جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بحث از این که مفهوم جعل و وضع و نیز حدیث موضوع و مجعول چیست، و چگونه می توان وجود این عنصر نامبارک را در روایات دینی به دیده یک واقعیت نگریست و از عوامل دخیل در پیدایش و گسترش آن سخن به میان آورد و در صدد شناسایی عاملان آن و نیز انگیزه های آنان در این امر برآمد و از نفوذ و گسترش آن در متن منابع و متون دینی مسلمانان جلوگیری کرد، بحثی است که در این پایان نامه به آن اهتمام ورزیده شده و سعی گردیده تا حدّی به نقد و تحلیل آن پرداخته شود. این نوشتار، از یک مقدّمه و پنج بخش تشکیل شده است. در مقدّمه، نخست جایگاه حدیث و سنّت در اسلام پس از قرآن، اختلاف نظرها در حدود و کمّ و کیف سنّت، و نظر برخی بزرگان در این باره، از جمله نکاتی است که نگارنده از آنها یاد کرده است. بخش اوّل رساله، درباره هویّت حدیث جعلی است. نگارنده با عناوینی چون: لفظ موضوع از نگاه لغت شناسان، مراتب حدیث در نگاه عالمان حدیث و درایه، اصطلاح حدیث موضوع از نگاه عالمان حدیث و درایه، وجه تسمیه حدیث موضوع، جایگاه حدیث موضوع در میان سایر روایات، حکم نقل حدیث موضوع و تاریخچه جعل حدیث، درباره ریشه و منشأ حدیث مجعول به بحث پرداخته است. نگارنده در بخش دوم، در مورد ورود عنصر جعل در حدیث و شواهد دالّ بر این امر، بحث می کند. وی در این زمینه از شواهد (نقلی مانند آیات قرآن و روایات) یاد کرده و از شواهد غیر نقلی (عقلی و تاریخی) نیز دوازده مورد عمده از دلایل و شواهد غیر نقلی را یادآور شده است. در بخش سوم نیز به معرّفی و توضیح عوامل دخیل در پیدایش و گسترش جعل حدیث پرداخته شده است. نگارنده در قسمت اوّل به عواملی از قبیل: عدم کتابت و ضبط حدیث، نقل حدیث بدون ذکر سند و دخالت اهل کتاب اشاره دارد. در قسمت دوم نیز نقل به معنا در حدیث، تسامح در ادلّه سنن، اعتماد بیش از حدّ به صحابه، گسترش فتوحات اسلامی، تأویل گرایی، پیدایش احزاب و فرقه های سیاسی و کلامی و فقهی، جدال و درگیری میان متعصّبان دو مذهب بزرگ اسلامی (شیعه و سنّی) و اهداف سیاسی فرمانروایان را از جمله عوامل دخیل در گسترش جعل حدیث می داند. در بخش چهارم، اصناف و طبقات جاعلان حدیث و انگیزه های آنان در جعل حدیث بر شمرده شده است. این اصناف عبارت اند از: زنادقه، غلات، قصّاص و داستانسرایان. وی ضمن بررسی هر سه واژه از نظر لغت و ریشه و اصطلاح و ذکر برخی از عقاید هر یک از این سه گروه، نحوه پیدایش آنها و شیوه برخوردشان با حدیث را شرح داده و علّت و انگیزه هر یک را با ذکر مواردی بیان داشته است. در بخش پنجم، نگارنده، کیفیت شناسایی احادیث جعلی و راه های جلوگیری از نفوذ و نشر آنها را توضیح داده است. قسم اوّل را که خود از دو بخش مربوط به راوی و مروی تشکیل شده، تقسیم نموده و در مورد راهکارهای جلوگیری از نفوذ و نشر احادیث جعلی نیز دو راه عمده را با استشهاد به روایات، بیان داشته است. در پایان چند کتاب درباره احادیث جعلی معرّفی شده است.

