جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مباحث مهم در کلام سیاسی اسلام مساله مبانی مشروعیت سیاسی است. امامیه، اشاعره و معتزله سه فرقه مهم اسلامی اند که در این مورد دارای نظریات سیاسی متفاوت و مخصوص به خود می باشند. با توجه به جایگاه و اهمیت مبانی مشروعیت سیاسی در بین امامیه، اشاعره و معتزله نگارنده در این پژوهش در صدد بررسی این سؤال اساسی است که وجوه اشتراک و افتراق مبانی مشروعیت نحله های کلامی و سیاسی فوق چیست؟ این تحقیق با روش توصیفی و تحلیلی به مطالعه تطبیقی مبانی مشروعیت سیاسی امامیه، اشاعره و معتزله پرداخته است. نتیجه تحقیق آن‌ که این سه گرایش کلامی و سیاسی در دنیای اسلام در مساله مشروعیت سیاسی در مواردی مانند: توحید درحاکمیت سیاسی، تعیین و نصب پیامبر(ص) برای حاکم و..... دارای اشتراک اند و در مواردی مانند: کلامی یا فقهی بودن حاکمیت سیاسی ، انتصاب ، انتخاب ، اجماع، حجیت قول و عمل در مشروعیت امام، ودر شرایطی مانند اعلم و افضل بودن، عصمت ،عدالت و قریشی بودن و....دیدگاه های متفاوتی دارند.

با ظهور رنسانس و انقلاب صنعتی در اروپا، رمان به سبب برخورداری از قابلیت نشان­دادن واقعیت­های زندگی، جای حماسه را می­گیرد و در نیمه اول قرن بیستم، جورج لوکاچ، رمان­های رئالیستی را به عنوان اصلی ترین شکل اثر ادبی همخوان با جامعه بورژوایی مطرح می­کند. پس از او پیرو و همفکرش، لوسین گلدمن نیز هر اثر سازگار با رئالیسم را اثری ارزشمند می­داند، بنابراین با توجه به دیدگاه­های این دو مارکسیست، در رمان­های رئالیستی شخصیت­هایی وجود دارند که به سبب پای بندی به اصول و ارزش های راستین پروبلماتیک(مسأله­دار)اند. از دیدگاه لوکاچ و گلدمن، قهرمان پروبلماتیک، فردی مسأله­دار، بی­آینده، معترض و پر­مشکل است که در جهانی تباه، جویای ارزش­های کیفی و اصیل انسانی است. کنش و عملکرد چنین قهرمانانی، با لحاظ برخی تفاوت­ها و تشابهات، در رمان­های رئالیستی ایرانی نیز موجود است. در این پژوهش ضمن توضیح و تبیین قهرمان پروبلماتیک، رمان­های مدیر مدرسۀ جلال آل­احمد و سووشون سیمین دانشور از این جنبه مورد بررسی قرار می گیرند. قهرمانان این دو رمان به ترتیب (مدیر و یوسف) به دلیل مخالفت با جامعه تباه خود، به­عنوان افرادی پروبلماتیک معرفی می­شوند.

سخنگویان هر زبانی بنا به نیاز بی وقفه خود برای انتقال مفاهیم و بیان اندیشه ها و افکار و خواسته های خویش، واژگان جدیدی می آفرینند و در این فرایند، از توانایی های پیدا و پنهان زبان خود بهره می برند. برای نمونه، اشتقاقی بودن زبان عربی باعث شده است تا اهل زبان بتوانند واژگان فراوانی با معانی متعدد از یک ریشه برسازند. انگلیسی زبانان هم از ویژگی اشتقاقی، ترکیبی و پیوندی زبان خود برای خلق واژه استفاده می کنند. در زبان فارسی نیز اهل زبان با تکیه بر امکانات و توانایی های زبان خویش، واژگان جدیدی می آفرینند. در زبان فارسی حداقل از پنج روش برای ساخت واژه جدید استفاده می شود که برخی نظیر ترکیب، اشتقاق، تکرار، تخفیف و تخلیص یا سرواژه سازی، پرکاربرد هستند و برخی دیگر در مباحث زبانی مغفول مانده اند. تکرار از روش های ساخت واژه است و از این روش، واژه های فراوانی ساخته شده است. این مقاله می کوشد با توجه به متن سه کتاب صور خیال در شعر فارسی شفیعی کدکنی، سخن ها را بشنویم اسلامی ندوشن و با کاروان حله زرّین کوب، رویکرد واژه سازی از راه تکرار را در زبان معاصر فارسی بکاود و به پرسش توانایی زبان فارسی در آفرینش واژه های جدید از طریق تکرار پاسخی درخور دهد.

