جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شمار منابعی که تاکنون به بحث درباره مطالعات اسلامی مدیریت پرداخته و در این میان به مطالب مختلف و رویکردهای گوناگون اشاره داشته اند، از هزار می گذرد، ولی به نظر می رسد سیر تکوین این رویکرد هنوز ناگفته باقی مانده است. هدف این مقاله تبیین چگونگی این سیر در جمهوری اسلامی ایران است. بدین منظور، این تطور به چهار دوره یا دهۀ مشخص تقسیم شده و تحولات هر یک از این ادوار در قالب یک مقاله عرضه شده است.در نخستین قسمت از این مقالات، بسترها و چگونگی پیدایش این پدیده بررسی شده است. هدف این مقاله ترسیم فرایند پدیدایی و زمینه های ظهور آن است. روش مورد استفاده نوعی فراتحلیل و قلمرو تحقیق دهه اول انقلاب است. جامعه آماری مورد مطالعه نیز همه منابع موجود مدیریت اسلامی در این دوره است. یافته های تحقیق نشان می دهند که در این دهه، نطفه مدیریت اسلامی در ایران بسته شده، متولد شده و مرحله نوزادی خود را پشت سر گذاشته است. همچنین، پژوهش ها نشان می دهند که به رغم دستاوردهای آغازینی که در این سیر به دست آمده اند، هنوز چالش های چندی در پیش روی است؛ به ویژه، دستاوردهای آن در حوزه عمل، و به خصوص در حیطه نظامی چشمگیر بوده؛ ولی در قلمرو نظر، راه طولانی تری برای پیمودن در پیش دارد.

یکی از پرسش های همیشه مطرح در عملکرد مساجد محلی، چگونگی تعامل سازمان های محیطی با آنان است. تحقیق حاضر با هدف شناسایی عناصر الگوی تعاملی مسجد با سازمان های محیطی مرتبط صورت گرفته است. روش طراحی الگوی مفهومی در این پژوهش، مفهوم سازی عملی منفرد است. روش تحقیق نیز روشی ترکیبی است، مشتمل بر مصاحبه اکتشافی، مشاهده و نظرسنجی دلفی از خبرگان. گردآوری اطلاعات از منابع مختلف علمی و دینی انجام شده است. در این پژوهش، تعامل سازمان های محیطی با مسجد در سه بُعد روابط حمایتی، نظارتی و اطلاعاتی پیشنهاد شده که در فرایند نظرخواهی از خبرگان هر سه بُعد مورد تأیید قرار گرفتند. در بخش پیشنهادهای تحقیق نیز با توجه به رتبه بالای بُعد روابط حمایتی مهم ترین توصیه، پرهیز از متمرکز و دولتی نمودن امور مساجد، چه در سطح محلی و چه نهادی است؛ از این رو، پیشنهاد می شود مدیریت کارکردهای مساجد با محوریت و نظارت امامت مسجد به تیمی از فعالان مردمی واگذار گردد.

این مقاله درصدد است تا ضمن انجام مروری انتقادی بر روش‎شناسی مقالات مدیریت اسلامی، روشی جدید در تحقیقات مدیریت اسلامی با عنوان «متن پژوهی اکتشافی» را معرفی و تبیین کند؛ بدین منظور پس از مروری جامع و تحلیلی بر روش‎های پژوهش متداول در تحقیقات مدیریت اسلامی با شناسایی خلأ موجود در روش‎شناسی این حوزه، روش جدید «متن پژوهی اکتشافی» در یک فرایند هشت مرحله‎ای معرفی، و ویژگی‎ها و وجوه تمایز آن نسبت به سایر روش‎ها توضیح داده می‎شود. در ادامه نیز یک نمونه کار انجام شده با این روش، با عنوان «اکتشاف الگوی رهبری امام علی از عهدنامه مالک اشترe» و مراحل انجام آن بیان می‎گردد. نتایج این پژوهش نشان می‎دهد که روش معرفی شده از ظرفیت مناسبی برای کشف و استخراج الگوی مفهومی نهفته در متون اسلامی برخوردار است و امکان دریافت پیام اصلی و مقصود صاحب متن را به‎صورت مستقل و جامع و بدون پیش‌داوری فراهم می‌سازد.

هدف این تحقیق دستیابی به الگوی رهبری امام علی علیه السلام درعهدنامه مالک اشتر علیه السلام می باشدو به دنبال پاسخ به این پرسش مهم است که الگوی رهبری امام علی علیه السلام با توجه به متن عهدنامه چگونه الگویی است؟ برای یافتن پاسخ این سوال از روش تحقیق"متن پژوهی اکتشافی"استفاده شده است. بدین منظور نخست کل متن عهدنامه با توجه به محتوا و ارتباط موضوعی هربخش به79 فراز تقسیم شد و با بررسی دقیق، متن هر فراز نمودار مفهومی آن فراز استخراج و ترسیم گردید، به‌گونه ای که هر نمودار بیانگر رابطه بین مفاهیم و گفتارهای مختلف متن آن فراز باشد. سپس با چندین بار بررسی مجدد کل متن به همراه نمودار فرازها، الگوی نهایی کل متن استخراج گردید که بیانگر الگوی رهبری امام علی علیه السلام در عهدنامه می‌باشد. یافته‌های حاصل از این تحقیق نشان می‌دهد الگوی رهبری امام علی علیه السلام در عهدنامه الگویی جامع است که بر اساس آن کار رهبر از پیروی خداوند شروع شده و پس از آن خویشتن را رهبری می‌کند و این دو، نقطه عزیمت رهبر به رهبری دیگران است. رهبری مردم و زیردستان نیز در این الگو به دو روش رهبری بی واسطه و رهبری با واسطه (از طریق کارگزاران)انجام می‌گردد. همچنین بر اساس متن عهدنامه بیشترین میزان تاکید امام علی علیه السلام بر تبیین رابطه بین رهبر و مردم بوده و این موضوع از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

