جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

با تمرکز بر وجه عاطفی نظریه‌ی مراقبت می‌توان متونی از آثار کهن را بازخوانی کرد و مشابهت‌هایی را در جهت ترمیم روابط اخلاقی بازشناخت. این بازشناسی، به ویژه با رجوع به سنت عرفانی ایران و مستند به متون مرجع آن قابل گسترش است. مقاله‌ی حاضر با ملاحظه‌ی رساله قشیریه مضمون عدالت را در پیوندی نزدیک با «مراقبت اخلاقی از خود و دیگری» تفسیر می‌کند. از پی تثبیت جایگاه عدالتِ مراقبت‌محور در متن قشیری، به کارآمدی اخلاقی- هنجاری آن برای جهان امروز توجه می‌شود. این بررسی نقادانه، که در ادامه‌ی بحث آغازینِ تحقیقْ به روش توصیفی و تحلیلی به پیش رفته، با ارجاع به اخلاق موقت دکارت سامان یافته؛ چرا که خوانش این فیلسوف از اخلاقْ زمینه‌سازِ همزیستی در وضعیتِ منازعه‌ی فکری است. با تصدیق این‌که مشربِ موقت دکارت شرایطی روزآمد را برای مراقبت اخلاقی متصل به عدالت مهیا می‌سازد، ظرفیت رویکرد عرفانی قشیری در تحقق منظوری مشابه قابل بازشناسی است.

حکومت شیعی برای اولین بار بعد از قرن‌‌ها حضور مذهب تسنن در ایران، به صورت رسمی در زمان حکومت شاه اسماعیل اول تشکیل شد. این موضوع از جنبه‌های مختلفی مورد بررسی قرار گرفته شده است؛ اما یکی از مسائل خاصی که در این پژوهش بدان پاسخ داده ‌‌شده است؛ چگونگی بهره‌‌برداری از باور اندیشه مهدویت، به عنوان یکی از علل اصلی مشارکت و وحدت ملی مردم و اعلام مذهب شیعه به عنوان رهاورد حکومت شاه اسماعیل اول است. در این پژوهش، سعی شده است با استفاده از منابع کتابخانه‌‌ای و مقاله‌‌های مرتبط و به روش «توصیفی _ تحلیلی» با رویکردی متفاوت، یافته‌‌های جدیدی از بازتاب اندیشه مهدویت در بخش ساختار حکومت که با تحریفات و تفسیرهای متفاوتی از اصل اندیشه مهدویت، ترویج قریب‌‌الوقوع بودن ظهور منجی و نیابت شاه اسماعیل اول از جانب امام غایب همراه بود؛ آسیب‌شناسی شود. این یافته‌ها سبب مشروعیت و مقبولیت حکومت وی گردید.

شاید بتوان تعاریف مورد نظر امام خمینی در باب ذوق عرفانی را به سه عنوان کلی تعاریفِ معرفت‌شناختی، وجودشناختی و جهان‌شناختی تقسیم کرد و هر عنوانی را دارای ویژگی‌هایی دانست اما نمی‌توان مؤلفه یا مؤلفه‌های مشترکی را در همه معانی و الفاظ مورد نظر امام خمینی در باب ذوق عرفانی یافت. لذا بهترین وسیله برای تبیین و صورت‌بندی ذوق عرفانی، ایده شباهت خانودگی ویتگنشتاین است. مفهوم شباهت خانوادگی در وهله اول با اشاره به مفهوم بازی ایضاح می‌شود. ویتگنشتاین معتقد است همان‌طور که هیچ چیز منحصربه‌فردی در بازی‌ها وجود ندارد که در همه آن‌ها مشترک باشد، هیچ چیز منحصربه‌فردی در کاربردهای مختلف زبان نیز وجود ندارد که در همه آن‌ها مشترک باشد بلکه، درست مانند بازی‌ها، نظامی از همپوشانی و تداخل شباهت‌ها وجود دارد. صبغه‌های معرفت‌شناختی، وجودشناختی و جهان‌شناختیِ ذوق عرفانی نیز تداخل و هم‌پوشانی‌هایی با هم دارند و یک مؤلفه یا مؤلفه‌های مشترکی در همه ویژگی‌های آن‌ها یافت نمی‌شود و این سه صبغه عرفانی در یک شباهت خانوادگی با هم قرار می‌گیرند. در واقع مؤلفه یا مؤلفه‌های مشترکی در تمام ویژگی‌های مفهوم ذوق عرفانی وجود ندارد بلکه نظامی از همپوشانی و تداخل شباهت‌ها وجود دارد؛ یعنی شبکه‌ای پیچیده از شباهت‌ها وجود دارد که با همپوشانی آن‌ها، انسجام شباهت‌ها حفظ می‌شود.

