جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اصول دين پنجگانه را بطور خلاصه و بسيار مختصر بسال 1231 نگاشته است. (سيد احمد اشكوري) آغاز كتاب: الحمدلله رب العالمين ... اين رساله ايست در نهايت اختصار در بيان اصول دين انجام كتاب: و نيز اتفاق جميع پيغمبران بر حقيقت آن است [مرعشي 8/304؛ فهرستواره منزوي 9/98]

مؤلف موفق باتمام اين كتاب نشده است و كتاب بجنبه موضوع باين نام ضبط گرديده است. مؤلف در بيان مقصود ازين كتاب آورده است: «ان تاخرز ماننا عن واقعة سيد اهل الجنان عليه السلام اوجب الحرمان عن نصرته بالابدان فاجبناه و لله الحمد بالسمع و البصر و الجنان فننصره بقطع اساس الكذب و الافتراء كاللهو و الغناء لتحصيل الجاه». تا آنجا: «و لنمهد مقدمة تتكفل ببيان مقام الامام (ع) علي وجه عام ثم اتعرض لخصوصياته قبل التعرض لمصائبه و رزاياه و الخصوصيات ستة الاولي ما ورد في امامته و امامة ذريته من الآيات و الاخبار الثانية ما ورد من الايات و الاخبار في مصائبه الثالثة في بكاء كل شييء عليه الرابعة في اجابة الارواح حين استنصاره الخامسة انه العروة الوثقي و اقرب الوسائل الي الله تع السادسة في بيان سبب قتله بحسب الظاهر و بعد هذه المقدمة المتكفلة ببيان هذه الامور الستة نشرع في بيان اصل المقصد و تفصيل الواقعة من اول زمان بيعة الناس ليزيد بن معاويه». مأثور خامه مؤلف تنها مقام اول (مقام الامام بوجه عام) است. اندكي از بقيه مطالب كتاب بطور ناقص بخامه ناشناسي (احتمالاً كاتب نسخه) نوشته شده است. (مهدي ولائي) [فهرست آستان قدس 11/370]

فقه اكبر در علم كلام تأليف ابوحنيفه نعمان بن ثابت كوفي (م 15) مي باشد شرح آن از علي بن سلطان محمد قاري است كه در شوال 1010 از تأليف آن فراغت يافته و در سال 1304 در چاپخانه دولت عثماني بطبع رسيده. نام اين شرح بنابر نوشته كشف الظنون ج2 ص 1287 «منح الازهر يا منح الروض الازهر» ميباشد لكن نام مترجم فارسي آن معلوم نشد [صارم الدوله ص 120؛ فهرستواره منزوي 9/208]

اصول دين را با تفضيل بسيار با استفاده ازآيات قرآن کريم و اخبار اهل بيت (ع) وبدور از ادله عقلي و فلسفي تشريح کرده و بحثها را بدرازا کشيده است. و داراي يک مقدمه و نه باب و يک خاتمه به شرح ذيل مي باشد: مقدمه: درامتياز حيوان از انسان؛ باب اول: دروجود إله؛ باب دوم: درتوحيد رب حميد؛ باب سوم: درشرک خفي؛ باب چهارم: دراثبات عدل؛ باب پنجم: دراثبات نبوت حضرت آدم و نوح؛ باب ششم: در اثبات رسالت حضرت ابراهيم باب هفتم: در اثبات رسالت حضرت موسي؛ باب هشتم: در اثبات رسالت حضرت عيسي؛ باب نهم: در اثبات نبوت و خاتميت حضرت محمد؛ خاتمه: درحکايت ابوالعباس سفاح. جلد دوم: در اثبات امامت امام علي عليه السلام تا امام باقر عليه السلام شامل نه باب. جلد سوم: اثبات خلافت امام صادق عليه السلام تا امام زمان عليه السلام نه باب و يک مقدمه و يک خاتمه. رساله