. انجام: یقطع الشجرة لا بالتنفیر. و الحمدلله و صلی الله علی خیر خلقه... تمت الرسالة بقلم الفقیر علی بن احمد بن زین‌الدین بن ابراهیم.. عصر یوم الجمعة خامس و عشرون من شهر ذی‌الحجة 1210. منابع دیگر: دایرةالمعارف بزرگ، 662/6: احسایی؛ طبقات، 13/ 88- 89؛ احمد احسایی؛ اعلام، 64/1: احمد احسایی.

مؤلف مجاز از سبزواري در 1085ق است که در اين رساله از مجلسي با عنوان <مرحوم> ياد مي کند، موضوع بدا را بطور مستدل و مشروح درهفت فصل ويک خاتمه، مي آورد و در آن به اخبار مرويه از ائمه طاهرين عليهم السلام بسيار استشهاد مينمايد. به روش شيعي -اخباري. داراي هفت فصل و يك خاتمه (و مؤلف خود در فصل اول شيوه تقسيم مطالب را بيان مي دارد) فصل اول در تحقيق مفهوم بدا و به گفته مؤلف «شرح ماهيت و اثبات هليت» به ياري اخبار. فصل دوم در بيان اشكالات كلي كه بر بداء ايراد شده است (مؤلف آن را چهار اشكال مي شمارد) فصل سوم تا هفتم پاسخ اشكالات (در هر فصل پاسخ يك اشكال) فصل هفتم اشكالات جزئيه با پاسخهاي آنها و خاتمه در فوائد. مؤلف در ديباچه از اعتمادالدوله محمد مؤمن با القاب و احترام فراوان ياد مي كند. وي در فصل نخست - در توضيح مفهوم بدا - به پاره اي از احادث شيعه استشهاد مي كند و در ديگر فصلها به اثبات بدا كه آن را از معتقدات خاصه شيعه اماميه مي شمارد - با براهين عقلي مي پردازد. (عبدالحسين حائري) در هفت فصل و يك خاتمه. (دانش پژوه) اين نگارش از مولي محمد شفيع پسر فرج گيلاني و برادر محمد رفيع گيلاني ميباشد. برادرش در طوس مدرس بوده و در 1085 از محقق سبزواري (م 1090) و در 1087 از امير ماجد دشتكي (ماجد بن محمد بحراني قاضي شيراز و سپاهان) اجازه گرفته است. خود او شيخ الاسلام رشت و شيراز بوده و بگواهي پايان كتاب پس از مجلسي (1037-1110) آنرا نوشته است. او در اين گفتار كه 7 فصل و يك خاتمه ميباشد بروش متكلمان شيعي اخبار رفته و گاهي نيز از فيلسوفان خرده گرفت. رساله بپارسي شيرين و شيوا و روان ميباشد و نخست شالوده بدارا ريخته و اشكالها را آورده و رد نمود. در فصل 4 نيز از مجلسي ياد نمود (گ 152 الف ش 5ر 4/8). (محمد تقي دانش پژوه) رساله اي مختصري و استدلالي است مشتمل بر هفت فصل و يک خاتمه در اثبات و بيان مفهوم بداء و پاسخ به منکران و مخالفان به شرح زير: فصل اول: در تحقيق مفهوم بداء، فصل دوم: در تعداد اشکالات کليه که بر اصل بداء وارد است. فصل سوم: در اسکالات جديد بر بداء، فصل چهارم: در جواب اشکالات ناشي از لزوم تغيير اراده، فصل پنجم: در برخي از اشکالات وارده از جانب علت غايي، فصل ششم: در جواب اشکالات وارده از جانب علت فاعلي، فصل هفتم در جواب و بيان اشکالات جزئيه که از جانب اخبار وارده در باب بداء و غير آن وارد است. خاتمه در ذکر فوايد کليه قائل شدن به بداء و اشاره به منافع دينيه آن. [اهدائي رهبر: 4-1-] آغاز كتاب: بسمله. حمد و سپاس بيقياس مرخداوندي را سزد كه وصف كمال ذات بيمثالش ... اما بعد چنين گويد ... محمد شفيع الجيلاني ... كه اين مختصريست در تحقيق مسئله بداء كه از معضلات مسايل الهيه ... فصل اول درتحقيق مفهوم بداء ... انجام كتاب: تا آنكه ضعيف الايمان و قوي الايمان ممتاز شوند. انتهت كلماته الشريف و انتهت بانتهائها تبركا في الاختتام بهذه الرسالة، و الحمدلله ... [نسخه هاي خطي فارسي، منزوي 2/745؛ الذريعة 1/160و227و3/55؛ فهرست دانشگاه تهران شماره 316؛ مرعشي 2/219؛ كتابخانه ملك 9/131؛ حميد سير لو ص 1707؛ مجلس شورا 22/28؛ دانشگاه ش 316و 5/884؛ مرعشي قم ش 1/620؛ دانشگاه تهران 3/543؛ نشريه 4/451؛ اهدائي به آستان قدس ص 383؛ فيلم دانشگاه 1/20؛ فهرستواره منزوي 6/84] شرح و حواشي: حاشيه رساله بداء گيلاني، محمد شفيع بن فرج (-12)