جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عالمان جهان اسلام اعم از شیعه و اهل سنت بر این مسئله اتفاق نظر دارند که برای انجام فعلی که عنوان عبادت بر آن اطلاق شده است، نیت ضروری است؛ اما دربارۀ اینکه نیت در تحقق عنوان عبادت مدخلیّت دارد یا نه، دیدگاه‌های متفاوتی ارائه شده است. دیدگاه مشهور معتقد است میان نیت و عبادت رابطه مستقیمی وجود دارد و فعل مباح اگرچه عنوان فعل عبادی بر آن منطبق نیست، با نیت ذات آن تغییر پیدا می‌کند و عبادت شمرده می‌‌‌شود؛ درحالی‌که دیدگاه سلفیان - ابن‌تیمیه و اتباع او - در این مسئله متفاوت است و آنان معتقدند برای تحقق عنوان عبادت، وجود امر ایجاب یا استحباب از سوی شارع لازم است و عبادت تنها بر فعلی که امر واجب یا مستحب بر آن از سوی شارع وجود داشته باشد، اطلاق می‌شود. این نوشتار به تحلیل و بررسی دیدگاه عالمان اسلام می‌پردازد و بر آن است که با بررسی دیدگاه عالمان اسلامی، به دست آورد که نیت همان‌گونه که در مقام اثبات در تحقق عبادت مدخلیت دارد، در مقام ثبوت هم مدخلیّت دارد و برخی از افعال غیرعبادی با نیت، عنوان عبادت بر آن منطبق می‌شود. افزون بر اینکه انحصار تحقق عنوان بر امر ایجاب یا استحباب که از سوی سلفیّه مطرح شده است، با آیات و روایات و اقوال عالمان نخستین منافات دارد. اثر پیش رو به تحلیل و بررسی دیدگاه علمای اسلام با تکیه بر مطالعات کتابخانه‌ای می‌پردازد و برآن است که با بررسی دیدگاه ها بدست آورد که قصد و نیت همانگونه که در مقام اثبات در تحقق عبادت مدخلیت دارد، در مقام ثبوت هم مدخلیّت دارد.

عوامل موفقیت علویان تبرستان در تشکیل حکومت و تداوم تفکر شیعی در شمال ایران موضوع این نوشتار است. مسائل اصلی این پژوهش عبارت‌اند از: تبیین واژه «امام‌زاده» و فهم صحیح و دقیق آن و جایگاه حقیقی امام‌زادگان، اعتقاد به شیعه‌بودن علویان تبرستان و حدود و ثغور جغرافیایی شمال ایران که در شکل‌گیری حکومت شیعی در این منطقه اثرگذار بوده است. عوامل پیروزی و موفقیت علویان تبرستان از کاربردی‌ترین مباحثی است که باید بدان توجه شود تا بتوان درباره تداوم تفکر شیعی در منطقه شمال ایران تأمل کرد. در این پژوهش، این موضوع با رویکرد توصیفی‌تحلیلی بررسی می‌شود.

آشنایی با چارچوب نهادهای دینی هر یک از مذاهب اسلامی، کمک شایانی به شناخت صحیح و فهم دقیق آموزه‌های آن مذهب می‌کند. مذهب اباضیه با رویکرد ویژه در کشور عمان از این قاعده مستثنا نیست. شناخت دقیق جایگاه هر یک از نهادهای علمی و مذهبی که در مجموعه حکومت پادشاهی عمان، رویکرد امامت دینی نیز برای خویش تعریف کرده‌اند، و تحلیل این نهادها زمینه‌ساز فهم صحیح جایگاه و رویکرد این مجموعه‌ها است. لذا در این مقاله با نگاهی توصیفی‌تحلیلی وزرات‌خانه‌ها و دانشگاه‌های مهم و کاربردی دینی و سیاسی اباضیان را تشریح می‌کنیم. در این میان بر رویکرد تربیت مبلغان اباضی و نقش وزارت اوقاف و امور دینی کشور عمان تمرکز بیشتری خواهیم داشت. زیرا باعث تقویت همین مذهب شده و به نوعی نقش حوزه علمیه را ایفا می‌کند. امید است در نهایت، این شناخت سبب تقویت همدلی، همکاری و تقریب بین مذاهب اسلامی شود و روشی ملموس و کارآمد پیش روی محققان عرصه اباضیه بگستراند.

