جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در برخی از ترجمه­ها و تفسیرهای کهن قرآن در حوزۀ هرات، در ترجمه لغاتی خاص، واژۀ «هن» به کار رفته که معنای آن روشن نیست. در اغلب فرهنگ‌های کهن فارسی، لغت «هن» را مختص گویش شیرازی کهن و به معنی «است» دانسته­اند؛ اما بررسی این لغت در ترجمه­های کهن قرآن در حوزۀ هرات نشان دهندۀ تفاوت کاربرد و معنی آن با متون شیرازی است. در مقاله حاضر که به شیوۀ توصیفی- تحلیلی نوشته شده، در مرحلۀ نخست تمامی نمونه­های این لغت که در ترجمه­های قرآن حوزۀ هرات آمده، گردآوری شده است. سپس با مراجعه به متن قرآن و معادل­های این واژه در زبان عربی از یک سو و ریشه­یابی و تبیین کاربردها و معانی کهن این واژه در متون دورۀ فارسی میانه و قرون نخست اسلامی از سوی دیگر، تلاش شده است که معانی و کاربردهای این واژه نادر در ترجمه­های قرآنی تبیین و تحلیل شود. مهم­ترین نتایج به دست آمده از پژوهش حاضر به شرح ذیل است: در اغلب موارد «هن» به صورت کاملاً مکانیکی و بدون توجه به ساختار نحوی زبان فارسی در ترجمۀ بخشی از عبارات «هذا»، «هاتین»، «هَؤلاء»، «یومئذٍ»، «کذلک»، «هنالک»، «الان» و «لـَ» آمده و بنابراین، نه در عربی فعل محسوب می­شود و نه در ترجمۀ فارسی در جایگاه فعل اسنادی است. «هن» در ترجمه تک­واژهایی از لغات «هذا، هاتین، هؤلاء و ...» به کار می­رود که معنی تنبیه، توجه و تأکید دارند. در مواردی هم که به نظر می­رسد «هن» معادل روشنی در متن عربی آیه شریفه ندارد و به عنوان فعل اسنادی/ عامل ربط به کار رفته، همان معنای تأکید و تنبیه پیش­گفته را دارد. بنابراین، می­توان نتیجه گرفت در گونۀ هروی زبان فارسی «هن» به عنوان گونه­ای از صیغۀ سوم شخص مفرد فعل h- «هست/ است» یکی از مؤلفه­های معنایی از یاد رفتۀ این فعل در دورۀ میانه، یعنی قطعیت و حتمیت و تأکید بر بی­زمانی اسناد را در خود حفظ کرده و به دورۀ جدید زبان فارسی انتقال داده است.

چکیدهمضامین دینی و مذهبی مانند آیات و قصص قرآن کریم، سنّت و سیره‌ی پیامبراکرم(ص) و ائمّه معصومین(ع)، زندگی پیامبران الهی(ع) و... تأثیر زیادی بر شعر ابن حسام خوسفی داشته است و این شاعر آموزه‌های دینی و مذهبی را در قالب تلمیح، تضمین، اشاره یا نقل به مضمون در شعرش جلوه‌گر ساخته است. در این پژوهش نگارنده تلمیحات دینی و مذهبی را که در شعر ابن حسام خوسفی بروز پیداکرده‌اند، تبیین نموده‌است. برای رسیدن به این منظور ابتدا مختصری در مورد شعر آیینی و زیبایی‌های بلاغی تلمیح توضیحاتی ارائه شده و پس‌ازآن به شیوه‌ی توصیفی-تحلیلی به بررسی تلمیحات دینی و مذهبی اشعار ابن حسام خوسفی پرداخته شده است. در مجموع می‌توان تلمیحات دینی ابن حسام را در اشاره به زندگی پیامبران الهی(ع)، ائمّه‌ی اطهار(ع)، صحابه، مضامین قرآنی، احادیث و... دسته بندی کرد. ابن حسام خوسفی به دلیل علاقه‌ی زیادی که به نشر مضامین مذهبی داشته است و برای جلوگیری از تحریفات دینی و مذهبی، در اشعارش تلمیحات زیادی به زندگی پیامبران الهی(ع)، ائمه‌ی اطهار(ع)، صحابه، آیات و احادیث دارد.واژگان کلیدی: تلمیحات دینی، شعر آیینی، ابن حسام خوسفی، دیوان اشعار.

متون فارسی - عبری، متونی هستند که به زبان فارسی و به خط عبری به نگارش درآمده اند. سابقه پیدایش این متون به پیش از نخستین اثر فارسی به خط عربی، یعنی کتاب الابنیه عن حقایق الادویه اثر ابومنصور موفق هروی به کتابت اسدی طوسی (447 هجری قمری) باز می گردد. بنابراین تحقیق درباره این متون برای بررسی های تاریخی زبان فارسی امری حیاتی و بسیار مهم است. یکی از حوزه های بسیار مهم متون فارسی- عبری ترجمه های تورات به ویژه اسفار خمسه به زبان فارسی و به خط عبری است. کهن ترین ترجمه تاریخ دار اسفار خمسه به فارسی - عبری، نسخه اسفار خمسه لندن، معروف به PL است که در بریتیش میوزیوم لندن نگهداری می شود. این نسخه در 15 مارس 1319 میلادی کتابت شده، مترجم اصلی آیات آن شخصی به نام ابی سعید و کاتب (و احتمالا یادداشت نویس) آن نیز شخصی به نام یوسف بن موسی بوده است. این متن دارای ویژگی های منحصر به فرد لغوی، رسم الخطی، صرفی و نحوی بسیاری است. نگارنده در این مقاله تنها به معرفی مختصر ویژگی های کلی این متن، مانند رسم الخط، شیوه اعراب گذاری، انجامه نسخه، مکان کتابت و نام مترجم و کاتب پرداخته، بررسی های دقیق تر در حوزه های لغوی و زبان شناختی را به مقالات بعدی وامی نهد.