جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نامه: ص. ۱۸۴-‎۱۹۰؛ همچنین بصورت زیرنویس // در این تحقیق سعی شده است با نگاهی بیرونی شش موضوع کلی در باب فلسفه اسلامی از دید صاحبان اصلی مکاتب فلسفی اسلامی یعنی ابن سینا، شیخ اشراق و ملا صدرا در پنج فصل با روشی توصیفی بررسی شود. فصل اول به بحث تعریف فلسفه اسلامی و موضوع آن اختصاص دارد. نتیجه نهایی این فصل با بررسی تعاریف سه فیلسوف مذکور و جمع بندی آنها، این است که اگر نگاه تک محورانه به علم نداشته باشیم بلکه علم را مجموعه دستگاه وار و مرکب از مولفه هایی همچون موضوع، روش و غایت و... بدانیم آنگاه می توانیم به تعریف جامعی از فلسفه دست یابیم. فلسفه دوم بحث غایت و کارکردهای فلسفه بررسی می شود در یک جمع بندی کلی به نظر می رسد غایت فلسفه حصول معرفت انسان است تا این خود مقدمه ای برای نیل و وصول به معرفت شود . اما حداقل کارکردهای فلسفه اثبات مبادی تصدیقی و وجود موضوعات علوم و دفاع از عقاید دینی و فهم متون دینی است. فصل سوم روش شناسی فلسفه اسلامی مورد کنکاش قرار می گیرد. روش در دو مقام گردآوری و اصطیاد و مقام داوری بررسی می شود. در مقام اصطیاد روش هایی که فیلسوفان به کار برده اند روش برهانی، روش شهودی و روش نقلی است اما در مقام داوری و استدلال تنها از روش برهانی در فلسفه استفاده شده است. البته در این میان، از ظاهر عبارت شیخ اشراق به دست می آید مه وی معتقد بوده از روش شهودی نیز می توان در برخی موارد در مقام داوری استفاده کرد. فصل چهارم اسلامیت فلسفه بررسی می شود صاحبنظران در این زمینه آراء مختلفی ارایه نموده اند که با بررسی و جمع بندی آنها ابعاد اسلامیت فلسفه را اینگونه می توان شمرد: ‎۱- فلسفه فیلسوفان مسلمان ‎۲- فلسفه شکل گرفته در ممحیط اسلامی ‎۳- روح توحیدی مباحث فلسفی ‎۴- استفاده از عقل دوره اسلامی در فلسفه اسلامی ‎۵- تعامل فیلسوفان با متون دینی. فصل پنجم به بحث قلمرو فلسفه اسلامی می پردازد. ابتدا پاسخ داده می شود که چرا حکمت علمی کم کم در میان فیلسوفان کم رنگ شده است و با استفاده از عبارت خود فیلسوفان و نظرات صاحب نظران دلایلی ذکر می شود از جمله: ‎۱- اختلافی نبودن مباحث در حکمت عملی ‎۲ توجه به نیازهای شخصی افراد و عدم توجه به حفظ و نگهداری مصنفات‎۳- کمبود وقت و کمی عمر ‎۴- نوع تلقی از مباحث حکمت عملی و فرع دانستن آنها نسبت به حکمت نظری ‎۵- وجود شریعت و فقه غنی در اسلام جهت پاسخ گویی به مسایل سیاسی ‎۶- توجه به احیاء حکت نظری و... در ادامه حیطه هایی از علوم و فلسفه های مضاف که سه فیلسوف مذکور در کتب فلسفی خود بدان پرداخته اند بررسی می شوند. واژگان کلیدی: فلسفه اسلامی، ابن سینا، شیخ اشراق، ملاصدرا، تعریف و موضوع فلسفه اسلامی، غایت و کارکرد فلسفه اسلامی، روش برهانی، روش شهودی، روش نقلی، اسلامیت فلسفه، قلمرو فلسفه اسلامی، حکمت نظری، حکمت عملی.

اگر چه قریب 400 سال از طبع نخستین کتابهای عربی و فارسی در جهان می گذرد ، و طی این سالیان آثاری فراوان در زمینه های مختلف فرهنگ ومعارف اسلامی و ایرانی به چاپ رسیده، ولی هنوز بسیاری از نسخه های دست نویس از نفایس محفوظات کتابخانه های بزرگ مهان وایران و مجموعه های شخصی و دور از دسترس همگان می باشد از جمله این منابع ، کتاب کشف الحقایق المحمدیه اثر غیاث الدین منصور دشتکی شیرازی ( 948- 866 ) فرزند سید سند و معاصر علامه اوانی است . غیاث الدین در این کتاب طی 12 فصل به مباحث مهم الهیات بالمعنی الاخص ، به روش مشائیان ، پرداخته و در هر مبحث سعی کرده اعتراضات علامه دوانی را بر پدر خویش ، سید سند ، پاسخ دهد . فصل اول و دوم کتاب به ترتیب به اثبات واجب الوجودو توحید اختصاص یافته است . در این رساله ما به تصحیح فصل اول و دوم کتاب مذکور و تحقیق و بررس مهمترین مطالب طرح شده در این دو فصل پرداخته ایم.

