جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

زبان­شناسی نقش ­گرا از مهم‌ترین رویکردهای زبان­ شناسی قرن بیستم است که بر نقش زبان و واحدهای ساختاری آن تأکید دارد و ساختی فراتر از جمله یعنی متن را بررسی می‌کند. بنیان دستور هلیدی بر دو صفت نظام­ مند و نقش ­گرا استوار است. نظام معنایی با کلّی­ترین کارکردهای زبان- که هلیدی آن را فراکارکرد یا فرانقش می ­نامد- در ارتباط است. فرانقش اندیشگانی بر اساس دستور نقش­ گرای هلیدی شش نوع است:‌ مادی، ذهنی، رابطه­ ای، رفتاری، وجودی و کلامی که در این پژوهش به‌طور مقایسه­ ای فرایندهای­ شش‌گانه در دو اثر از آثار منثور مولوی یعنی مجالس سبعه و مکاتیب با روش توصیفی- تحلیلی بررسی خواهد شد تا به این سؤال پاسخ داده شود که آیا بین بسامد انواع فرایندها و ساختار نوشتاری و خطابی که وجه بارز این آثار محسوب می­شود، رابطه ­ای وجود دارد؟ تا بتوان به نوعی به سبک­شناسی این آثار بر اساس فرانقش­های اندیشگانی مطرح در دستور نقش­گرای هلیدی به تأثیرپذیری از جهان‌بینی نویسنده دست یافت. نتایج به‌دست‌آمده بیانگر این است که در مجالس سبعه، فرایند مادی و در مکاتیب، فرایند رابطه‌ای، بسامد بیشتری دارند که علت آن را می­توان در نوع کارکرد هر فرایند با توجه به موضوع مجالس سبعه که خطابه و مجلس­گویی و مکاتیب که نامه­های مولوی است، دانست. از طرف دیگر، از عناصر پیرامونی نه­گانه، عنصر مکان در هر دو اثر بسامد بالایی دارد. با توجه به این که فرایند مادی، عامل بالابرندۀ گذرایی و فرایند رابطه ­ای، عامل پایین‌آورندۀ گذرایی متن است، گذرایی پایین مکاتیب به دلیل وجود بسامد بالای عناصر پیرامونی تا حدودی جبران شده است تا متن به هدف خود که تعلیم اخلاق و انسانیت است، نائل گردد.