جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بیشتر روان‌شناسان اجتماعی، انسان را موجودی تک بعدی و مادی می‌دانند. آنها با این پیش فرض، برای تسهیل فرایند اقناع و متقاعد سازی مخاطبان، مدل‌ها و نظریه‌هایی را مطرح کرده‌اند که در قالب دو رویکرد عمده یعنی رویکرد پیام ـ یادگیریو رویکرد شناختی ـ پاسخ بیان شده است. در نقطه مقابل، پیامبر و اهل بیت (ع) با بیان دو بعدی بودن انسان و اصالت بعد فطری او، مدلی را پایه‌ریزی کرده‌اند که نقاط اشتراک و افتراق فراوانی با مدل‌های مطرح در روان‌شناسی اجتماعی دارد. این مقاله با استفاده از روش تحقیق کتابخانه‌ای، مهمترین نقطه افتراق دو دیدگاه را در توجّه پیامبر و اهل بیت (ع) به پرورش و رشد نگرش‌های بعد فطری مخاطبان می‌داند و مهمترین نقطه اشتراک را در توجّه دو دیدگاه، به عناصر اصلی اقناع (ویژگی‌های گوینده و پیام و شنونده) و همچنین، توجّه به شیوه‌های اقناع و متقاعدسازی مخاطبان می‌داند. اگرچه در این نقطه اشتراک نیز، دو دیدگاه با یکدیگر تفاوت‌های زیادی دارند.

پژوهش حاضر رفتار موسی (ع) نسبت به رفتارهای ناسازگار بنی‌اسرائیل و فرعون را تحلیل می‌کند. اینکه «راهکارهای موسی (ع) برای مدیریت روانی جامعه‌، نسبت به ناسازگاری‌هایی که با مفهوم دفاع روانی قابل تحلیل‌اند، چیست؟» بر این اساس، دفاعهای ناسازگارانهی این افراد با استفاده از «روش کیفی تحلیل متون» در مباحث مربوط به مکانیزم‌های دفاع روانی، استخراج، مقوله‌بندی و تحلیل شد. همچنین، برای اصطیاد شیوه‌های مدیریت روانی در مواجهه با رفتارهای ناسالم، از «روش‌های متعارف در علوم اسلامی» و با رعایت «ضوابط و قواعد تفسیر» در فهم قرآن کریم استفاده شد. از نتایج این مطالعه، تبیین دو سازوکار «دلیل‌تراشی و فرافکنی» در بنی‌اسرائیل، سه سازوکار «فرافکنی، بی‌ارزش‌سازی و همه‌کارتوانی» در فرعون و هفت روش مدیریت توسط موسی (ع) است. راهکار «اطمینان بخشی» بین روان‌شناسی و آموزه‌های قرآنی مشترک و شش روش جدید شامل «مدارا برای حساسیت‌زدایی، آگاه سازی، داستانسازی، شرکت دادن توجیه‌گران در کار، محرومیت از امتیازات و تغییر محیط» است.

ترس یکی از مهمترین حالات و کیفیت‌های روح و روان بشر است که از طرفی موجب صیانت از نفس و بقای انسان می شود و از طرف دیگر ترس و صفت آن جبون یک موضوع اخلاقی است؛ لذا قسمی از آن می تواند ممدوح و قسمی دیگر می‌تواند مذموم باشد.هدف این پژوهش بررسی ترس‌ مذموم و ارائه مدیریت آن از منظر قرآن در دو حیطه نظری(شناختی) وعملی( رفتاری-کنشی) است. از منظر قرآن، ترس از فقر، ترس از مرگ و ترس از غیر خدا، ترس مذموم است. در این نوشتار آیات مرتبط با ترس مذموم به روش کیفی تحلیل متون، شناسایی، استخراج، مقوله بندی و تحلیل شده است. برای اصطیاد مدیریت احساس ترس، از روش متعارف در علوم اسلامی و با رعایت ضوابط و قواعد تفسیر در فهم قرآن استفاده شده است. در حیطه نظری، مدیریت احساس ترس با ارتقاء شناخت و بینش از طریق تقویت ایمان، تعمق در توحید، حکمت الهی و توکل، تقویت و اصلاح نگرش‌هایی چون آزمون محور دانستن دنیا، مالکیت حقیقی خداوند، نگاه مثبت به مرگ قابل تحقق است. در حیطه عملی (رفتاری) با انجام اعمال و رفتارهای مبتنی بر مبانی دینی مانند صبر، انفاق و صدقه، زیارت قبور، نگارش وصیت‌نامه، غیرت می‌توان بر ترس‌های مذموم غلبه نمود. بر اساس این پژوهش بینش و نگرش‌های دینی، تقید به ایمان، اهتمام به فضایل اخلاقی و رفتاری در مدیریت ترس‌های مذموم بسیار موثر است.