یکی از موضوعات مهم در اندیشه منجی­گرایی ادیان و دین اسلامی، به ویژه شیعیان، مسئله ظهور منجی و مهدی موعود4 و تاثیر و عدم تاثیر بشر در تعجیل یا تأخیر زمان وقوع این اتفاق مهم است، این مسئله به دلیل اهمیت تاریخی و جایگاه آن در چشم‏انداز آینده امت­های اسلامی خصوصاً در نگرش جامعه شیعه به آینده، از دیرباز مورد توجه اندیشمندان مسلمان بوده است. با توجه به نگرش­های مختلف و گاه متضاد دربارۀ نظریه­های ظهور، و عنایت به اهمیت مسئله و نگرش و عملکرد خاص و ژرف‌اندیشانه امامین انقلاب و شاگردان راستین این مکتب، نسبت به این موضوع این پژوهش درصدد است مسئله ظهور و اختیاری بودن آن و امکان‌پذیری تأثیر بر وقوع ظهور و تعجیل در آن را با توجه به مبانی و آراء امامین انقلاب و با استفاده از دلایل عقلی و نقلی روشن کند، منظومه فکری و عملکردی آن دو عالم، در قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در راستای تحقق­بخشی به حکومت اسلامی در راستای نزدیک شدن به ظهور و حکومت موعود منجی تعریف شده و بر شاگردان راستین این مکتب اثرگذاری فراوانی داشته است. لذا برای دستیابی به نوع بینش و دیدگاه امامین انقلاب در مسئلۀ ظهور در گام نخست، مفاهیم و معانی مرتبط بازخوانی شده و در گام دوم به سامانه نظری منطبق با دیدگاه آنان پرداخته و در نهایت، در راستای ایجاد اتحاد میان مبانی نظری اندیشه و مقام عمل با عنایت به سیر و عملکرد شهید سلیمانی;، نتیجه­گیری می‌شود. مقام معظم رهبری به عنوان شاگرد و ادامه‌دهنده راه و مکتب امام خمینی; با نگاهی به فرایند انقلاب و نظام اسلامی در راستای نزدیک شدن به جامعۀ ایده­آل و مطلوب اسلام، پنج مرحله به مثابه پنج نظریه را ترسیم و مطرح می­کند و انقلاب اسلامی ایران به عنوان نمونه­ای از جامعه­ای منتظر، را در حال گذر از مرحله سوم و چهارم از آن مراحل می­داند که خود به نحوی نگاه به انتظار به عنوان بزرگ­ترین محرک اجتماعی با رویکرد مثبت تناسب دارد و انسان را برای تحقق حاکمیت ارزش­ها و محو ضد ارزش­ها تشویق می­کند. بر این اساس نظریه اختیاری بودن ظهور، با اندیشه­ و سیرۀ عملی امامین انقلاب و تلاش­های شاگرد بارز این مکتب، شهید سلیمانی; در طول چهار دهه از انقلاب در عرصۀ دفاع مقدس و مقاومت اسلامی، در تحقق تمدن نوین اسلامی و الگوسازی آن سازگاری دارد که براساس آن اراده، اختیار و تلاش جمعی بشر در نزدیک کردن ظهور مؤثر است و تحقق این امر به صورت تدریجی و فرایندی خواهد بود. مقاله حاضر با روش تحلیلی _ توصیفی به بررسی این موضوع با استفاده از آثار و مکتوبات و نرم افزارها و سخنرانی­ها از منظر آن دو امام با تأکید بر سیره و عملکرد شهید سلیمانی; پرداخته است.

نظریة ولایت فقیه امام خمینی و خلافت اسلامی‌ ‌رشیدرضا در باب حکومت و سیاست، تشابهات بسیاری‌ دارد طوری که در ساختار و اصول کلی مدلی یکسان را ارائه می‌‌دهند که در آن، هم بر نقش مردم تأکید شده و رأی ‌ایشان اهمیت‌ دارد و هم حکومت باید بر اساس مبانی و احکام دینی باشد. اجتهاد و مصلحت نیز موجب انعطاف‌پذیری دین و زمینه‌ساز اجرایی شدن حکومت دینی با توجه به شرایط روز خواهند شد. با وجود‌این شباهت در نظریه، نتایج عینی و خروجی اجتماعی جریان‌های وابسته به آن‌ها با یکدیگر تفاوت‌های زیادی‌ دارند. با بررسی مبانی نظری ‌این دو نظریه مشخص می‌‌شود نوع نگاه به دین و برخی ویژگی‌های آن، شامل: کارکرد دین، جاودانگی و جامعیت آن، و همچنین مبانی‌ای از الهیات و انسان‌شناسی، موجب بروز چنین رویکردی در حکومت و سیاست می‌‌شود. اما تفاوت‌هایی در نوع مواجهة شیعه و اهل سنت به ‌این مباحث، موجب تفاوت‌های مهمی‌ ‌در اجرای آن‌ها می‌‌شود. رویکرد شیعه مبتنی بر عقل و نقل است و از پشتوانة عقلی غنی‌ای بهره می‌‌برد در حالی که دین‌شناسی اهل سنت، بیشتر بر اساس نقل بوده و بر پایة فقه است.‌ این تفاوت موجب شده در عمل نظریة خلافت اسلامی‌ ‌نتواند به اهداف خود برسد.