رساله حاضر در هفت فصل به بررسی نظریه گلدزیهر در زمینه وجود تعارض در قرآن پرداخته است. فصل اول، کلیات: زندگی نامه گلدزیهر، شرق و شرق شناسی؛ فصل دوم، پیشینه بحث: شیوه های تخریب و تشکیک در قرآن از سوی مخالفان، دفاع قرآن از خود، برخی از کتب در زمینه تنزیه قرآن از تناقض؛ فصل سوم، قرآن در نگاه گلدزیهر؛ فصل چهارم، ادله گلدزیهر در تعارض نصوص قرآن کریم؛ فصل پنجم، رعایت مقتضای حال در آیات و سور مکی و مدنی؛ فصل ششم، بررسی آیات متعارض نما و علل توهم تعارض در آنها؛ فصل هفتم، قانون در تعارض آیات و علل اشتباه گلدزیهر.

این پروژه تحقیقاتی با عنوان « نقد و بررسی ویژگی های تفسیری صحابه » در پی آن است ویژگی های تفسیری صحابه مشهور را مورد بررسی قرار دهد . در ابتدا ضمن بیان روشنی از ابعاد مختلف مسئله ، ضرورت این تحقیق اثبات گردیده است و به منظور رسیدن به هدف کلی مذکور ، پرسش های تحقیقاتی ذیل مطرح شده است : 1- معنا و مفهوم تفسیر و صحابه چیست ؟ 2- آغاز پیدایش تفسیر چه زمانی است ؟ 3- مفسرین مشهور صحابه چه کسانی هستند ؟ 4- مهمترین اسباب و علل ضعف تفاسیر مأثور کدامند ؟ در فصل دوم تعدادی از متون تحقیقاتی مرتبط با موضوع از قبیل مبانی و روشهای تفسیر قرآن، صحابه در قرآن و تاریخ تفسیر قرآن کریم عنوان شده است . در فصل سوم با توجه به هدف و ماهیت موضوع ، روش تحقیق توصیفی تحلیلی برای این تحقیق انتخاب شده است . فصل چهارم تحقیق شامل 4 بخش می باشد که در بخش اول به مفهوم تفسیر و صحابه از نظر لغوی و اصطلاحی و تفاوت تفسیر با تأویل پرداخته شده ، در بخش دوم تاریخچه ی تفسیر مورد بررسی قرار گرفت و در بخش سوم مفسرین مشهور صحابه و روش آن ها معرفی شدند و در بخش چهارم تعدادی از اسباب و علل ضعف تفاسیر مأثور از آن جهت که اصلی ترین طریق درک معانی و معارف آیات قرآن در میان دانشمندان پنج اولیه ی علوم اسلامی و صحابه بوده ، بیان شده است . ضعف اسناد یکی از عوامل ضعف تفاسیر مأثور می باشد که باعث کم اعتباری تفاسیر روایی می شود در واقع در بعضی از روایات وجود افراد مجهول الحال و یاکسانی که مورد توثیق علم رجال نیستند باعث می شود که اعتماد به این روایات بدون قرینه مشکل باشد . از دیگر عوامل ضعف تفاسیر مأثور جعل احادیث است .