جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

صفت «اراده» یکی از صفات الهی است که موصوف آن در عالم تعین ثانی است و در قالب حقایق علمی الهی به نام اعیان ثابته ظاهر می‌شود و در عالم دنیا در مظاهر این حقایق که مخلوقاتی مانند انس و جن هستند، تجلی نموده است و در جایگاه یکی از شاخص‌ترین صفات است. آنچه به اهمیت موضوع ما می‌افزاید، انتساب این وصف از حیثیتی به عالَم الهی و اُلوهیتِ حق‌تعالی است و از جهتی به مظاهر و سایه‌های مقام الوهیت و اعیان ثابته که اعیان خارج از مرتبه و تعین الهی حق یعنی انسان‌ها هستند؛ نیز نسبت موجود میان «اراده حضرت حق‌تعالی» با «اختیار انسان‌ها» است. از کهن‌ترین روزگاران دانش عرفان اسلامی به تعریف و بررسی این موضوع پرداخته است. در این جستار نگاهی اجمالی به احوالات شیخ صدرالدین محمد بن ‌اسحاق قونوی و شخصیت ایشان انداخته شده است و از باب اهمیت و نیاز موضوع مقاله به یکی از مهم‌ترین پایه‌های فکری ابن‌عربی و قونوی به نام اعیان ثابته (سرّ القدر عرفانی یا حقایق موجودات در تعین ثانی) که ظرف وجودی تجلی صفات الهی از جمله «اراده» است، اشاره شده است و به تناسب ارتباط میان «اعیان ثابته» با «اسماء الهی» به هر دو موضوع نگاهی افکنده شده است؛ نیز دربارۀ کیفیت ارتباط صفات الهی با اعیان ثابته و ارتباطی که این صفات و احکام الهی با استعدادات موجود در اعیان ثابته دارند، از نگاه قونوی اشاره شده است. خواهیم گفت قونوی معتقد است بین «اراده و اختیار» انسان‌های غیرمحققی که هنوز به مرتبۀ شهودِ علم الهی یا عالم اعیان ثابته (در تعین ثانی) واصل نشده‌اند، با «اراده» حضرت حق‌تعالی به دلیل وجود تردید و ترددهایی که در آنها وجود دارد؛ تفاوت وجود دارد. زیرا این تردیدها که سرچشمه اختیار و قدرت بر انتخاب است در مورد حق‌تعالی صادق نیست و منتفی است؛ اما آن دسته از ایشان که به مرتبه تعین ثانی که موطنِ اعیان ثابته است رسیده‌اند، اراده آنها با اراده الهی یکی است.