این پایان نامه شامل شش فصل با عناوین ذیل است: تعاریف عقل و فکر، تعقل و تفکر در قرآن،واژه های مرادف شناخت در قرآن، جایگاه تعقل و تفکردر فسلفه اسلامی، دیدگاه فلاسفه اسلامی در باب تعقل وتفکر، مباحث مربوط به عقل در فلسفه مشاء.

ایمانوئل کانت (1804-1724) یکی از فیلسوفان مهم عصر روشنگری در تفکر فلسفی خود جایگاه قابل توجه ای را به موضوع دین اختصاص داده که در سه رسالة عمدة خود (نقد عقل محض ، نقد عقل عملی و دین در محدودة عقل تنها) این موضوع را با تفصیل بیشتری بررسی کرده است. او با دو نگاه سلبی و ایجابی به مسئله پرداخته است. در نقد عقل محض توجه اش به مولفه های دینی بویژه ایدة خدا سلبی است وبا رد مهمترین براهین الهیات عقلی نشان می دهد که قوة شناسایی ما قادر به اثبات وانکار خدا به عنوان امری فرا تجربی نیست، و این نتیجة طبیعیِ بررسی دین شناختی در حوزة معرفتی اوست. ولی کانت بنا به تربیت دینی اش این فعالیت خود را به جنبة سلبی محدود نمی کند وخود را ملزم می داند به اینکه در حوزه ای دیگر اصول و مبانی دین شناختی ایجابی خویش را شرح و بسط دهد. در نقد عقل عملی دلیل اخلاقی اثبات وجود خداوند را بر اساس غایت نهاییِ آن یعنی خیر اعلی تشریح می کند. او در استدلال خود دو مولفة خدا و جاودانگی نفس را بر پایة سعادت و فضیلت اثبات و بر این اساس دین را بر اخلاق مبتنی می سازد و معتقد است که قوانین اخلاقی با توجه به خیر اعلی به سمت دین هدایت می شوند ، یعنی به حوزه ای که در آن همة وظایف انسان در عین حال که قوانین ذاتیِ هر ارادة آزاد هستند ، به عنوان فرامین الهی نیز لحاظ می شوند. کانت در کتاب دین در محدودة عقل تنها نیز بر اساس طبیعت بشر به تشریح دین می پردازد. دوگانگی طبیعت بشر از لوازم موضع دینی اوست و اخلاق او را به سمت دین هدایت می کند. در واقع نظام دینیِ او در جهت اصلاح انسان و مکمل نظام اخلاقیِ اوست. در این رساله بعد از بررسی طبیعت بشر حاکمیت اصل خیر را مطرح می کند. بهترین نوع حکومت را جامعة مشترک المنافع اخلاقی و در ارزیابی خود از دین ، دین اخلاقی را بهترین نوع دین معرفی می کند. دینی که قانونگذار آن بر اساس قوانین اخلاقی امر می کند و انسان هم با شناخت قوانین اخلاقی و غایت نهایی آن به الوهیت می رسد. دین اخلاقی مبتنی بر خصلت اخلاقیِ انسان و درونی است. دین باید در چار چوب عقل سنجیده شود دین را واجد محتوایی اخلاقی می داند.در واقع او به دنبال احیاء دین بر مبنای ایمان اخلاقی و توجیه عقلانی دین و مسیحیت بود نه انکار و نسخ آن.