عوامل زیادی باعث شد که راه برای جاعلان حدیث باز شود و این افراد نیز برای رسیدن به اهداف شوم و دنیوی خود از هیچ کوششی دریغ نکردند . از دیگر موارد مسائل سیاسی است که سردمداران حکومت برای شستشوی افکار عمومی با جعل احادیث از سیاست های غلط و اشتباه خود حمایت می کردند . تداخل انواع تفسیرها نیز نقش بسزایی در ضعف تفاسیر مأثور داشت . اما باید توجه داشت که ورود اسرائیلیات در تفسیر قرآن کریم را نیز نباید نادیده گرفت ، برای گسترش این پدیده ی شوم زمینه هایی احتیاج بود که با به وجودآمدن و گسترش این زمینه ها از قبیل ارتباط مسلمانان با اهل کتاب ، عظمت علمی اهل کتاب، وجود اشتراک متون دینی یهود با قرآن کریم و ... اسرائیلیات در تفاسیر قرآن کریم وارد شد و شخصیت هایی از قبیل کعب الاحبار ، عبدالله بن سلام و ... در پیدایش اسرائیلیات در تفاسیر آیات نقش به سزایی داشتند

این پژوهش در چهار بخش به نقد کتاب «الوحدة الموضوعیة فی القرآن الکریم»پرداخته است: بخش اول، درباره ی تکرار یک موضوع در سوره های متعدّد و بخش دوم، در زمینه ی تنزیلات سه گانه ی قرآن و حکمت نزول تدریجی آن است؛ در بخش سوم، پی گیری موضوع در سوره های مختلف، شرط فهم کمال وحدت موضوعی براساس ترتیب نزول دانسته شده است؛ در بخش چهارم، پژوهش گر روش مناسب بررسی موضوعی آیات قرآن تدبر در آیات متحد الموضوع از آخر به اول قرآن معرفی کرده و برای نمونه، موضوع «توکل» را که 30 آیه 70 بار در قرآن تکرار شده، از آخر به اول قرآن بررسی کرده است

این پایان نامه در یک مقدمه و دوازده فصل به نگارش درآمده است: در مقدمه تعریف علم وجوه قرآن، تدوین علم وجوه، احوال مؤلف وجوه قرآن، و معرفی کتاب وجوه قرآن آمده است و در هریک از فصول به ترتیب وجوه معانی این واژگان بررسی شده است: استغفار، بلاء، تأویل، تقوا، جهاد، ذکر، صلاة، طغیان، ظلم، قلب، مرض، تعین

معارف الهی و تعالیم انسانی نهج البلاغه، در مسیر زمان زلال تر نموده و انسان جویای حقیقت را جانی تازه می بخشد. لزوم بهره مندی فراگیر از معارف این گنجینة ارزشمند از یک سو و اوج ادبی و بلاغی آن از سویی دیگر، اندیشة شرح نهج البلاغه و ترجمه آن به زبانهای دیگر را قوت بخشیده است. در فصل نخست این نوشتار، به بررسی مبانی ترجمه پرداخته و با استفاده از رهیافت های زبان شناختی و بررسی ساختارهای متفاوت زبانها، الگوهای ترجمه و ویژگیهای ترجمة مطلوب نمایانده شده است. نیاز ترجمه ها و مترجمین به نقد و نقش نقدهای سازنده در تکامل ترجمه و مبانی نقد و انواع آن از دیگر مباحث این فصل می باشد. در فصل دوم به معرفی ترجمه های فارسی نهج البلاغه پرداخته و سیر تاریخی آن را نمایانده ایم. در این فصل 31 ترجمة فارسی نهج البلاغه مورد بررسی اجمالی قرار گرفته است. در فصل سوم، لغزشگاههای مترجمان در حیطة 80 خطبة اول نهج البلاغه برجسته شده و با بررسی های لغوی، بلاغی، تاریخی و حدیثی، در صدد ارائه ترجمه ای مطلوب از این فرازها برآمده ایم.