مفصلي است در اعتقادات و امامت درسه جلد با اين عناوين: جلد اول: در توحيد و عدل و حسن و قبح عقلي و نبوت شامل نه باب، جلد دوم: در اثبات امامت امام علي عليه السلام تا امام باقر عليه السلام شامل نه باب. جلد سوم: اثبات خلافت امام صادق عليه السلام تا امام زمان عليه السلام نه باب و يک مقدمه و يک خاتمه. درامامت است و ازملاعبدالله بن محمد هادي هرندي تهراني، درگذشته در اصفهان دفن شده در آب بخشان مي باشد. در پايان گويد جلد اول شامل عدل، حسن و قبح عقلي و نبوت و جلد دوم اثبات امامت علي تا باقر سوم از صادق تا آخر مي باشد. كتاب مفصلي است در اصول دين و اثبات نبوت پيامبر، در سه مجلد كه نسخه حاضر جلد اول كتاب و مشتمل بر مباحث توحيد و عدل و نبوت مي باشد در يك مقدمه و نه باب و يك خاتمه با اين عناوين: مقدمه: در امتياز انسان به عقل باب اول در وجود اله باب دوم در توحيد خداوند باب سوم در بيان شرك خفي باب چهارم در بيان عدل و احسان خداوند باب پنجم در اثبات نبوت انبياء و ذكر آدم و نوح باب ششم در اثبات نبوت ابراهيم باب هفتم در اثبات نبوت موسي بن عمران باب هشتم در اثبات رسالت حضرت عيسي باب نهم در اثبات نبوت و خاتميت محمد مصطفي خاتمه در ذكر حكايت ابي العباس جلد دوم اين كتاب در امامت ائمه هدي و جلد سوم در مبحث معاد مي باشد (جعفر اشكوري) آغاز كتاب: جلد اول: حمد بي حدو شکر و سپاس بي عد وثناي بي قياس و عدد خداوندي را سزاست که خلقت وجود اشرف اولاد آدم نمود جلد دوم: الحمدلله الذي هدانا لدين الاسلام. . اما بعد اين جلد دويم كتاب دلائل الدين من طريق الجزم و اليقين است و چون در جلد اول توحيد و عدل و نبوت در نه باب ايراد نمودم. جلد سوم: «الحمدلله الذي شدح صدورنا بنور العرفان و نور قلوبنا بقول شرايط الإيمان و الصلوة و السلام علي نبينا سيد الإنس و الجان و علي آله و أولاده» انجام كتاب: و اگر كردار بي نور است در ظلمت خواهد بود و از او دور نمي شود و اگر كرداز با نور است دايم، در فرح و سرور است و السلام علي آله و أولاد ... [الذريعة 8/250؛ نسخه هاي خطي، منزوي 2/943؛ مرعشي 7/47 و 9/33و 26/237 و 30/285 و36/90 و36/92؛ مجلس 37/300؛ معجم المؤلفين 6/143؛ نشريه 5/438؛ مجلس شورا 37/300؛ سپهسالار 4/458 (جلد سوم)؛ صدر خواجو ص 41؛ فهرستواره منزوي 9/103 (با عنوان «اصول دين» ]

در شش فصل: 1- آيات داله بر قضاء و قدر 2- احاديث وارده 3- بدائي که وارد مي شود در قضاء و قدر 4- اقوال مشايخ اماميه 5- خلاف اشاعره و معتزله 6- قول فلاسفه در قضاء و قدر [کتابخانه ملک 3/596]