کاربست اسطوره و میراث سنتی از شاخصه¬های بارز شعر معاصر عربی به شمار می‌رود. شاعر معاصر برای القای مفاهیم موردنظر خود به شیوة غیرمستقیم و با عدول از معیارهای رایج زبانی، از اسطوره بهره می¬گیرد تا بتواند تجربة معاصر خود را بیان کند. در این راستا معد جبوری، شاعر معاصر عراقی، نیز برای زیباسازی شعر و بیان اندیشه خود از میراث اساطیری الهام گرفته است تا آرمان‌ها و دغدغه‌های مردم عراق و جهان عرب را فریاد زند. شاعر با درک فضای حساس زمانه، درصدد آگاهی‌بخشی به ملت‌های مسلمان است تا بتوانند به این آرمان‌ها دست یابند. نگارندگان در این پژوهش با روش تحلیلی ـ توصیفی و با هدف بیان دغدغه‌های شاعر در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی، در پی یافتن مهم‌ترین دلالت‌های معنایی اسطوره در شعر معد جبوری برآمده‌اند. یافته¬های پژوهش حکایت از آن دارد که جبوری با الهام از میراث اساطیری از گونه¬های متنوع هنجارگریزی در راستای معنا‌آفرینی و برجسته-سازی متن بهره برده است. این اسطوره‌ها به شکل‌های گوناگون از آرزوها، اشتیاق‌ها و دغدغه‌های شاعر خبر می‌دهد. شخصیت‌های اسطوره‌ای در شعر جبوری همگی دغدغه‌های سیاسی و اجتماعی دارند و از درد مشترکی می‌نالند. گذشته از این خواهان استقلال و آزادی سیاسی عراق و برقراری عدالت اجتماعی در این کشور هستند.

سویه‌های استعاری و نمادین روایت «رویایی بودا با مارا»، در متون بودایی و انباشتگی این روایت از سمبل‌ها و استعاره‌های عرفانی ـ اسطوره‌ای، توان‌مایگی تفسیری و وجه پویایی این روایت را برای مخاطبان در سطوح مختلف فراهم ساخته است. در این روایت، نبرد نمادین بودا با مارا به مثابه یک پارادایم سلوکی، رهیافت‌ها و راه‌کارهای الهام¬بخش و مفیدی را فرا روی سالک بودایی در وصول به نقطه بودهی (روشن‌شدگی و بیداری روحانی) قرار می‌دهد. این مقاله به روش تحلیلی ـ توصیفی، و با تبیین نمادشناسانه این روایت، ضمن توصیف ویژگی‌های مارا به عنوان سد راه سلوک انسان بودایی، به واکاوی ابعاد قطب خیر و شرّ در وجود انسان در سنّت تراوادا پرداخته و برخی از نشانه‌های نمادین مهم را در این روایت اساطیری تجزیه و تحلیل کرده است. بررسی¬ها نشان می‌دهد که روایت نبرد بودا با مارا در متون بودایی با بهره‌گیری از زبان استعاره، چالش‌های بنیادین معنوی انسان بودایی را در ساحتی فراتر از زندگی شخصی بودا نشان داده و با بسط یک گفتمان اخلاقی ـ سلوکی اسطوره‌محور، جدال پیوسته آدمی با اهریمن نفس، و روند دیالکتیکی این ستیز را در غلبه انسان بودایی بر تمامی وسوسه‌های قطب شرّ و وصول به غایت قصوای «نیروانا» بازنمایی می-کند.

