جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

همزمان با اوج‌گیری جریان­های مدعی مهدویت در ایران دوره تیموری، حرکت­های مشابهی از اواخر سده نهم هجری در هند آغاز شد. هدف رهبران آنها که به اهل‌سنت نزدیک­تر بودند، جریان­سازی اجتماعی حول محور ادعاهای مهدویت خود بود. جریان مهدویه بر مبنای ادعای مهدویت«سیدمحمد جونپوری» شکل گرفت و با وجود تأکید او بر برخورد مسالمت­جویانه با مخالفان، برخی جانشینان او به ترور آنان و جنگ با پادشاهی بابریان و بعضی دیگر از حکومت­های محلی هند پرداختند. این پژوهش با استفاده از داده­های کتابخانه­ای سعی خواهد کرد با توجه به فقدان پژوهش­های تحلیلی پیرامون مهدویه، پس از مرور تاریخچه آن، عوامل و راهکارهای مؤثر بر روند شکل­گیری و دوام این جریان مدعی مهدویت را بررسی نماید. بررسی عوامل مورد اشاره نشان می­­دهد که رهبران مهدویه عمدتاً برداشت­های شخصی خودشان از تصوف (طریقت چشتیه) را به جای اصول این طریقت تبلیغ می­کردند. به­ علاوه شاید برای اولین بار در تاریخ هند، رهبران جریان مهدویه برای پیشبرد اهداف خود، گروه‌های مسلح تشکیل دادند و به حذف فیزیکی و جنگ با مخالفان برخاستند. این رهبران همزمان، با نهی جدی پیروان­ خود از علم­آموزی و ارتباط با غیرمهدویان، کوشیدند آنها را به پذیرش نسخه تحریف شده­ای از شریعت وادار کنند. این عوامل و راهکارها در مجموع به شکل­­گیری و تداوم جریان مهدویه کمک کردند.

هم­زمان با اوج­گیری کنش های جریان های متمهدیانه ایرانی هم­چون نوربخشیه در عصر تیموری، حرکت­هایی مشابه از اواخر سده نهم هجری در شبه قاره هند آغاز شد که هدف اصلی رهبران آن­ها مانند سیدمحمد جونپوری، مؤسس جریان مهدویه که به اهل سنت نزدیک بودند، جریان­سازی اجتماعی حول محور ادعاهای مهدویت­شان بود. سؤال پژوهش حاضر این است که تشابهات و تفاوت­­های احتمالی دو جریان مهدویه و نوربخشیه کدام­اند؟ در این مقاله مهم­ترین تشابهات و تفاوت­­های دو جریان از منظر باورها، روش­های تعامل اجتماعی و کنش­های سیاسی و نظامی مقایسه می­شوند. در این پژوهش نشان داده شده­است که رهبران مهدویه و نوربخشیه در مواردی مانند تلاش برای جلب حمایت بزرگان صوفیه، تحریف برخی اصول طریقت­­های­ صوفیانه­شان و تشکیل گروه­­های مسلح به­هم شباهت دارند. در عین­حال، تلاش رهبران مهدویه برای جلوگیری از علم­آموزی و ارتباط مریدان با غیرمهدویان و اعتقاد نوربخشیه به تقدم شریعت بر طریقت و به­نوعی تناسخ، مهم­ترین تفاوت­­های دو جریان است.