تأليف: اوائل قرن چهاردهم هـ. ق. اهداء به: ناصرالدين شاه. در اين رساله ابتدا هفت سئوال كه يكي از پادري هاي (=پدران) نصراني از مسلمانان كرده و بدين وسيله خواسته است اعتراضاتي چند بدين اسلام كند مطرح شده است و بعد مؤلف پس از طرح اين سؤالات، مقدماتي چند مي آوردي كه بعقيده او اين مقدمات نافع در جواب پرسشها مي باشد و سپس به يك يك پرسشها پاسخ مناسب مي دهد. (عبدالله انوار) پاسخ سؤالاتي است هفت گانه درباره شبهات نصراني معروف پادري هاني مارتين. مؤلف ابتدا صورت سؤالات را بيان داشته سپس به جواب مي پردازد. «اشكوري، صادق» [كتابخانه ملي 2/266؛ مجلس شورا 43/39]

شرح متوسط ودقيقي بر « اصل الاصول صغير» پدرش محمد جعفر استرآبادي (1263ق) است که بصورت « اصل - شرح» تنظيم شده است، اين رساله شب هفدهم صفر 1258ق پايان يافته است شرح مختصري است با عناوين «اصل-شرح» بر رساله فارسي «اصل الاصول» پدر شارح ملا محمد جعفر شريعتمدار كه بشماره (3066) ذكرش گذشت. شب شنبه هفدهم صفر 1258 بپايان رسيده است. (سيد احمد اشكوري) در اين رساله مختصر كه پيرامون اصول دين بحث مي كند. اشاره به بعضي ادله نيز شده و نسبت به رساله گذشته مفصل تر مي باشد. (احمد حسيني اشكوري) آغاز كتاب: الحمدلله الذي اصّل اصول الدين و المذهب ليستنقذ عباده من لجج الجهالة و فرّع فروع الدين و المذهب ليخرجهم من عبيرة حيرة الضلالة ... اما بعد پس ميگويد مستهدي بسوي خداوند هادي ... انجام كتاب: ... که هرکسي که مرا دوست داشت و ياري کرده و بادشمن من محاربه کرده بفعل يا قول شفاعت مي کنند از براي هفتاد هزار همسايگان وخويشان خود ... في يوم الساعة من خطر عظيم لانا نکون محتاجون بلطفک و کرمک. [الذريعة 16/233؛ نسخه هاي خطي فارسي 2/977؛ مرعشي 10/261؛ نشريه دانشگاه 6/444؛ مركز احياء ميراث 2/305؛ مجلس سنا 1/61؛ مرعشي 10/261؛ فهرستواره منزوي 9/459]

اين كتاب مشتمل بر سه مجلس مجادله است كه مجلس اول و سوم در خانه سيد محسن بن محمد رضوي قمي مشهدي و مجلس دوم در مدرسه سلطان شاهرخ ميان شيخ محمد عربي و هروي اتفاق افتاده است، اين هروي از كيچ و مكران بوده و نزديك شصت سال در هرات ساكن شده ومذهب اهل تسنن داشته و چون اسم شيخ عربي مجاور در مشهد را شنيده با خال سيد محسن از هرات به خراسان مسافرت و پس از سه مجلس مباحثه عاقبت مذهب تشيع را اختيار كرده است. تحرير سه مجلس مناظره و گفتگوي مذهبي او است با فاضل هروي در مشهد رضوي - اين مناظره بدرخواست ميزبان سيد محسن بن محمد رضوي قمي در سال 878 صورت گرفته است. (مهدي ولايي) ابن ابي جمهور احسائي با دانشمندي سني بنام هروي در خانه سيد مير محسن بن محمد رضوي قمي كه ميزبان هر دو بود بدرخواست او در شهر طوس بسال 878 قمري در سه مجلس مناظره نمود و در باره امامت علي (ع) ‌و ابوبكر با او گفتگو كرد در اين گفتگو نكته هاي تاريخي فراواني ديده ميشود و سرانجام احسائي دانشمند هروي را مجاب كرد و قاضي شوشتري برخي از اين گفتگو را در مجالس المومنين در شرح حال احسائي بفارسي ترجمه كرده است. بسال هشتصد و هفتاد و هشت در مشهد رضوي بين محمد بن جمهور احساوي و يك مرد هروي مناظره و جدال مذهبي باين شرح اتفاق افتاده. چنانكه ازصدر كتاب