جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پس از وفات پیامبر بزرگوار اسلام (ص) اختلاف‌هایی که پیرامون مسئله خلافت و اصول عقاید از جمله صفات باری‌تعالی و موضوعاتی نظیر قضا و قدر، خیر و شر، جبر و اختیار و ... میان دانشمندان مسلمان به وجود آمد، موجب پیدایی فرقه‌های متعدد با آرایی گوناگون شد. این امر سبب ایجاد «علم کلام» و فرقه‌های کلامی جدیدی مانند معتزله، اشاعره، شیعه و اسماعیلیه و گرایش‌های فقهی مانند شافعی، مالکی، حنبلی، حنفی و شیعه شد؛ این مناقشات عقیدتی میان فرقه‌های نام‌برده در طول قرون متمادی در تاریخ اسلام فصلی عظیم را به خود اختصاص داده است. ازآنجاکه بزرگان شعر فارسی اغلب گرایش‌هایی به یکی از این مکاتب کلامی و فقهی داشته‌اند، آرای خود را در اثبات یا رد اصول اعتقادی یکی از این فرقه‌ها به‌صراحت اظهار داشته‌اند؛ به بیان دیگر «مذهب‌گویی» را شکل بیان ادبی خود قرار داده‌اند؛ درنتیجه فهم این دسته از اشعار، بدون شناخت اصول اعتقادی این شاعران میسر نیست؛ بنابرین در این نوشتار سعی شده است به سه مکتب غالب کلامی در تمدن اسلامی یعنی شیعه، معتزله و اشاعره توجه خاصی شود و به‌اجمال به مبانی فقهی چند شاعر پرداخته شده است؛ سپس نمونه‌هایی از اشعار شعرای بزرگی که شعرشان به نوعی تجلی‌گاه آرای کلامی است، ارائه گردیده است.