جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

گام نخست در بهینه‌سازی پژوهش‌های علوم قرآنی، تحلیل و بررسی تحقیق‌هایی است که در سالیان اخیر به رشته تحریر درآمده است. بنابراین هدف پژوهش حاضر، تعیین میزان پراکندگی و گرایش موضوعی مقالات حوزه علوم قرآن در نشریات علمی پژوهشی است. بازه زمانی مورد پژوهش که با روش تحلیل محتوا صورت گرفته است، مقالاتی است که بین سال‌های 1386-1390 به چاپ رسیده است. در این روش، مقالات از لحاظ موضوعی تحلیل شده­اند و مبنای تعیین موضوع، مقوله­های استخراج‌شده از اصطلاحنامه علوم قرآن است. از مجموع283 مقاله ارائه‌شده، 282 عنوان مقاله، تألیفی و یک عنوان مقاله ترجمه‌ای بوده است. بیشترین سهم ارائه مقالات با %8/53 به متخصصان با مدرک تحصیلی دکتری اختصاص دارد و بیشترین مشارکت از نظر رتبه علمی، مربوط به آن دسته از اعضای هیئت‌علمی است که استادیار هستند. در تألیف و انتشار مقالات حوزه علوم قرآن، سهم مردان %7/87 و سهم زنان %3/12 بوده است. همچنین %7/62 مقالات دارای یک نویسنده، %9/33 دو نویسنده و %4/3 دارای سه نویسنده است. از ‌نظر وابستگی سازمانی، دانشگاه فردوسی مشهد در صدر مؤسسات آموزشی پژوهشی قرار دارد. تحلیل موضوعی مقالات نشان می‌دهد بیشترین سهم با %8/15 به مقوله «مکاتب تفسیری» اختصاص داشته، «موضوعات قرآنی» با %4/14 و «دلالت واژگان قرآنی» با 7/12 درصد در مرتبه‌های بعدی قرار دارند. در پایان، هفت پیشنهاد برای بهینه‌سازی پژوهش‌های علوم قرآنی ارائه شده است.

روایاتی در جوامع حدیثی شیعه و اهل سنت به ثبت آمده است که بر کراهت برخی روابط جنسی دلالت دارد. در این دسته از احادیث، برخی زمان­ها و حالات مورد نهی قرار گرفته که البته بخشی از آنها از نظر دلالت، مضطرب و پریشان است. در این میان، روایت­‌های فراوان و البته معتبری وجود دارد که از مقاربت در آخر ماه بر حذر داشته و آن را مکروه اعلام داشته است. در بسامدی کمتر، جماع در اول و میانه ماه نیز منع و نهی شده است. در این پژوهش برای ارائه فهمی ژرف‌تر از روایات پیش‌گفته، با واژه‌شناسی «شهر» در آیات قرآنی، مفهوم جدیدی از این واژه ارائه شده است. نیز با بهره‌گیری از سیاق روایات و نتایج علم پزشکی، فرضیه جدیدی پیشنهاد شده است که نهی از روابط جنسی در آخر ماه، فرمانی در جهت تکثیر نسل و افزایش موالید بوده است.

در آیه 57 سوره یونس، قرآن مجید به «شفاء» توصیف شده است: ﴿شِفاءٌ لِما فِی الصُّدُورِ﴾. بیشتر عالمان مسلمان، شفای مذکور را روحانی و معنوی تفسیر کرده­اند، اما در این پژوهش با استفاده از قرینه‌های مختلف، درصدد اثبات این نکته هستیم که مفاد آیه عام است و هر نوع شفایی را دربرمی‌گیرد. عمده این قرائن مبتنی بر کشفیات علوم تجربی است که عامل اصلی خطر در بیماری‌های قلبی عروقی را زمینه­های ذهنی فرد نسبت به عامل فشار و در نتیجه، نوع ارزیابی و برخورد با آن معرفی می­کند؛ همچنان که خداوند نیز با وصف ﴿مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّکُمْ﴾ پیش از اشاره به خاصیت شفابخشی، پیشگیری از امراض قلبی را با عمل به موعظه­های قرآن ممکن می­داند که با سه عامل میسر می­گردد: تفکر و تعقل، شناخت صحیح و ایمان به خدا. این مقاله ضمن اثبات فرضیه فوق، نشان می­دهد که تأکید آیه مذکور بر این است که شفای امراض جسمی در گرو شفای امراض روحی است.