بر مي آيد اين جمهور بگاهي كه در مشهد منزل داشت در منزل محسن بن محمد رضوي ميزيست و مردمان شهر براي تعلم فقه و كلام بنزد او مي آمدند بروزي خال محسن ازهرات افغان بنزد محسن فرود آمد و گفت چون فضل اينمرد عرب (= اين جهور) را شنيده بودم از هرات بديدار او آمدم و در ظرف فردا يا پس فردا بعقب من كسي ديگر ازهرات ميرسد گر چه او از اهل كيج و مكران است ولي بحدود شصت سال است كه در هرات زيسته و درين مدت علم آموخته و از بزرگان علم و از اهل تسنن است و در مذاهب غور كرده و با صاحب اغلب مذاهب بگفت و شنود و بحث نشسته و ايستاده است. صاحبخانه چون اين شنيد روبا بن جمهور كرد و گفت: چون خال من محسن ميهمان منست اين مرد نيز ميهمان من خواهد بود حال رأي تو چيست آيا حاضري كه او با تو بسخن آيد و به بحث و مناظرت نشنيد يا آنكه ازين كار سرباز مي زني اين جمهور مي گويد در جواب او گفتم با بحث با او حاضرم. بالنتيجه صاحبخانه مجلس براي اينكار ترتيب مي دهد و طلبه و اهل علم درين مجلس مي آيند. مجلس اول: پس از آشنائي بحث در امامت علي عليه السلام (در منزل محسن) مجلس دوم: در مسجد شاهرخ بجنب قبر امام رضا (بوقتي كه ابن جمهور صاحبخانه براي زيارت رفته بودند و بعد بمدرسه در آمده بودند و در آنجا هروي را در مجلس درس ملا غانم ديده بودند و هروي از ابن جمهور درباره تعيين نسب ولدالزنا سؤالي نپود). مجلس سوم: اين مجلس روز جمعه اتفاق افتاد و محل آن منزل محسن بود (در وقتي كه خانه خالي از مردم بود) درين روز او رأي و نظر درباره خلفا خواست. (عبدالله انوار) شامل سه مجلس مناظره است که ميان مؤلف و فاضل هروي در سال 878 يا 887 ق در بحث امامت و مسائل اعتقادي شيعه برگزار شده، مجلس اول و سوم در منزل سيد محسن بن محمد رضوي قمي بوده و مجلس دوم در مدرسه سلطان شاه رخ تشکيل شده است، مؤلف در ديباچه رساله شرح مقدمات و خصوصيات ملاقات خويش را ذكر كرده و به درخواست بعضي به تدوين اين مجالس پرداخته است نام اين رساله در الذريعه به نام مناظرة ابن ابي جمهور آمده است. احسائي در اين رساله داستان مناظرة خود را در خراسان با ملاي هروي بدرخواست يكي از معاصران خود و سخنان خود و هروي را در پاسخ و رد يكديگر بتفصيل نقل كرده است. مقدمه مناظره را در ديباچه بدينگونه در 878 كه در مشهد رضا (ع) مجاور و با سيد محسن بن محمد باقر رضوي يكي از اعيان آن شهر همخانه بودم و با جمعي از مردم مشهد بحث كلام و فقه داشتم، و اين سيد محسن كه از سالها پيش براي تحصيل علم به هراة مهاجرت كرده بود، بر ما وارد شد، و گفت يكي از علماء بزرگ و مبرز سني مذهب هراة كه از مردم كش و مكران است و نزديك به 60 سال است كه در هراة اقامت دارد؛ عازم به مشهد رضا (ع) است تا با اين دانشمند عربي (مقصود اين ابي جمهور است) ملاقات و مناظره كند، سيد محسن و دائي او به استقبال عالم هروي رفتند و او را بعنوان ميهمان به