این مجموعه، در وهله اوّل، نگاهی اجمالی به تعاریف تصوّف، تاریخچه ظهور، علل پیدایش و فِرق متعدّد این مذهب در جهان اسلام دارد. سپس به دخل و تصرّفاتی که این گروه در آیین مقدّس اسلام نموده اند، پرداخته و از حوزه حدیثی، آنها را مورد نقد و تحلیل قرار داده است. موضوع و هدف اصلی این تحقیق، آشنایی با دیدگاه های صوفیان نسبت به احادیث معصومان علیهم السلام است تا روشن شود که آنان تا چه اندازه پایبند به احادیث منقول از پیامبر اکرم و ائمه اطهار بوده اند و تا چه مقدار از این احادیث را کنار گذاشته و نسبت به آنها بی توجّه بوده اند، و نیز چه مقدار از احادیث را خودشان جعل نموده و به یکی از بزرگان دین نسبت داده اند. دیگر هدف مدّ نظر در این تحقیق، پرداختن به این مسئله است که تصوّف تا چه اندازه با دین اسلام و مخصوصاً احادیث منقول از معصومان علیهم السلام هماهنگی و همبستگی دارد، و آیا اصلاً چنین دیدگاهی مورد تأیید ائمه معصوم علیهم السلام بوده است یا نه؟ و این که متصوّفه در مشروعیت بخشیدن به اعمال خود، دست به دامان چه نوع احادیثی شده اند. آیا دلیلی قانع کننده و مدرکی معتبر و غیرقابل خدشه در اثبات حقّانیت خود دارند یا بر عکس، به احادیثی جعلی یا ضعیف و یا متشابه متشبّث شده اند؟ و نهایت این که اگر متصوّفه دارای اصالت نیستند، با چه حربه هایی توانسته اند تا به حال به موجودیت خود ادامه دهند و در این راستا، چه افکار و عقاید و اعمالی را ابداع نموده و به نام دین به خورد مسلمانان داده ند؟ همچنین در این تحقیق، روشن شده است که متصوّفه در راه نیل به اهداف خود، چه مقدار از احادیث صحیح را با تأویل های غلط و افراطی، از معانی اصلی و حقیقی آنها تغییر داده و معانی دیگری بر خلاف دستورهای دین مقدّس اسلام تحمیل نموده اند. در بخشی از این پایان نامه، به پاره ای از عقاید و بدعت های متصوّفه پرداخته شده و به طور خیلی خلاصه توضیح داده شده که عدّه ای از صوفیان در هر چهار حوزه جعل، تأویل های افراطی، طرد احادیث صحیح السند و بدعتگذاری، از هیچ گونه اقدامی دریغ نورزیده اند و به همین جهت، مورد انتقاد و مذمّت شدید ائمه معصوم علیهم السلام و نیز علما و فقهای طراز اوّل اسلام، قرار گرفته اند، که به بعضی از آنها در بخش آخر تحقیق، اشاره شده است. ضمناً جهت اثبات عدم هماهنگی گفتار صوفیان با کردارشان، به بیان مواردی از تناقض گویی آنان، به کتاب های خودشان استناد شده، تا موضوع برای خوانندگان بیشتر روشن شود. این پایان نامه، از یک مقدّمه و پنج فصل تشکیل یافته که هر فصل نیز بخش های متعدّدی دارد. در مقدّمه، ضرورت و اهمّیت بحث، سابقه تاریخی بحث، هدف بحث و محدودیت های آن از نظر سیاست ها و موقعیت های روز، بررسی شده است. فصل اوّل، درباره صوفی و تصوّف، تاریخچه ظهور این فرقه، علل پیدایش آنان، مهم ترین فرقه های صوفیه و سلسله های آنان، و ذکر مشایخ و بزرگان صوفیه است. فصل دوم، احادیث جعلی توسط متصوّفه و نقد آنها آمده است. فصل سوم، در مورد توجیه و تأویلات نادرست احادیث از ناحیه این فرقه و ردّ و نقد این تأویلات از بیان بزرگان است. در فصل چهارم به ردّ احادیث صحیح توسط صوفیه و بعضی از عقاید باطل آنان، و پاره ای از بدعت ها و آداب خلاف شرع صوفیه پرداخته شده است. فصل پنجم نیز مربوط به سیمای صوفیه در حدیث و نمونه هایی از تناقض گویی آنان است.