الهه‌گان کلان‎کردار هندو ـ اروپایی همچون آتنا، ضمن آنکه خود، برخی از ویژگی‌ها را از فرهنگ اجتماعی اقوام زنان کهن همچون سکاها برگرفته و در خود ادغام کرده‌اند؛ رفته‎رفته در بستر زمان بر اثر علل یا عواملی، پاره‎ای از صفاتشان را به شخصیّت‎های حماسه‌های ملل هندو ـ اروپایی بخشیده‎اند و آن خصوصیّات در میان شخصیت های حماسی تقسیم شده است. بر همین اساس، بررسی در پیرامون شخصیّت خدابانوی کبیری مانند آتنا و مقایسۀ آن با گُردیۀ زن حماسی ایران، نشان می‎دهد که گُردیه تحت‌تأثیر تحوّل طبیعی اسطوره و نیز تعاملات فرهنگی دو ملّت ایران و یونان، بعضی از خصوصیّات کلی و جامعِ آتنا را از او برگرفته باشد. هدف از پژوهش حاضر آن است که وجوه تشابه و همچنین تفاوت‌های گردیه، شخصیّت تاریخیِ شاهنامۀ فردوسی و آتنا الهۀ اساطیر یونان را به روش توصیفی ـ تطبیقی مورد واکاوی قرار گیرد. این دو قهرمانِ زن در ویژگی‎هایی همچون زیبایی، والاتباری، حکمت، کُنش‌گری، جنگاوری و مهارت در به‎کار بردن رزم افزارها، مشترک هستند. عمده‌ترین وجه تفاوت این دو، آن است که آتنا سرشت ایزدینه دارد و گردیه از این ویژگی برخوردار نیست. یافتۀ پژوهش این انگاره را سامان می‌دهد که گُردیه، خود، قطعة شکسته و پراکنده¬ای از آتنا در اساطیر یونان است؛ زیرا جنبه‌هایی از وجوه شخصیّت او در کالبد گردیه، آشکارا قابل بازشناسی است.

برخی از ابیات شعرا به آیین اسطوره‌ای خاصی دلالت دارند که تنها با تحلیل بن‌مایه‌های آن آیین می‌توان به درک درست و دقیقی از مفهوم بیت، دست یافت. در این پژوهش با تحلیل بیتی از منوچهری، شاعر قصیده¬پرداز سدۀ پنجم هجری: (گشت نگارین تذرو پنهان در کشتزار/ همچو عروسی غریق در بن دریای چین) در پی آن هستیم که به ریشه¬های تاریخی آیین به کار رفته در مصراع دوم اشاره نماییم. برای دستیابی به این هدف، نگارندگان در این جستار کوشیده‌اند تا با استفاده از نظریه‌های حوزۀ اسطوره‌شناسی و مراجعه به اسطوره‌های گوناگون با روش توصیفی- تحلیلی به هدف یاد شده پاسخ دهند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که در دوره‌ای از چین، دختران بنا به دلایلی مثل زندگی¬بخشی و پیشگیری از طغیان رودخانه، با چهره و لباس‌های آراسته، در رودخانه قربانی می‌شدند.

نشانه‌شناسی در پي کشف قراردادهایی است که به تولید معنا می‌انجامد و هر واژه را به عنوان یک نشانه در فرایند دال و مدلول و دلالت، تحلیل و موجبات درک عمیق‌تر واژه را فراهم می‌کند. این پژوهش با روش تحلیلی ـ توصیفی و با تکیه بر علم نشانه‌شناسی‌لایه‌ای، به تحلیل واژه «اَلست» به عنوان یک نشانه انتزاعی که مدلول‌های متنوعی را می‌طلبد پرداخته است؛ زیرا مولانا این واژه را مانند دیگر واژگان قرآنی دستخوش تحول معنایی کرده و تصرفات بدیعی در آن ایجاد نموده است و هرگاه به این عبارت استناد می‌کند، پیوندهای معنایی خاصی را با مفهومی خاص بیان می‌کند. نتیجه پژوهش حاکی از آن است که مولانا این واژه را در حوزه‌های معنایی با کارکرد هنری ویژه‌ای بکار برده و با این حوزه‌های معنایی ارتباط برقرار کرده است و با تسلط بر دقایق علوم عرفانی، فلسفی، تاریخی، روانی و از همه مهم‌تر قرآن و احادیث، توانسته مفاهیم این علوم را در خلال این واژه بگنجاند و صرفا قصد لفاظی و سخن‌آرایی از این واژه را نداشته است.