چکیده اندیشه‌ی جریان‌های سیاسی اسلامی معاصر، ریشه در اصول و مبانی اعتقادی گرایش‌های متفاوت کلامی در جهان اسلام دارد. سؤال این پژوهش آن است که : کلام سیاسی امامیّه، اشاعره و معتزله بر کدام مبانی استوار است و بازتاب آنها در شکل‌گیری جریان‌های سیاسی معاصر چگونه است.؟ هدف این رساله تبیین مبانی کلام سیاسی مذاهب امامیّه، اشاعره، معتزله و یافتن رابطه معنادار بین اندیشه سیاسی جریان‌های معاصر اسلامی جمهوری اسلامی ایران و حزب الله لبنان، اخوان المسلمین و نومعتزلی (متقدّم و وحی‌گرا)، طالبان و داعش با مبانی کلام سیاسی امامیّه، اشاعره و معتزله در سنّت اسلامی است. دلیل انتخاب امامیّه، اشاعره و معتزله از میان جریانات فکری متعدد اسلامی آن است که با گزارش دیدگاه‌های اعتقادی این سه گرایش در حوزه‌ی کلام سیاسی، گویا تمام یا اغلب آرای موجود در دنیای اسلام، گزارش و بررسی شده است. افزون بر این جریان‌های سیاسی اسلامی معاصر مطرح در جهان امروز بیشترین تاثیر را از آنها پذیرفته‌اند. دراین رساله ابتدا به بازشناسی علمی مبانی کلام سیاسی امامیّه، اشاعره و معتزله در مسأله‌ی توحید در حاکمیّت، انسان شناسی، معرفت شناسی و جامعه شناسی سیاسی (هدف شناختی) و کیفیّت تأثیرپذیری جریان‌های سیاسی معاصر اسلامی از مبانی کلام سیاسی آنها (هدف کاربردی) پرداخته‌ایم و در ادامه موارد اشتراک و افتراق مبانی کلام سیاسی امامیّه، اشاعره، معتزله و کیفیت بازتاب آن بر جریان‌های سیاسی معاصر بیان شده‌است. از این پژوهش که با روش توصیفی و تحلیلی و با رویکرد مقایسه‌ای و تطبیقی انجام یافته‌است، می‌توان دریافت که اندیشه و جریان فکری سیاسی شیعی که منتج به انقلاب اسلامی ایران و حزب الله لبنان گردیده‌است، در حوزه‌ی اهداف و غایات حکومت، مشروعیّت سیاسی، اجرای شریعت و عدم‌ جدایی دین از سیاست، نظریّه‌ی انتصاب، اعتقاد به امامت و شرایط خاص برای رهبری، ضرورت حکومت اسلامی، ولایت فقیه جامع شرایط در عصر غیبت و عقلانیت سیاسی و ... بازتابی از مبانی کلام سیاسی امامیّه در اداره‌ی امور سیاسی و اجتماعی است. جریان‌های فکری و سیاسی اخوان المسلمین و نومعتزلی (متقدّم و وحی‌گرا) در حوزه‌ی اهداف دولت، مشروعیّت سیاسی، انتخاب حاکم، اجرای شریعت، سنّت خلفای راشدین، مبارزه با جبرگرایی سیاسی، تاکید بر امر به ‌‌معروف و نهی ‌از منکر و حسن و قبح عقلی و عقلانیت سیاسی در تمشیّت اداره‌ی امور اجتماعی و ... بازتابی از مبانی کلام سیاسی معتزله است. جریان فکری و سیاسی موسوم به طالبان و داعش در مورد مشروعیّت سیاسی، فقه سیاسی، خلافت اسلامی، اجماع سیاسی، آزادی‌های سیاسی، ظاهرگرایی و تقدیرگرایی سیاسی، پذیرش اقتدارگرایانه حاکم، تعصّب و تحجّر سیاسی و ... بازتابی از مبانی کلام سیاسی اشاعره و اهل حدیث است. نتیجه آنکه جریان‌های سیاسی اسلامی معاصر مطرح در دنیای اسلام از مبانی کلام سیاسی، امامیّه، اشاعره و معتزله تاثیر پذیرفته‌اند. کلمات کلیدی: کلام سیاسی، مبانی کلام سیاسی، امامیّه، اشاعره ، معتزله، جریان‌های سیاسی معاصر اسلامی