قرآن کریم و اساساً هر متنی، محصول یک گفتمان است. تحلیل این گفتمان مؤید نقش‌آفرینی سه مؤلفه اصلی متن، مؤلف و مخاطب در خلق این گفتمان است؛ در عین اینکه تحلیل گفتمان از مؤلفه متن آغاز می‌‌شود، نیت‌مندی فرستنده (مؤلف) از شکل‌گیری این متن، اثرگذاری بر مخاطب (فهمنده‌مدار) در بالاترین سطح است. ازاین‌رو به‌موازات بهره‌گیری از زبان معیار در ارائه پیام‌های متن، از زبان خلاقانه استفاده می‌‌کند تا پیام را در سطحی مطلوب، برجسته ساخته و آن را با هدف رهنمون ساختن مخاطب به مشارکت در فهم و درک متن سامان‌دهی کند. پیام‌های به زبان معیار، سطح فهم تعبیریِ مخاطب را به سبب شناخت‌دهی و تغییر نگرش در او و پیام‌ها در قالب زبان تمثیل، سطح فهم تأویلیِ او را با هدف تغییر در رفتارش نشانه رفته است. به‌رغم غالبیت نقش زیبایی‌آفرینیِ متن قرآن (برجسته‌سازی) که مخاطب را به تکاپو وامی‌دارد تا بتواند با متن ارتباط برقرار سازد، موانع شخصیتی، معرفتی و فرهنگی- اجتماعی، مانع از آن می‌‌شوند که مخاطب، فعالانه در امر دریافت پیام شرکت کند. ازاین‌رو در مواجهه، درک و حفظ پیام، گزینشی عمل می‌‌کند.

اسماعیل بن ابی­زیاد سَکونی شعیری، محدثی است که روایات بسیاری از او نقل شده و از همین‌رو در جوامع روایی و فقهی، مهم و اثرگذار قلمداد شده است. او به دلایل زیر در منابع رجالی و فقهی، «عامی­مذهب» و «ضعیف» دانسته شده است: عدم فتوای شیخ صدوق به منفردات سکونی، تصریح برخی از فقیهان و صاحب­نظرانِ دانش رجال امامیه برضعف و عامی بودن و حتی کفرِ سکونی و اتحاد مسلکِ وی با اهل‌سنت. در پژوهش حاضر، پس از تبیین دلایل و شواهدِ مذکور، به بازاندیشیِ انتقادی و کشف میزانِ اتقان این گزاره­ها جهت اثبات نظریه عامی بودن و ضعف سکونی پرداخته شده و این نتیجه به­دست آمده است که در تمسک به این دلایل و شواهد، به جمیع قرائنِ مؤثر در تشخیص جایگاه و ضعف یا وثاقت راوی توجه نشده است و یا منحصراً به رجوع به منبع رجالی اکتفا شده است. عدم توجه به اماراتِ امامیت و وثاقتِ سکونی از قبیل: محتوای روایات سکونی، عدم تقیه اهل‌بیت (ع) از حدیث با وی، مقبولیتِ روایات سکونی، روایتِ اصحابِ اجماع و کثرتِ روایت اجلاء از این راوی، از دیگر اشکالات این نظریه است. بر این اساس، این راوی در شمارِ محدثان «امامی­مذهب» و بلکه از «ثقات امامیه» پذیرفته می­شود.

انسان­ها به طور فطری میل به بقا و جاودانگی دارند. خداوند متعال نیز به انسان‌ها حیات جاودانه داده است که در سرای آخرت محقق می‌شود. از سوی دیگر، فرد متقی باید شوق رسیدن به لقای الهی در سرای آخرت داشته باشد. در این میان، چگونگی سازگاری میان طلب عمر بیشتر، هرچند همراه با طاعت در این دنیا با شوق نسبت به لقای الهی در سرای آخرت، یکی از مسائل چالشی به شمار می‌رود. رسالت این نوشتار، پاسخ به این مسئله با روش عقلی و نقلی است. شواهد عقلی و نقلی برای هر دو طرف ماجرا وجود دارد. نویسنده پس از بیان مبانی و مقدمات لازم برای پاسخ به این پرسش، به این نتیجه می‌رسد که دعا برای طول عمر بیشتر جهت بندگی خداوند متعال، امری ارزشی است و فقدان آن، نقص به شمار می‌رود.