خانه آوردند و سيد در خانه خود مجلسي آراست و جمعي از طلاب و اشراف و سادات را بدان مجلس دعوت كرد. من را با هروي سه بار و در سه جلسه مناظره اتفاق افتاد و نخستين آنها جلسه اي در روز ميهماني بزرگ خانه سيد بود». احسائي تفصيل مجلس اول و دوم و سوم، سخناني را در اين مجلس درباره امامت بلا فصل حضرت علي (ع) با هروي گفته و شنيده نقل كرده است. مجلس دوم مناظره آنان روز دهم ذي حجه در مدرسه سلطان شاهرخ و مجلس سوم بار ديگر در خانه سيد محسن بوده و در پايان اين مجلس سوم سخن از كرامات ظاهره از حائر حسيني (ع) رفته و ملاي هروي در انجام مذاكرات، پذيرفته است كه اگر كرامات مزبور درست باشد، مذهب اهل تسنن را ترك گويد. شيخ حرعاملي از اين رساله با عنوان «بعضي از مناظرات احسائي با عامه» ياد كرده و در صدر و ذيل نسخه حاضر تصريح شده كه نام رساله «المباحثه بين المحق و المبطل» است. در صدر نسخه چنين نوشته: هذه الرساله الموسومه بالمباحثه بين المحق و المبطل من كلام الشيخ الافضل الاكمل اعلم العلماء و ابلغ البلغاء و افصح الفصحاء. ابن ابي جمهور با دانشمندي سني در خانه همان سيد مير محسن بن محمد رضوي قمي كه ميزبان هر دو بود و بدرخواست او در شهر طوس بسال 878 در سه مجلس مناظره نمود و درباره امامت علي (ع) و ابوبكر با او گفتگو كرد. دومين در مدرسه سلطان شاهرخ در بود ملاعانم مدرس بوده است. ايندانشمند هروي از مردم كيژ (كيش) و مكران بوده و نزديك بشصت سال در هري ميزيست و بادائي همان قمي از هرات آمده بود تا در طوس احسائي را ببيند چون آوازه دانشش بدانجا رسيده بود. در اين گفتگو دانشمند هروي سرانجام خاموشي گزيد و پاسخي نتوانست بگويد. احسائي در آن از دانشمندان شيعي مانند مفيد و رضي و مرتضي و شيخ طوسي و طبرسي و علامه حلي و سيد شريف و ركن الدين گرگاني و نصيرالدين كاشي ياد ميكند و نكته هاي تاريخي فراواني در آن هست. احسائي ميگويد كه من اكنون نزديك بچهل سال دارم (ش 2/944 گ 52ب و ش 7/878 گ 90 الف) پس او نزديك بسال 838 زاده شد و ميدانيم كه تا 904 زنده بود. درباره نادرست بودن خلافت عمر سخن او و هروي تا بجائي كشيد كه شنونده اي حيدري كه در آن انجمن بود گفت: «و الله راست ميگويد شيخ عرب. اگر مرد صحبت پيغمبر كرده بود بيست سال، و اوبي ادب؛ خر ميشود» سپس خود احسائي آنرا چنين ترجمه كرد: «و الله صدق الشيخ العربي. اذا كان رجل يصحب رسول الله ص، عشرين سنة، و هو بلا ادب؛ يكون حمارا» (ش 2/944 گ 51ب و س 7/878 گ 89 الف كه تنها همان عبارت تازي را دارد) خود احسائي اين سه گفتگو را بدرخواست كسي گرد آورده بساخت اين رساله در آورد. شوشتري در مجالس المومنين در سرگذشت همين احسائي پاره اي از اين گفتگو را بپارسي آورد حلال الدين محمد بن محمد كاشاني آنرا بپارسي كرد و در 19 شعبان 1001 در هند آنرا بپايان رساند (فهرست كتابخانه بهار هند ج 1 ش 114 ص 88). (محمد تقي