رابطۀ دانش و ارزش یکی از مباحث در حوزۀ فرا اخلاق به شمار می‌رود؛ سروش نظریۀ جدایی دانش از ارزش را مطرح کرده است و این مقاله با هدف احصای عوامل زمینه‌ساز طرح این نظریه از سوی سروش و به‌روش توصیفی- تحلیلی، انجام گرفته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد، پنج عامل سبب شد تا سروش این ایده را مطرح کند: تبعیت از پوپر و تأثیرپذیری از پوزیتیویست‌ها در تعریف علم و تمایز علوم؛ اعتقاد به اینکه استنتاج «باید» از «هست»، با قواعد منطق ناسازگار است؛ باور به اینکه ارزش‌ها، اعتباریات محض هستند؛ اعتقاد به اینکه اخلاق علمی، اخلاقی بی‌هویت است؛ اعتقاد به اینکه اخلاق علمی، با جبرگرایی ملازمه دارد. نتایج تحقیق نشان می‌دهد، می‌توان «باید»ها را از «هست»ها استنتاج کرد؛ قائل شدن به وجود پیوند میان دانش و ارزش، منجر به جبرگرایی و بی‌هویتی اخلاق نخواهد شد، بلکه می‌توان با تکیه‌کردن بر حقایق (هست‌ها)، به اخلاق هویت بخشید؛ مفاد بایدونبایدهای اخلاقی درواقع همان ضرورت بالقیاس است که میان فعل انسان و نتایج فعل او برقرار می‌شود؛ علم، هم شامل دانش تجربی است و هم شامل دانش عقلی، عرفانی، نقلی و فلسفی و تعریف علم می‌تواند معارف غیرتجربی را نیز دربربگیرد.

گزاره یا همان قضیه منطقی کوچکترین واحد معرفت تصدیقی است که به "باور صادق موجّه" تعریف شده است. برخی از آیات قرآنی گزاره واحد هستند و برخی مشتمل بر چند گزاره‍اند.گزاره‍های قرآنی گاهی فقهی هستند، مانند:«أَحَلَّ اللّهُ الْبَیْعَ» گاهی اخلاقی‍اند، مانند:«إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ» گاهی کلامی هستند، مانند:«هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ» گاهی فلسفی‍اند، مانند:«أَمْ خُلِقُوا مِنْ غَیْرِ شَیْءٍ أَمْ هُمُ الْخَالِقُونَ» به همین بیان گاهی گزاره‍های قرآنی عرفانی هستند، مانند:«هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ».اینکه معیارها و شاخص‍های عرفانی بودن گزاره‍های قرآنی چیست؟پرسش اصلی این جُستار است. طبق یافته‍های این پژوهش؛ مربوط به وحدت وجود بودن به معنای درست و قابل دفاع آن، مربوط به توحید افعالی بودن، دلالت بر قوس نزول و قوس صعود داشتن، دلالت بر عوالم چندگانه عرفانی داشتن، دلالت بر تجلّی نمودن، دلالت بر سریان شعور و علم در کل هستی داشتن و... از جمله شاخص‍های گزاره‍ عرفانی بودن گزاره‍های قرآنی است. لازم به ذکر است که در این مقاله عرفان نظری مبنای بحث قرار گرفته و عرفان عملی خود نوشتار مستقلی می‍طلبد. هدف مقاله زمینه‍سازی برای شناسایی همه گزاره‍های عرفان نظری در قرآن کریم و سپس در احادیث است تا مقدمات تدوین عرفان نظری ناب اسلامی متَخَذ از آیات و روایات تمهید گردد.

