جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از جمله غرر آیات قرآن، آیات‌ 115بقره و 88 قصص است که مشتمل بر عنوان «وجه اللّه» می‌باشند. این آیات در مباحث عرفان نظری و حکمت متعالیه در تبیین نفس رحمانی و مقام انسان کامل مورد استناد قرار می‌گیرند. در تفسیر این آیات، روایات فراوانی در منابع شیعی وارد شده که با وجود اهمیّتشان، مورد دسته‌بندی و اعتبارسنجی صدوری قرار نگرفته‌اند. در مقاله حاضر، روایات وجه اللّه ابتدا جمع‌آوری و دسته‌بندی شده‌ و سپس به روش رجالی، سندپژوهی و اعتبارسنجی صدوری شده‌اند. در مجموع، 31 روایت در تفسیر وجه اللّه دسته‌بندی شد. از این تعداد، 15 روایت با 27 سند مختلف مربوط به تطبیق آن بر معصومین(علیهم السلام)است که در معتبرترین کتاب‌های روایی شیعی نقل شده‌اند. تعابیر مختلفی درباره منطبقٌ علیه وجه اللّه وجود دارد که برخی عام و برخی خاصند. از جمله: پیامبران، رسولان و حجّت‌های خداوند، پیامبر اکرم و جانشینان ایشان، امیرالمؤمنین و امام زمان(علیهم السلام). شایان ذکر است که از بین این روایات، سه مورد صحیح السّند و برخی دیگر قابل اعتمادند. اما بیشتر آنها از جهاتی همچون: جهالت برخی راویان، ارسال، ضعف راوی و مواردی از این دست، دارای ضعف سندی هستند که با توجّه به وجود روایات صحاح در بین آنها، در مجموع قابل اعتمادند.

ابن‌عربي‌ عبارات به‌ظاهر مختلفي در تفسير نفس رحماني و تعيين قلمرو آن دارد که ممکن است سبب برداشت نادرست يا حتي انتساب تناقض‌گويي به وي شود. در بعضي عبارات، نفس رحماني را به تعين اول، در برخي ديگر به تعين ثاني و در مواضع متعددي، خاص تعينات خلقي اطلاق کرده است. او در عبارات خود، علاوه بر اين سه اطلاق، جامعيت نفس رحماني را مطرح مي‌کند. از کنار هم گذاشتن اين موارد و براساس مؤيدات ديگر در کلام او، مي‌توان اثبات کرد که از نظر وي، نفس رحماني حقيقتي گسترده‌اي است که از تعين اول آغاز مي‌شود و تا عالم ماده ادامه دارد و شامل فيض اقدس و مقدس است. ابن‌عربي‌ در برخي عبارات خود، به اين مطلب تصريح کرده است که حقيقت نفس رحماني چيزي جز شمول بر تمام تعينات حقي و خلقي نيست؛ به همين دليل است که نفس رحماني را هم واجب و هم ممکن، هم حادث و هم قديم معرفي کرده است. ازآنجاکه انسان کامل در قوس صعود، با نفس رحماني اتحاد مي‌يابد و مظهر تامّ همة اسما و صفات مي‌گردد، به انسان هم، نفس رحماني اطلاق کرده است.