دانش پژوه) مناظره ابن ابي جمهور احسائي با ملاي سني هراتي در مشهد رساله، مناظره ابن ابي جمهور با فاضل هروي سني در مشهد مقدس رضوي و در منزل «سيد قمي» است. اين مناظره در سه مجلس انجام گرفته است: مجلس اول: درباره پيشوايي امير مؤمنان علي عليه السلام است، مجلس دوم: در مدرسه منعقد شد و به طعن قرطاس و غيره ختم شده، مجلس سوم: درباره كارهاي فريبكارانه در امر خلافت و برخي از مطاعن است. اين مناظره (به ضبط كشف الحجب و الذريعه) در سال 887ق. يا (به ضبط نسخه كهن مرعشي 2/6896 مورخ 995ق. و متن چاپي و تراجم الرجال) در سال 878ق. واقع شده است. متن اين مناظره در كتاب «المناظرات في الامامة» (به عنوان رساله شصتم) به تحقيق عبدالله حسن در سال 1415ق. در قم در سلسله انتشارات انوار الهدي به چاپ رسيده و قبل ار آن نيز با عنوان «مناظرة بين الغروي و الهروي» در سال 1397ق. چاپ شده است. قاضي نورالله شوشوتري در «مجالس المؤمنين» گزيده اي از اين مجالس را به فارسي برگردانده و نقل كرده است و «نوروز علي سطامي» و «جلال الدين محمد بن محمد كاشاني» (قرن11ق.) و «سيد جعفر موسوي اصفهاني» (-1158ق) نيز اين مناظره را به فارسي ترجمه كرده اند. مناظرة لطيفه جرت بين ابن ابي جمهور و بين العالم الهروي في مساله الامامة، و بعض المسائل الاعتقاديه لليعه الامامية، في ثلاثه مجالس، المجلس الاول و الثالث كان في بيت السيد النقيب السيد محسن بن محمد الرضوي القمي، و المجلس الثاني في مدرسه السلطان شاه رخ و وقعت المناظره في سنة 878ه، و دونها المولف بطلب من بعض الاشخاص. (موسوي بجنوردي، حسن) آغاز كتاب: بسمله الحمدلله حق حمده و الصلوة علي سيدنا محمد وآله سالتني اطال الله بقاک عما کان بيني و بين المروي ثمان وسبعين و ثمانمائة مجاوراً بمشهد الرضا عليه السلام وکان منزلي بمنزل السيد ... محسن بن محمد الرضوي القمي انجام كتاب: وهذا ما کان بيني وبينه من المجادلة حالة المحاورة علي الاستقصار والحمدلله رب العالمين علي اظهار الحق وابطال الباطل ... وصلي الله علي محمد واهل بيته الطاهرين. [نشريه 7/539؛ مجلس شورا 10/824؛ (امل الآمل بتصحيح و تحقيق سيد احمد حسني 2؛ كني القاب قمي 187) ؛ التراث العربي 5/231؛ آية الله فاضل خوانساري 3/112؛ فهرست آستان قدس 4/258؛ مرعشي 13/76و 18/89 و 31/60 و 37/107؛ الذريعة 22/285؛ ريحانة الأدب 7/331؛ امام صادق قزوين 1/388؛ كتابخانه وزيري 4/1247؛ كتابخانه ملك 5/332؛ ملي 10/578؛ مجلس شورا 4/132؛ كتابخانه مدرسه آخوند ص 1353؛ دانشگاه تهران 3/625 و 11/2058 و 11/2163 و 8/707؛ كتابخانه ملك 5/96؛ مكتبة امير المومنين 4/225 و 4/397] شرح و حواشي: مناظرة ابن ابي جمهور (ترجمه) موسوي اصفهاني، جعفر بن حسين (1090-1158) مناظرة ابن ابي جمهور (ترجمه) كاشاني، محمد بن محمد (-11) مناظرة ابن ابي جمهور (ترجمه) شريف حسيني، محمد اشرف بن علي نقي اقدس (-11)