استظلال مردان در حج و عمره از مسائلی است که حرمت آن در حال سیر طریق برای مُحرِم از منظر فقه مذاهب اسلامی، به‌ویژه حنابله، از آن‌رو که تحقیق در خورشان در مقایسه با مذهب امامیه صورت نگرفته، روشن نیست. لذا پرسش از حکم استظلال مردان در هنگام احرام و در طی‌کردن مسیر، مسئله‌ای است که نیازمند کاویدن تا مرحله پاسخی درخور است. در مذهب امامیه با توجه به سیره پیامبر (ص) و ائمه اطهار (ع) و در مذهب حنابله دیدگاه مشهور از احمد بن حنبل به همراه سنت نبوی و صحابه از جمله دلایلی است که حرمت استظلال و پوشاندن سر برای مردان محرم در روز را اثبات می‌کند. این تحقیق با هدف شناخت حدود و ثُغور ادله و تبیین وظیفه و تکلیف مردان در احرام از جهت استظلال‌کردن در مسیر با تأکید بر مذهب امامیه و حنابله انجام شده و نیل به این مَقصد در سایه توصیف و تحلیل گزاره‌های فقه مذهب حنابله و امامیه با گردآوری داده‌های کتاب‌خانه‌ای میسّر است که نتیجه آن، تبیین و تحلیل دیدگاه‌ها و ادله بر حرمت استظلال در مسئله استظلال در روز است.

اباضیه از مذاهب پویای معاصر در جهان امروز است که صبغه تاریخی و کلامی‌اش نیز مد نظر پژوهشگران و محققان عرصه مذاهب واقع شده است. کشور عمان با سابقه‌ای کهن، امروزه پایتخت این مذهب به شمار می‌آید. شخصیت‌‌های سیاسی و مذهبی فعال در این کشور جزء رهبران ملی و مذهبی مردم عمان‌اند و اباضیان در دوران معاصر از آنها به نحو شایسته‌ای پیروی می‌کنند. عمان و اباضیه معاصر را در خلال مطالعه دو مرجع اساسی می‌توان شناخت؛ حاکم اسلامی، و مفتی مذهب. وضعیت کنونی اباضیه معاصر مرهون تلاش‌های این دو شخصیت است. سلطان قابوس، حاکم و پادشاه رسمی این کشور و از شخصیت‌های مهم اباضیه در دنیای معاصر بود؛ شخصیتی که زعامت سیاسی آنها را بر عهده داشت و در امامتی شبیه به مرحله ظهور، با سیاست‌های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی‌اش عهده‌دار هدایت مردم در کشور عمان بود. از طرف دیگر، عنصر فعال و مفتی این کشور، احمد بن حمد خلیلی است که با شیوه‌های متنوع و راهکارهای فقهی سبب دوری مردم از بدعت‌ها و تبیین مسائل و احکام جدید با روش اجتهادی خویش شده است. وی به سماحت و سهولت شریعت توجه بسیار دارد و مکتب جدیدی را در فتوادادن پایه‌ریزی کرده است. این مقاله عهده‌دار بررسی نقش و فعالیت‌های این دو مرجع مهم در مذهب اباضیه در عمان معاصر است.

احمد بن‌محمد بن‌عیسی اشعری از اصحاب امام رضا، امام جواد و امام هادی (ع) و از راویان بزرگ شیعه در قرن سوم هجری به شمار می‌رود. تمام فقها و علمای رجال درباره وثاقت ایشان اتفاق نظر دارند. او احادیث مختلفی را درباره مبدأشناسی نقل کرده است. در این تحقیق سعی شده است با مطالعه و بررسی این روایات، آرای کلامی وی درباره مبدأشناسی به دست آید. در این مقاله بیان شده است که عالم حادث است و خدا خالقِ آن است. انسان فطرتاً خدا را می‌شناسد و در عالم ذرّ به ربوبیت او اقرار کرده است. برخی از صفات ثبوتی و سلبی خدا برشمرده شده و تصریح شده است که خالقیت، رازقیت، ربوبیت، مالکیت، فاعلیت و هدایت مخصوص خداوند است و هیچ چیزی شبیه خدا نیست؛ نه در ذات و نه در صفات، بلکه خدا این اسماء الحسنی را خود برای خویش اختیار کرده است. انسان مجبور نیست، اما توانایی و استطاعت مطلق و مستقل نیز ندارد؛ یعنی در محدوده اراده و قضا و قدر الهی اختیار دارد.

تجدید بنا یکی از موضوعات مهم در مسائل مذهبی به شمار می‌رود. مهم‌ترین تجدید بنایی که اباضیه معاصر انجام دادند و البته در آن هم بسیار موفق‌بودند، بحث اتهام­زدایی است. اباضیان هنگامی که با اتهام­هایی از طرف مذاهب یا شخصیت­ها روبه‌رو شدند، برای ادامه حیات خود در جهان اسلام ناچار شدند دامان خود را از این­گونه اتهامات پاک و منزه کنند. این مقاله با رویکرد توصیفی‌ـ‌تحلیلی عهده‌دار است به سه اتهام مهم مهم بپردازد و سخنان اباضیه در رد این اتهامات را تبیین کند: ۱. انتساب اباضیه به خوارج، ۲. روحیه خشونت‌طلبی و ۳. کراهت از صحابه. گفتنی است این اتهامات بسیار موجب آزرده‌­خاطرشدن اباضیه شده است.