جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب حاضر، شامل بررسی تاریخی فلسفه‌ی تجربه‌گرا از "بیکن" و "لاک" تا تازه‌ترین تجلیات آن در آثار "کارل پوپر" است. به تصریح کتاب: "تجربه‌گرایی با انگیزه‌ی دگرگونی بورژوایی جامعه‌ی غربی در اعتلای فلسفه و علم مشارکت داشت. مکتب مزبور با مردود شمردن مقوله‌های مهجور تفکر مدرسی، که زیر سلطه‌ی فئودالیسم اروپایی حاکمیت یافته بود، با تایید ایده‌ها و روش‌های علمی، فلسفه را با نگاه مشتاق‌تری به واقعیت و ابزارهای ثمربخش‌تر شناخت مجهز ساخت. تجربه‌گرایی کلاسیک، با نشان دادن این که تمامی ایده‌های ما، از تجربه ـ با واسطه‌ی حسیات ـ نشات می‌گیرند و سپس با تامل و بازاندیشی پالایش می‌شوند، و نیز گسترش این اصل تبیین به بسیاری از حوزه‌های شناخت، کمک‌های پایداری را به فهم انسانی انجام داد. هر مکتب بعدی فلسفه، ناگزیر بوده است با این نظریه‌ی شناخت و یافته‌های آن کنار بیاید. درست به همان گونه که بورژوازی پیش شرط‌های اقتصادی و نیروهای اجتماعی را برای جایگزین کردن شیوه‌های عالی‌تر تولید ایجاد کرد، نماینده‌ی تجربی جهان‌بینی او نیز برخی ایده‌های مهم لازمه‌ی یک روش کاملا علمی تفکر را به وجود آورد...".

اینکه انسان تحت شرایطی می‌تواند فراتر از روند عادی جهان مادی، دست به عمل و اقدام خارق‌العاده‌ای بزند، واقعیت مسلّمی است که هرگز نمی‌توان آن را انکار کرد. انسان مدرن در تلاش است تا با استفاده از ابزارها و تکنولوژی پیشرفته به کالبد شکافی و رمزگشایی از این‌گونه پدیده‌ها بپردازد و تحلیل زمینی قانع‌کننده‌ای از آنها ارائه دهد، در حالی که انسان عصر قدیم از این امتیاز محروم بوده است. با این حال، به صِرف اینکه شخصی می‌تواند دست به عمل خارق‌العاده‌ای بزند نمی‌توان او را در زمرة انسان‌های کمال یافته، مقرّب خداوند و مقدس به شمار آورد. در نگاه قرآن کریم ملاک‌های متعددی برای ارزش‌گذاری انسان‌های صالح و مقرّب خداوند و بازشناسی آنان از انسان‌های گمراه و فاسد وجود دارد که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از: ایمان و عمل صالح. در پرتو ایمان و عمل صالح انسان رنگ خدایی می‌گیرد و در نتیجه، چنین انسانی نه فقط در درون جز به خدا و رضایت او نمی‌اندیشد، بلکه همة اعمال ظاهری او نیز رنگ و جهت خدایی دارد و همة وجودش در مسیر رضایت حضرت حق سیر می‌کند. در واقع ایمان و عمل صالح، راه کمال حقیقی و بندگی راستین خداوند است و این همان راهی است که همة پیامبران و اولیای الهی و عالمان بزرگ آدمیان را بدان فرا خوانده و فعلیت یافتن توان و ظرفیت ذاتی انسان‌ها را از طریق آن طلبیده‌اند. در کتاب حاضر نخست، اطلاعاتی دربارة حوادث اسرارآمیز زندگی بشر که همان درک ادراک است، ارائه می‌شود. سپس، دیدگاه اندیشمندان علوم تجربی، دینی و قرآن کریم در این عرصه بیان می‌شود. در ادامه، حادثة خواندنی مرتبط با همین موضوع مورد توجه و تحلیل قرار گرفته است و در پایان، مهم‌ترین نتایج برگرفته از مطالب کتاب، مورد بازخوانی قرار می‌گیرد.

این کتاب که حاوی دوازده مقاله است، مجموعه‌ای از مطالعات دقیق درباره حکایت‌های رویاست که هر یک در بافت ادبی و تاریخی خود جای داده می‌شود. در این مقالات کارکردهای متنوع رویاها، شامل پیشگویی، پیش‌بینی، باخوداندیشی، گره‌گشایی و استدلال کلامی مورد بررسی قرار گرفته است. نویسندگان این مقالات برداشت‌های جالب توجهی را از تاریخ اجتماعی و تنوع فرهنگی چند جامعه پیشامدرن اسلامی ارائه می‌کنند.

تحقيق پيش‌رو عليت و تبيين را از دو ديدگاه فلسفي، يعني حکمت متعاليه به‌عنوان ميراث فلسفي فعال جهان اسلام و رئاليسم انتقادي به‌عنوان يکي از رويکردهاي مطرح در فلسفه علم و فلسفه علوم اجتماعي مورد بررسي قرار داده است. اين تحقيق با دنبال کردن پرسش‌ها و محورهايي نسبتاً يکسان و سازگار با موضوع، بحث خود را به پيش برده است و تلاش کرده با تمرکز بر مباحث طرفين درباره اصل عليت، ابتدا ديدگاه آنان را درباره اين اصل ارائه نمايد و سپس مبتني بر تحليل آن‌ها از عليت، الگوي کلي تبيين در هريک از دو ديدگاه را معرفي کرده و مورد مقايسه قرار دهد. شيوه پردازش و ارائه مطالب به‌گونه‌اي است که طي فصول اوليه، خواننده را آماده مقايسه نهايي مي‌کند؛ به‌علاوه مي‌تواند با محوريت موضوع تبيين و عليت، به‌صورت دو متن مستقل درباره هريک از دو جريان فلسفي فوق، مورداستفاده دانش‌پژوهان علاقه‌مند قرار گيرد.

فیلسوفان، دیرزمانی است بر سر ماهیت «علیت» و «تبیین» با هم اختلاف‌نظر دارند. آن‌ها نظریه‌های مختلفي ذیل برنامه‌های متافیزیکی یکسان یا رقیب، ارائه کرده‌اند. اغلب فیلسوفان فکر می‌کنند این مفاهیم برای تفکر ما در حوزه علم و روابط روزمره محوریت دارند، اما برخی نیز اهمیت آن‌ها را منکرند و می‌گویند بهتر است هرچه زودتر آن‌ها را کاملا کنار بگذاریم. این کتاب درباره مبانی فلسفی علیت و تبیین است، اما به‌ تدریج در آن روشن می‌شود که اندیشیدن به این دو مفهوم نمی‌تواند به‌ نحوی شایسته انجام شود، مگر اینکه پای قوانین طبیعت نیز به بحث باز شود. بنابراين، کتاب به سه بخش تقسیم می‌شود: «علیت»، «قوانین طبیعت»، و «تبیین». در این کتاب، شرحی تجربه‌گرایانه از قوانین و علیت و شرحی درکل «وحدت‌گرا - قیاسی‌گرا» از تبیین به دست داده شده است.