در این پایان نامه بخشی از کتاب التفسیر و المفسرون، تألیف محمد حسین ذهبی که در زمینه ی معرفی سه تفسیر شیعی به نام های تفسیر العسکری، مجمع البیان و تفسیر صافی است، نقد شده است

شکّی نیست که در فهم قرآن کریم و کلام نورانی وحی، روشن ترین و مطمئن ترین و مستقل ترین منهاج و روش اصیل در تفسیر قرآن، استضائه و بهره بردن از خود قرآن و تفسیر کلام وحی با وحی است. لذا نگارنده در این پایان نامه کوشیده است تا در این مسیر، تحقیق و تفحّصی داشته باشد. با مراجعه به آیات قرآن و احادیث معصومان علیهم السلام کاملاً روشن می گردد که اوّلین شارح و مفسّر قرآن کریم، پیامبر عظیم الشأن اسلام است ائمه معصوم نیز که مهم ترین معلّمان و شارحان قرآن کریم اند، از روش تفسیر قرآن به قرآن استفاده نموده اند، و آیاتی هم که قرآن را هادی، مبیّن، نور و فرقان معرّفی می نمایند، و نیز آیاتی که قرآن را کتاب تعقّل و تدبّر می داند، و آیاتی که قرآن به وسیله آنها تحدّی می کند و علاوه بر اینها آیاتی که قرآن را قابل فهم برای مردم می داند، همگی به انحای مختلف، حاکی از مستغنی بودن قرآن به غیر است. از آن جا که قرآن، خود، جوامع انسانی را به خاندان عصمت و طهارت ارجاع می دهند، بنا بر این، رجوع به معصومان علیهم السلام متمّم و مکمّل تفسیر قرآن به قرآن است، وگرنه، حقیقت قرآن با خود قرآن، تفسیر نمی شود. این روش، علاوه بر این انسان ها را به تعقّل و تدبّر دعوت نموده و بنا بر این، بهترین روش تفسیری و کامل ترین آنهاست که از قرآن و سنّت و عقل، بهره برده است، علاوه بر این که این روش، در طول تاریخ اسلام از زمان پیامبر اسلام تا عصر حاضر، به اشکال مختلف و با تفاوت وسعت استفاده، وجود داشته است و صحابیان و تابعیان و مفسّران از آن بهره مند گردیده اند. موضوع این نوشتار، در طی هفت فصل به بحث گذارده شده است. در فصل اوّل، تاریخ تفسیر از آغاز تا پیدایش، و نیز مراحل مختلف آن، همراه با مشهورترین مفسّران هر دوره، و نیز خصوصیات تفسیر در این ادوار، مورد بحث قرار گرفته است. در فصل دوم، روش های تفسیری و نیز علل پیدایش این روش ها و علّت اختلاف در تفسیر، مورد بررسی قرار گرفته و خصوصیات روش تفسیری عقلی و نقلی و رمزی و تفسیر به رأی، مشخّص شده است. نیز به معایب و محاسن هر یک پرداخته شده است. در فصل سوم، در باب معنای لغوی و اصطلاحی و نیز معنای کلمه تفسیر در قرآن و حدیث بحث شده است و به جهت شفّاف شدن بحث و جلوگیری از ابهام، در معنای لغوی و اصطلاحی تأویل و تفاوت بین تعبیر و تفسیر، بحث شده است. در فصل چهارم، تفسیر قرآن به قرآن، مورد بررسی قرار گرفته و ریشه های قرآنی و نیز ریشه های این تفسیر در نهج البلاغة و حدیث، مورد نقد و تحلیل قرار گرفته است و قرآن، به عنوان مقیاس صحّت و سقم احادیث، معرّفی شده و در هر دو مورد، آیات و احادیث مربوط، به عنوان شاهد مثال، مورد توجّه قرار گرفته است. در فصل پنجم، ویژگی های سیره پیامبرصلی الله علیه وآله و نیز روش ائمه علیهم السلام در تفسیر قرآن، را مورد بررسی قرار گرفته و نقش سنّت در تفسیر قرآن به قرآن، تشریح شده است همچنین به روش انحرافی در تفسیر قرآن به قرآن اشاره شده و حدیث «ضرب القرآن بعضه ببعض»، مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. در فصل ششم، سیر تاریخی تفسیر قرآن به قرآن در ادوار مختلف، بررسی شده و جایگاه تفسیر قرآن به قرآن در نزد شیخ طوسی رحمه الله تشریح شده است. و در فصل هفتم، به ویژگی های روش علامه طباطبایی(ره) در تفسیر قرآن به قرآن، اشاره شده و در مورد غرر آیات، عامّ و خاص، مجمل و مبیَّن، مطلق و مقیَّد، ضمیمه نمودن آیات شبیه و نظیر هم و جمع بین آنها، و نیز بیان وجوه معانی مفرد به وسیله آیات قرآنی در تفسیر المیزان، توضیح لازم ارائه شده، و در پایان، تفسیر سوره کوثر از تفسیر گران قدر المیزان به عنوان نمونه نقل شده است. و سرانجام، اهم نتایج و رهیافت های حاصل از تحقیق، در پایان فصول یاد شده، به عنوان حُسن ختام، ارائه شده است.