هرمنوتیک فلسفی یکی از نظریات تفسیر متون در غرب پس از رنسانس است که تحولاتی را در تفکر معرفتی برخی از نواندیشان مسلمان ایجاد نمود. این نظریه افزون بر اختلاف در مبانی و اصول، سبب نسبی‌گرایی و پلورالیسم تفسیری می‌شود. برخی از اندیشمندان حوزة تفسیر قرآن کریم با غفلت از این پیامدها و با پذیرش این نظریه سعی در تطبیق پلورالیسم تفسیری بر مسئلة پایان‌ناپذیری فهم قرآن کریم دارند، بنابراین تحلیل و مقایسة این دو نظریه ضرورت دارد. این پژوهش با هدف انتقادی و با روش تحلیلی- تطبیقی درصدد بررسی مؤلفه‌های پلورالیسم تفسیری در هرمنوتیک فلسفی و تفاوت آن با پایان‌ناپذیری تفسیر قرآن کریم است. پس از بررسی این مؤلفه‌ها این نتیجه حاصل شد که پلوالیسم تفسیری به دلیل ایجاد نسبی‌‌گرایی، پیروی از شک، خروج از دلالت‌های لفظی کلام و همچنین تمرکز بر مفسرمحوری با پایان‌ناپذیری در تفسیر قرآن کریم تفاوت اساسی دارد و نمی‌توان بر یکدیگر تطبیق نمود.

فاقد چکیده

چکیده : در شماری از آیات قرآن کریم ، خداوند تعالی با آهنگی عتاب گونه پیامبراکرم صلی الله علیه وآله را مورد خطاب قرار داده است، برخی از مفسران هم ، مخاطب این آیات را رسول اکرم صلی الله علیه وآله دانسته و آنرا با لحنی سرزنش آمیز ترجمه و تفسیر کرده اند و در مقابل ، عده ای دیگر سعی قابل ملاحظه ای در توجیه این آیات دارند، مفسرین گرچه تلاش زیادی در این جهت داشته اند لکن هرگز نتوانسته اند رأی و نظر قاطع و واحدی ارائه کنند. در مقایسه تفسیر ایشان ، گاه به اختلاف اساسی و بنیادی برخورد می کنیم ، زیرا عده ای ، خطاب را متوجه پیامبراکرم صلی الله علیه وآله دانسته و با برداشت نادرست از معنای ذنب و استغفار و... به گونه ای که حتّی عصمت آن حضرت هم مخدوش می گردد به تفسیر آیات پرداخته اند این گروه نه تنها سعی نکرده اند میان عصمت آن حضرت و آیات عتاب مناسبتی ایجاد کنند و آیات را به گونه ای تفسیر کنند که عصمت حضرتشان محفوظ بماند ، بلکه در برخی موارد حتّی به عدم عصمت ایشان اذعان کرده اند ، در مقابل عده ای هم که غالباً از مفسرین شیعه هستند با پذیرش اصل مسلم ،عصمت و با دقت وکنکاش زیاد حقّ آیات را در تفسیر ادا نموده و آنها را به گونه ای تحلیل کرده اند که نه تنها با عصمت آن حضرت منافات ندارد ، در بسیاری از موارد تاییدی بر آن به شمار می آید . در این پژوهش با بررسی آیات در می یابیم که معنای ذنب و استغفار همواره ملازم با ارتکاب گناه نیست و گاه خداوند با مخاطب ساختن پیامبراکرم صلی الله علیه وآله از باب کنایه دیگران را مورد خطاب قرار داده است، بنابر این، آیات عتاب با عصمت پیامبر صلی الله علیه وآله منافات ندارد. کلید واژه: پیامبر اکرم- ذنب – استغفار- عتاب- عصمت.