درمیان مسلمانان کتاب ( قرآن) و سنت مورد احترام ویژه و جزء منابع معتبری در فقه آنان به شمار می رود که از آن بهره های فراوان می برند. اما در این زمینه پرسش هایی از این دست مطرح است که آیا با بودن کتاب و سنت نوبت به عقل می رسد؟ آیا همان گونه که اخباریان می گویند تمام آنچه را که انسان ها تا قیامت بدان محتاج اند در کتاب و سنت بیان شده است؟ اگر پاسخ منفی است پس تکلیف چیست؟ آیا توصیه ی توقف و احتیاط اخباری ها کافی به مقصود است؟ یا نه باید به کمک عقل وارد عرصه استنباط احکام شد؟ پاسخ گویی به این پرسش ها و بررسی آنها ازجهات و جنبه های گوناگون مبنای شکل گیری تحقیق پیش رو با عنوان جایگاه عقل در در اجتهاد شیعه شده است. در این اثر مقام و منزلت عقل با تکیه بر آیات و روایات نقل شده در بخش اول مورد احترام و ارج واقع شده است، حتی به زعم نگارنده متون دینی بر عقلانیت دینی و دینی بودن عقل تاکید ورزیده اند و روی سخن در آنها با عقل دینی و عاقل دین مدار است. در این میان هیچ آیه یا روایتی عقل را نکوهش نکرده است ، اما میوه ممنوعه این درخت خردورزی، قیاس، افتاء به غیر علم، استنباط با عقول ناقص و مانند اینهاست که در اجتهاد صحیح مورد پذیرش شیعه باید از آنها پرهیز نمود. قرآن و سنت از یک سو مقام و منزلت عقل را ستوده آن را حجت و پیامبر درونی معرفی میکنند ،حتی از نظر آنان اصول دین جز با عقل پذیرفتنی نیست و از سوی دیگر با انگشت نهادن برکاستی های ابزار ادراکی آدمی، لغزشگاههای اندیشه را گوشزد می کند. علما و اندیشمندان پیرو مکتب اهل بیت ( ع) در علومی چون فقه و کلام با طرح قاعده های حسن و قبح عقلی و ملازمه بین حکم عقل و حکم شرع فصل نوینی دراین باب گشوده اند که از این گشایش مبارک بخش دوم این اثر بهره هایی هر چند اندک اما وافی به مقصود موضوع این اثر برده است. البته ناگفته نماند که در فصل سوم همین بخش، آنگاه که سخن از اثبات حجیت عقل مطرح می گردد و پاره ای از پرسشهای فوق در پذیرش عقل در عرصه استنباط احکام پاسخ داده می شود، این نکته مهم و اساسی تاکید می گردد که در همه جای این اثر جان مایه اصلی کلام در اثبات و حجیت و اعتبار عقل است نه در کافی بودن آن. و اما در بخش سوم که به برخی کارکردهای عقل در اصول و فقه پرداخته استفقط از باب مشت نمونه خروار است و حوصله این نوشته ضیق تر از طرح همه مباحث مبتلا به آن است، اگر چه به اختصار رابطه عقل با بناء عقلاء، اصول لفظیه، اصول علمیه، تعارض ادله و ... پرداخته است و کاوشگری در دیگر قسمتهای مربوطه را از جمله عقل و پویایی فقه، عقل و دیگر عرصه ها و ... را به دیگر پژوهشگران علاقه مند واگذار کرده است. تلاش حاضر به روش کتابخانه ای از نوع بنیادی و با بررسی برخی آثار اصولی مهم و تعدادی از پژوهش های جدید پدید آمده است که امید می رود با همه کاستی ها و نقص ها رضایت نسبی شیفتگان حقیقت را جلب نماید. واژگان کلیدی: عقل- دلیل عقل- اجتهاد

پژوهش دقیق و علمی بامحوریت آیات قرآن و شواهد حدیثی به منظور ارائه تفسیری مناسب و تعریفی معقول از ملائکه و نقش آنان درنظام آفرینش ، انسان واستعدادهایش ، جن و مقام و موقعیتش در سازمان هستی و از طرفی زدودن زنگارهای خرافات که بردامن مباحث مربوطه نشسته است و نقد برداشت های مادیگرایانه در رابطه بااین سه موجود عالم امر و خلق بخصوص فرشتگان ، هدف اصلی این تحقیق معین گردیده است روش نمونه گیری : برمبنای آیات کریمه قرآن و روایات مرتبط با موضوع بحث ، نمونه های در دسترس و برخی شبهات ، اعم از نوشتاری و گفتاری که در فرهنگ عامه مطرح است مورد بررسی قرار گرفته است دراین پژوهش روش کتابخانه ای و محاوره ای مورد استفاده بوده است شواهد قرآنی به خصوص از میان تفسیرهای موجود روش مدبرانه مرحوم علامه طباطبائی و احادیث پالایش شده دراین رابطه مقیاس سنجش و ابزار اندازه گیری این بررسی است مبانی شناخت صحیح فرشتگان ، انسان و جن با محوریت وحی به عنوان طرح این پژوهش مدنظر بوده است نتیجه کلی : در فرهنگ متعالی قرآن فرشتگان موجوداتی نورانی و معصوم از گناه بوده و ساحت مقدسشان از اینکه رنگ مادی به خود بگیرد منزه است آنان واسطه های بین خداوند و عالم خلق هستند و در سازمان هستی به عنوان کارگزارانی امین ایفای نقش می نمایند، و انسان نیز بگونه ای تعریف می شود که اگر چه از نظر ذات و سرشت در مرتبه ای پائین تر از ملائکه قرار می گیرد و لکن بواسطه اختیار از ملائک هم فراتر می رود و به مقام خلیفه اللهی تشرف می یابد، جن ها نیز باوجود دارا بودن نیروی مافوق انسانی جهت نفوذ در اشیاآ، جابجائی سریع از نظر مقام در مرحله ای پائین تر از انسان قرار می گیرند. و خلاصه اینکه این سه موجود عالم خلق و امر برای عبادت پا به عرصه وجود گذاشته و سیر الی الله دارند.