افزون بر اصول کلی ترجمه – یعنی تسلط کامل بر زبان مبدأ و مقصد، تسلط بر حوز? علمی که متن اصلی به آن تعلق دارد، آشنایی با موضوع ترجمه ، بیگانه نبودن از فرهنگ بومی زبان مبدأ و توانایی نویسندگی و ...- از عامل بسیار مهم دیگری نباید غفلت ورزید و آن تأثیر باورها و پیش فرض های معرفتی در روند ترجمه است. در ابتدایی ترین ترجمه های قرآن به زبان های اروپایی افزون بر ناتوانی علمی مترجم، نوعی غرض ورزی و موضع گیری متعصبانه به چشم می خورد؛ ترجمه های قرآن به زبان ایتالیایی نیز از این امر مستثنی نیست. در این نوشتار با بررسی زندگینامه و مطالعه دیگر آثار مترجمین سعی شده است تا قبل از ورود مستقیم به ترجمه ایشان، بتوان نوع نگرش و نگاه آنها را به اسلام، پیامبر (ص) و به ویژه قرآن کریم بدست آورد. از آنجا که بررسی تمام آیات قرآن میسور نبود یا در صورت پرداختن به آن از هدف اصلی یعنی دقت و تمرکز و نقادی بر روی ترجمه ها دور می افتادیم بدین خاطر برای رسیدن به هر دو هدف اصلی یعنی میزان آگاهی مترجمان ایتالیایی از اصول ترجمه و دخالت پیش فرض های معرفتی که به طور آگاهانه و ناآگاهانه بر ترجمه آنها اثر گذاشته ، چهل آیه از سوره مبارکه مریم (س) را به عنوان نمونه انتخاب نمودیم. در این ترجمه ها به وضوح ناآگاهی مترجمین از اصول کلی ترجمه را می توان مشاهده نمود. به عنوان نمونه schiavo (بَرده) به عنوان معادلِ «عبد» قرار داده شده است در حالی که واژ? قرآنی «عبد» در آیه مذکور به معنای بَرده استعمال نشده است. مثال آشکار غرض ورزی و عدم بی طرفی مترجم و عدم رعایت امانت در ترجمه را می توان از همان آغاز ترجمه یعنی از مقدمه ای که بر آنها نگاشته اند مشاهده نمود. برخی از همان آغاز نوعی نگرش منفی گرایانه را به خواننده القاء نموده و شأن وحیانیِ قرآن را در حد اثری بشری تنزل داده اند تا از این رهگذر تأثیر کلام الهی را در خواننده به حداقل برسانند. ما در ابتدا به صورت جزئی و دقیق موارد مشخص شده از قبیل وفاداری به متن، معادل یابی صحیح، برداشت شخصی و ... را به نحو آماری بررسی کرده و سپس میزان آنها را در مترجمین به صورت جداول آماری نشان داده ایم و در پایان با امتیاز دهی و مقایسه، بین ترجمه ها داوری نموده ایم.