محی‌الدین ابن عربی، مقام ویژه‌ای برای امیرالمؤمنین(ع) قائل است؛ او منزلت امام را فراتر از همه آحاد امت اسلامی و حتی فراتر از انبیای دیگر دانسته و ایشان را با القابی مانند سید عالمیان، پیشوای عالم، سر انبیاء، نور عالم، نزدیک‌ترین مردم به پیامبر(ص) و قسیم بهشت وجهنم خوانده است. او براین باور است که امام علی(ع) همراه و ملازم با حق بوده و فهم ویژه قرآن به ایشان عطا شده است و بر سایر خلفا برتری دارد. در این مقاله با روش توصیفی، تحلیلی و میان رشته‌ای، همه مقامات یاد شده و ویژگی‌های ممتاز و جایگاه حقیقی و حقوقی امام علی(ع) در اندیشه ابن عربی مورد واکاوی قرار گرفته است. حاصل پژوهش اینکه مقام شامخی که شیخ برای امام علی(ع) قائل است جز برای حضرت ختمی مرتبت(ص) برای هیچ احدی چنین عظمت و منزلتی قائل نیست. او در واقع امامت باطنی وجایگاه حقیقی امام را که بسا رفیع‌تر از امامت ظاهری است، آشکارا پذیرفته است و در پاره‌ای از آثار خود از امامت ظاهری آن جناب نیز سخن گفته و آن را در مواردی به صورت غیر مسقیم و با کنایه بیان کرده است.

انقلاب‌هایی که به وجود می‌آیند به لحاظ آرمان‌هایی که دارند به دو نوع تقسیم می‌شوند: انقلاب‌هایی که آرمان‌شان فقط دنیوی می‌باشد و انقلاب‌هایی که آرمان‌شان رفاه مادی و سعادت اخروی می‌باشد. حکومت پنج سالۀ امیرالمؤمنین؟ع؟ و جمهوری اسلامی از نوع دوم می‌باشد؛ اما وقتی تاریخ حکومت علوی مورد پژوهش قرار می‌گیرد مشخص می‌شود که برخی از آرمان‌های اسلامی در دوران ایشان تحقق نیافته است. در جمهوری اسلامی هم علیرغم پیشرفت‌های فراوان؛ اما هنوز برخی از اهداف انقلاب تحقق نیافته است. در این نوشتار با تطبیق دوران حکومت علوی با جمهوری اسلامی، موانع عدم تحقق آرمان‌های اسلامی بررسی می‌گردد.

شیخ احمد احسائی به ‌عنوان رهبر شیخیه، ادعای علت فاعلی بودن ائمه^ در نظام آفرینش را به‌گونه استقلالی بیان کرده و نقش‏های فاعلی مهمی را به عنوان نتایج علت فاعلی دانستن آنان ترسیم کرده است که از جمله این نقش‏ها آفریدن موجودات، روزی دادن، زنده کردن، میراندن آن‏ها و حسابرسی بندگان در قیامت است؛ همچنین احسائی اطاعت و عبادت را از طریق معصومین^ و برای ایشان ممکن دانسته و آنان را مصداق عبادات برشمرده است؛ که تحلیل و راستی آزمایی این ادعاهای رهبر شیخیه، مسئله این پژوهش بوده است و در این تحقیق به روش تحلیلی انتقادی به واکاوی و نقد دیدگاه احسائی پرداخته شد و آشکار گردید که ادعای احسائی سند معتبری ندارد و برداشت‏های او از آیات و روایات، ذوقی و استحسانی بوده و از طرفی مخالف باورهای بزرگان امامیه است.

در منابع روایی شیعه، نصوص فراوان و حتی در برخی موارد در حدّ تواتر می‌توان یافت که دلالت بر امامت دوازده امام دارند. «فیصل نور» نویسنده معاصر وهابی، در کتاب «الإمامه و النص»، ادعا کرده است که نصوص امامت به دلیل تعارض با روایات فراوان دیگر، فاقد اعتبار می‌باشند. وی در بخشی از این کتاب، بی‌اطلاعی یاران امام رضا× از جانشین ایشان و همچنین نزاع برخی از اهل بیت امام هشتم× با ایشان را در تعارض با نصوص امامت دانسته و از این رهگذر، پس از انکار امامت حضرت رضا×، فقدان نصوص امامت در منابع روایی شیعه را نتیجه گرفته است. این مقاله با به‌کارگیری روش توصیفی-تحلیلی، ضمن اثبات وجود نصوص امامت از منابع فریقین، در صدد نقد این دیدگاه برآمده و به این نتیجه دست یافته است که بی‌اطلاعی یا تردید برخی از نزدیکان و یاران حضرت رضا× از مسئله امامت، معلول عوامل سیاسی، مادی و شبهات اعتقادی بوده است، نه فقدان نصوص امامت.