چکیده (فارسی): چکیده این پژوهش به بررسی اهمیت فاهمه در فلسفه نظری کانت اختصاص یافته است، بحث درباره اهمیت فاهمه از مباحث اصلی در معرفت شناسی کانت است و در واقع بدون قائل شده به جایگاه و اهمیت فاهمه اصول عینی شناخت غیر قابل تبیین می گردد . بحث درباره اهمیت فاهمه درراستای پاسخ گویی به این پرسش صورت بسته است که آیا بحث از فاهمه در فلسفه کانت جایگاه معقول و مناسب خود را یافته است ؟ آیا در پیشگاه عقل به نحو مناسب و منطقی دستگاه فاهمه و مقولات محض اینگونه عمل میکند . دراین پژوهش به این پرسش ها پاسخ گفته شده است و سعی شده تا حد امکان تفسیری روشن از اهمیت فاهمه در حوزه معرفتی کانت مطرح شود . از این حیث ابتدا تلاش می شود به بررسی معرفت شناسی به منزله مقدمه ای برای ورود به بحث فاهمه توجه شود این فصل به نحو فهرست وار به بحث معرفت شناسی در اندیشه کانت اشاره دارد . زیرا ابتدا باید ویژگیهای معرفت از نظر کانت مطرح شود و سپس به عناصر و سازه های معرفت که همان حس و فاهمه است پرداخته شود . در فصل سوم به نقش حس در امر شناخت اشاره شده و از زمان ومکان به منزله دو صورت شهود حسی سخن گفته شده است زیرا معرفت علمی حاصل داده های تجربی و انطباعات حسی از یک سو و مؤلفه های پیشینی مقدم بر تجربه از سوی دیگر است بنابراین فاهمه و مقولات محض با کمک شهود حسی شناخت را محقق می سازند، در فصل چهارم به بررسی اهمیت فاهمه می پردازیم و به نقش احکام و مقولات در امر شناخت، شرایط تحقق تجربه، خود آگاهی و وحدت آگاهی، ارتباط دو کاربرد فاهمه با تحلیل و ترکیب و اهمیت فاهمه در شاکله سازی و اصول علم و در نهایت به چگونگی ایجاد خطا در فاهمه پرداخته شده و در ادامه به شأن و نقش عقل در امر معرفت سازی و ارتباط فاهمه با عقل اشاره شده است . در این پژوهش تلاش برآن است که با استفاده و بهره گیری از نوشته ها و سخنان مفسرین، مبانی و نتایج اعتقاد به این حوزه مورد بررسی واقع شود و کمتر این حوزه مورد نقادی قرار گیرد . در نهایت به این نکته پرداخته می شود که فلسفه کانت در بحث از فاهمه به دو نتیجه مثبت و منفی دست یافته است و با بررسی انتقادات مطرح شده به این جمع بندی می رسیم که چارچوب کلی فلسفه کانت منسجم و بر مبادی صحیح استوار است و در واقع انتقادات مطرح شده توسط شارحان بعد از او از عظمت و بزرگی فلسفه کانت کم نخواهد کرد .