یکی از مفاهیم بکار رفته در قرآن کریم که دارای اهمیت فوق العاده و دارای معنایی بس ژرف و قابل تأمل است، واژه امت است. مفسرین بزرگ شیعه و اهل سنت در تفسیر و تبیین امت به معانی گوناگونی اشاره کرده‌اند که می‌توان از جمله جامعه، گروه، پیشوا و امام، زمان ، صنف خاص و پیروان را نام برد. اگرچه امت در قرآن و احادیث در معانی متعدد بکار رفته است، اما استعمال غالب آن در معنای جامعه‌¬یی است که عقیده و آرمان واحد آحاد آن جامعه را به هم پیوند می‌دهد. امت به این معنا دارای احکام، سُنن و قوانین حاکم است که می‌توان برخی از آنها را قوانین حاکم بر جامعه تلقی کرده و با ساختارمند کردن آنها نوعی جامعه شناسی اسلامی را تدوین نمود. از منظر قرآن کریم امت دارای ویژگی‌ها و احکامی همچون ایمان به خدا، حق گرایی و دعوت به حق، تعادل و میانه‌روی، ممتازبودن، برادری و اخوّت، مودت و همدلی، احسان و نیکی، امنیت و آرامش، استقلال و خوداتکایی؛ حیات و مرگ، عزت، تغییرات و تحولات است. یک سلسله علل و عوامل باعث اعتلای امت می‌شوند از جمله: ایمان امت به مبدأ و معاد، توحید، تقوا، عدالت اجتماعی، شکر و سپاس نعمت‌ها، عبودیت و عبادت، اخلاق نیک انسانی. امور و عواملی هم باعث انحطاط امت‌ها و اضمحلال آنها می‌شود مانند: جهل و تکذیب نسبت به مبدأ و معاد، کفر و عناد و لجاجت نسبت به رسولان الهی، ظلم و جور؛ تفرقه و تشتّت، اختلاف طبقاتی، طغیان مترفین، از بین رفتن روحیه قناعت و اعتدال در مصرف و شایع شدن گناهان کبیره.

با بررسی تاریخی کلام شیعی در ایران به این نتیجه می رسیم که شکل گیری کلام شیعی، تاریخی به وسعت تاریخ شکل گیری تشیع در ایران دارد که در این تاریخ پرفراز و نشیب مبانی کلامی مختلفی در ایران شکل گرفت، اما در عصر صفویه این علم به شکوفایی رسیده صفویه حمایت زیادی از علوم و به خصوص علم کلام شیعی داشته با انتقال پایتخت صفویه به اصفهان، علمای زیادی به اصفهان مهاجرت کرده و مدارسی تأسیس نمودند. گرایش های مختلف کلامی همراه شکوفایی علم کلام پا به عرصه رقابت گذاشتند، کتب کلامی بسیاری نوشته شد. متکلمین برای ترویج تشیع و مبارزه با افکار انحرافی رساله ها و کتاب های متعددی نوشتند. هرچند در عصر صفویه در اصفهان مکتب کلام اخباری به اوج خود رسید اما صدرالمتالهین و میرداماد کلام را با عرفان آمیختند و مکتب کلامی نوینی را از ترکیب فلسفه اشراق با کلام عرفانی پدید آوردنده این آمیخته شدن کلام و فلسفه در بوجود آمدن حکمت متعالیه مؤثر بوده است اندیشمندانی نظیر میرداماد، صدرالمتالهین، فیض کاشانی، عبدالرزاق لاهیجی، قاضی سعید قمی، خوانساری و محمد باقر مجلسی از متکلمین برجسته عصر صفویه به شمارمی روند.چندان نیاز به توضیح نیست که بزرگانی همچون صدرالمتألهین و علامه مجلسی هر چند در زمره فیلسوفان و محدثان بزرگ شیعه هستند، اما از جهت پرداختن به مباحث کلامی از متکلمین برجسته هم می باشند.