سعادت از مفاهيم کليدي در انديشه فلاسفه و بخصوص حکماي اسلامي است و از فلاسفه يونان باستان گرفته تا اديان توحيدي و دين اسلام به مقوله سعادت آدمي پرداخته‌اند. از منظر غالب فلاسفه، هدف سياست و تشکيل حکومت، نيل به سعادت است؛ هرچند در تعريف سعادت تعاريف متفاوتي ارائه شده است. در اين مقاله تلاش شده جايگاه سعادت در انديشه علامه طباطبايي بعنوان يک فيلسوف و مفسر برجسته معاصر مورد بررسي قرار گيرد. از ديدگاه علامه طباطبايي جامعه‌يي به سعادت دست مييابد که حرکتش در مسير فطرت انساني و نظام آفرينش باشد. دين که از طرف خداوند تشريع شده تفصيل فطرتي است که بصورت اجمال آن را در درون خود مييابيم؛ بنابرين دين ـ اسلام ـ ملاک تشخيص ايمان و عمل صالح است. از اينرو، جامعه‌يي به سعادت دنيوي و اخروي ميرسد که دين منطبق با فطرت بر آن حکومت کند.

نوشته حاضر تحلیلی است همزاد و همدوش تتبع،بر شعار مردم سالاری دینی،و قدمی است کوچک در راستای دغدغه ای بزرگ،در این تحقیق به بررسی الگوی حکومتی معرفی شده ازسوی دین برای اجرا نمودن محتوای آن در جامعه پرداخته شده،به همین علت مقایسه ای بین دموکراسی ومردم سالاری دینی انجام شد تا تفاوتها وشباهتهای آن دو مشخص شود،در راستای این هدف دموکراسی را تعریف نموده و مشخصات،تاریخچه،اصول ومبانی آن نیز بیان شد،دموکراسی حکومتی است که احزاب و جامعه ی مدنی در آن فعالند و حاکمیت از آن مردم بوده و مردم در تعین سرنوشت خود سهیم هستند،اهداف دموکراسی معطوف به تأمین امنیت وآزادی برای لذت بردن از زندگی مادی است،به همین علت تمام اصول ومبانی آن هماهنگ با خواست و نظر اکثریت مردم می باشد، مشروعیت در این حکومت به مردم باز میگردد و در صورت مخالفت مردم،حکومت،مشروعیت خود را از دست می دهد،مردم سالاری دینی اینگونه تعریف شد که حکومت،روح و مدیریت آن بر صفات وفعالیتهای انسانی است و هدف آن تقویت دو بعد مادی و معنوی در جهت تکامل و رسید ن به حیات معقو ل است،مردم سالاری دینی،براساس حق و حقیقت که از وحی دریافت می کند بنا شده،مشروعیت حکومت دارای دو بعد الهی ومردمی است که در صورت فقدان بعد اول حکومت مشروعیت نخواهد داشت و در صورت فقدان بعد دوم از مقبولیت برخوردار نیست،اما اگر حکومت مقبولیت مردمی نداشت خدشه ای به مشروعیت الهی آن واردنمی شود.امروزه رای اکثریت وعمل به ان،یکی از موضوعات جدید و محورهای نظامهای دموکراتیک به شمار میرود،در نظامهای مردم سالاری دینی که بر پایه واساس متفاوت بنا نهاده شده و خداوند در کانون و مرکز امور است،ما از منظر اسلام وعلمای ان به این موضوع پرداخته ایم ونتیجه ان که مردم سالاری دینی با دموکراسی غربی متفاوت است،مردم سالاری دینی بر رضایت مردم،ارزش مداری،حق مداری وقانون گرایی استوار است،مردم سالاری دینی در چارچوب اصول وارزشهای اسلامی معنا ومفهوم می یابد وبه دنبال این است که خواست مردم متوجه تحقق و تحکم مبانی واهداف عالی دین باشد.دراین نوشته ما ابتدا مبانی و پیشینه مباحث ،دموکراسی،سیاست،دین رابیان کرده وسپس به مردم سالاری و نقش مردم درفصلی به عنوان یافته های پژوهشی پرداخته و دیدگاه های شهید مطهری و ایت الله مصباح را در دو فصل بیان کرده ودر فصلی مجزا این یافته ها را نتجه گیری کرده ایم،باید یادآور شوم که مطالب هر فصل بسته به وسعت موضوعاتی که مورد بحثاست تنظیم گردیده است،بنابراین هر فصل در درون خود جامعیت دارد،ولی سعی شده است تا همه فصول از چهار چوب مباحث کلی یکسانی نیز برخوردار باشد.