تحقیق حاضر در رابطه با توحید الوهی می باشد که یک تحقیق کتابخانه ای است و منابع درجه اول آن شامل آموزش عقاید(محمد تقی مصباح)، تحف العقول عن آل الرسول(ابن شعبه الحرانی)، تفسیر المیزان(محمد حسین طباطبائی)، توحید در نظام عقیدتی و نظام ارزشی اسلام(محمد تقی مصباح یزدی)، التوحید و الشرک فی القرآن الکریم(سبحانی تبریزی). در ابتدا اهمیت توحید را در محور ادیان آسمانی توضیح می دهد و اینکه اساس دین، توحید می باشد. در نتیجه کل وجود و محور نظام ارزشی را در توحید می داند. تحقیق حاضر منظور خود را در 4 فصل تشریح می کند. در فصل اول سعی شده است معنای توحید الوهی و اقسام توحید از دیدگاه عرفا و متکلیمن و فلاسفه بیان شود. فصل دوم اختصاص به اثبات توحید الوهی دارد. در این فصل برهان توارد، برهان تمانع، برهان فرجه و.... شرح داده شده است. در آخر این فصل برهان وحی به انبیاء نیز توضیح داده شده است. در فصل سوم به بررسی شبهات در توحید الوهی(شبهه ثنویه و مفوضه)اختصاص دارد که از آیات واحادیث و نظر افلاطون و ارسطو و همچنین مکتب شیعی وامر بین الامرین برای اثبات آن استفاده شده است. در فصل چهارم لوازم توحید الوهی(توحید ربوی و عبودی) با توجه به آیات قرآن و تفسیر مورد بررسی قرار گرفته و در ضمن آن عقاید وهابیت نیز مطرح شده است.

رساله حاضر تحت عنوان توحیدالوهی در کلام امیرالمومنین(ع) است که مشتمل بر یازده فصل و هر فصل حاوی مباحث متفاوت است؛ که در فصل اول با عنوان توحید و اقسام آن به تعریف توحید و بررسی انواع آن می پردازد و فصل دوم با عنوان اثبات توحید خالق با استمرار از مبادی فلسفه اولی به بررسی و تشریح موضوع اختصاص یافته است؛ فصل سوم رساله تحت عنوان اثبات توحید خالق با استمرار از مبادی علم طبیعی، به اثبات وحدت عالم از طریق مبادی علم طبیعی پرداخته است و فصل چهارم با عنوان اثبات توحید خالق از راه برهان تمانع به بررسی تقریر دیگر بر آیه«لو کان فیهما الهه» می پردازد و فصل پنجم با عنوان طرح چند شبهه بر مبحث توحید خالقیت از نظر قرآن پرداخته است. فصل هفتم رساله به توحید در نهج البلاغه اختصاص دارد و فصل هشتم به توحید خالقیت در کلام علی(ع) مختص شده است و فصل نهم جبر و اختیار را در کلام مولا علی(ع) بررسی می کند و فصل دهم توحید ربوبیت را در آیات قرآن پژوهش کرده و فصل یازدهم با عنوان توحید عبودی به مباحثی چون تعریف عبادت و توحید عبادت می پردازد که پژوهشگر ابتدا موضوعات را از دیدگاه فلسفه بررسی می کند و سپس در کلام علی(ع) مورد پژوهش قرار می دهد. جهت تدوین رساله حاضر از روش کتابخانه ای استفاده شده است و از منابع مورد استفاده تحقیق می توان به: - اسفار(صدر المتالهین شیرازی) - شرح نهج البلاغه(علامه خوئی) - شرح نهج البلاغه(ابن میثم بحرانی) - شرح حکمت متعالیه(جوادی آملی) و.. .اشاره کرد.

توحید ذات در نزد مرحوم علامه طباطبایی(ره) به معنای آن است که همه اشیاء قائم الذات به یک حقیقت اند و آن یک حقیقت تنها ذات مستقل است و بقیه شؤون اویند و این صحیح ترین معنا از معانی مختلف وحدت شخصی وجود است که مورد پذیرش مرحوم علامه نیز می باشد. و آن، ازلیت وجود واجب تعالی و ضرورت ازلی داشتن آن حقیقت است که موجب اطلاق از همه قیود می باشد. با اطلاق آن ذات اقدس، همه ممکنات به طور کلی از وجودات مستقلی که ربط به حضرت احدیت دارند منسلخ گشته و جز مظهر و ظهور حقیقت وجود چیزی برای آنان باقی نمی ماند. ازلیت واجب تعالی و رجوع معالیل به شؤونات، تصور جدیدی را از رابطه علیت و همچنین تشکیک وجود به ما می دهد زیرا در صورت ازلیت و اطلاق ذات، دیگر در وجود، دومی یافت نمی شود تا بین ذات اقدس و آن وجود، رابطه علیت برقرار باشد و وجودات کثیر حقیقی، واقعیتی نخواهد داشت تا بین این کثرات رابطه تشکیکی باشد. البته بین تعینات آن ذات، مراتب تشکیکی برقرار خواهد بود زیرا تعینات، در اطلاق و تقیید نسبی، با یکدیگر تفاوت دارند و هر کدام از تعینات که از تقید بیشتری برخوردار باشد متأخر و مأخوذ از تعینی است که از تقیید کمتری برخوردار است.