روشن امیر به اصطلاح اهالی محل (بابا روشن) یکی از مهمترین و با نفوذ ترین عارفان قرن6 ه.ق محسوب می شود. این شخصیت مذهبی و برجسته در طول دوران حیات خود مصادف با اوج ظهور علمای عرفانی و شیوخ درایران بود ، مسلک صوفی گری و تصوف را در پیش گرفت. بااشاره اندک منابع تاریخی وی پدر شیخ زاهد معرفی می شود، شیخ با داشتن نقش محوری در میان عارفان مشهور هم دوره خود و تبدیل به شخصیت فرا منطقه ای اهمیت بسیاری پیدا کرد. علاوه برآن سالکان، نواده گان و احفاد خود را نیز در حلقه صوفیعت گرد آورد، از جمله مهمترین آن شیخ زاهدگیلانی، استاد شیخ صفی الدین اردبیلی رهبر طریقت صفویه را می توان نام برد. این عارف و محل آرامگاه وی از منظر هویت یابی، مطالعات تاریخی و باستانشناختی مورد بررسی قرار نگرفته و تاکنون ناشناخته و مغفول مانده است. بنا برین نوشتارحاضر سعی درمعرفی و شناخت آن وپاسخ به چگونگی شخصیت عرفانی وی دارد. هم اکنون مقبره ایشان که از بناهای قرون میانی اسلامی بوده، در نزدیکی قریه خشه حیران، شهرستان نمین از استان اردبیل قراردارد. تحقیق پیش رو برای اولین بار از رویکرد تحلیلی و توصیفی به آن پرداخته است.

گرچه این مجموعه شیخ صفی الدین اردبیلی در دوره‌های مختلفی ساخته شده‌؛ اما در کتب تاریخی آمده، که طرح این مجموعه در رویا، از سوی صدرالدین موسی – فرزند شیخ -به معمار بنا، الهام شده‌است. با توجه به اعتقادات حاکم در دوره تاریخی ایلخانی و صفوی، می‌توان این مجموعه را تجلی ناخودآگاه تصوف دانست. از طرفی، در روانشناسی تحلیلی یونگ کهن الگوی«فرایند فردیت» مطرح شده‌است، که مرتبط با پرسش‌های معنوی از جمله معنای زندگی و هدف هستی است. که این کهن الگو را می‌توان با سلوک عرفانی در مکتب اسلام تطبیق و مقایسه نمود. هدف این مقاله پاسخگویی به این پرسش است که آیا با بررسی کهن‌الگوی فردیت می‌توان به درک مفهوم و نحوه عینیت یافتن آن در این مجموعه رسید؟ در این مقاله به روش تفسیری تاریخی، از رویکرد ادراک نشانه‌ها نیز استفاده شده‌است. و سعی خواهد شد تا کیفیت و ارتباط بین این نشانه‌ها و کهن الگوهای مطرح در این زمینه بررسی گردد. نتیجه آن که، ساختار کالبدی این مجموعه بر اساس مراتب عرفان و همچنین مراحل چهارگانهکهن‌الگوی فردیت شکل گرفته، و در پایان این مجموعه نشانه‌های کالبدی نشان‌دهنده به ظهور رسیدن کهن‌الگوی کامل فردیت هستند. می‌توان گفت همانگونه که با سازگاری خودآگاه و ناخودآگاه (دایره و چرخه) نشانه کالبدی ماندلا شکل می‌گیرد. در معماری نیز دایره، علامت وحدت اصیل و آسمان می‌باشد و در مرکز همه چیز با همزیستی به وحدت می‌رسند. عدد هفت نیز که مراحل عرفان بر این اساس می‌باشد نیز سازمان‌دهنده فضاهای حرکتی معماری این مجموعه است.