هدف این مقاله افزون بر آشنایی خواننده با پژوهش­های «دین و مدیریت» در غرب، ارائه یک مدل روشمند برای نقد مطالب علمی و به­کارگیری این مدل برای نقد و توسعه اثر ِ پروفسور تریسی با عنوان «دین و سازمان» است. مدل نقد روشمند می­تواند شیوه مطالعه و بررسی مطالب علمی را بهبود دهد. موضوع «دین و رفتار سازمانی» بخشی از مقاله تریسی است که در این مقاله، سه زیر شاخه از آن با استفاده از مدل نقد روشمند، به­لحاظ روش و محتوا نقد شده است: «دین و رفتار فردی»، «دین و اخلاق کسب و کار» و «معنویت در محیط کار». عمده نقدهای مطرح شده در خصوص «نحوه جستجوی مطالعات اولیه»، «فلسفه اخلاق»، «ریشه مفهوم معنویت»، «ارتباط بین دین و معنویت»، و «سطح تحلیل مطالعات اولیه» است. در پایان نیز یک طرح تحقیق بر مبنای روش شناسی فرامطالعه (ژائو، 1991؛ پترسون، 2001؛ و ادواردز، 2010) برای توسعه کار تریسی و مطالعه پیشینه تحقیق در حوزه «دین و اخلاق کسب و کار» پیشنهاد شده است

امروزه مسأله اخلاق یکی از ضرورت‌های اساسی در سازمان‌ها می‌باشد و پرداختن به آن در سازمان‌ها امری گریزناپذیر است. مطالعات اخلاق در دنیای مدیریت و سازمان ذیل عناوین مختلفی چون اخلاق مدیریت، اخلاق سازمانی، اخلاق کار و... انجام گرفته است و مطالعه‌ی مرزهای این دانش‌ها برای تفکیک گزاره‌های مطرح شده در هریک از آنها ضروری است. در این مقاله ابتدا از منظر فلسفی به موضوع علم پرداخته می‌شود؛ آنگاه عناوین مطالعات اخلاقی مرتبط با مدیریت و سازمان که عبارتند از: اخلاق کار، اخلاق حرفه‌ای، اخلاق سازمانی، اخلاق کسب و کار و اخلاق مدیریت، مطرح شده و با توجه به تعاریف صاحبنظران و کنکاش در مباحث آنها سعی می‌شود که مرز مشخصی بین این حوزه‌ها ترسیم گردد تا بتوان جایگاه گزاره‌های مطرح شده در این حوزه‌ها را شناسایی نمود.

این رساله با بررسی اجمالی از معرفت شناسی علوم تجربی بالعموم و علم مدیریت بالخصوص درصدد است تا جایگاه این علوم را در بین معارف بشری بازشناسی نماید و آنگاه با تبیین معرفت شناسی مدیریت اسلامی به عنوان پیشفرض مهم برای ورود به دانش مدیریت اسلامی ، علاوه بر معرفی جایگاه آن در بین دیگر معارف بشری ، آبشخورهای معرفتی را که این دانش از آن تغذیه می نماید بشناساند تا هم توجیهی معقول برای چنین دانشی فراهم آید و هم مبادی و لوازم منطقی برای تهیه و ورود به این دانش شناسایی گردد.

با توجه به جهان‌بینی اسلامی رهبران جوامع اسلامی و در نتیجه نگرشخاصآنها در مورد انسان از طرفی و اهمیتنقشنگرشرهبران در مورد انسان در سبکرهبری آنمها از طرفدیگر، به اهمیتو ضرورتاین تحقیق پی می‌بریم. سبکرفتار رهبر مبتنی بر طرز فکر او در مورد منشاء اختیار خود و طبیعتانسان است . رهبری که سبکآمرانه برای خود انتخابکرده استمناشء قدرتخود را مقام خود دانسته و انسان را موجودی ذلتا تنبل و غیرقابل اعتماد می‌داند (تئوری X) اما رهبر که سبکدموکراتیکبرای خود برگزیده استمنشاء قدرتخود را افراد تحترهبری خود دانسته و انسان را موجودی می‌داند که اگر به طرز صحیح انگیشپیدا کند در کار خود خلاق و خود فرمان خود خواهد بود. (تئوری Y). هر چند با ارائه مدل سه بعدی اثربخشی رهبر مشکل عدم وجود بهترین سبکرهبری تا اندازه‌ای حل شد اما با توجه به ایدئولوژی اسلامی رهبران مسلمان، این رهبران باید در چارچوبایدئولوژی خاصخود سبکرهبری خاصخود را داشته باشند. بر اساساظهارنظر محققان سبکرهبری، نتایج بدستآمده در این زمینه بطور مطلق برای تمام مدیران و شرایط زمانی و مکانی قابل اتکا نیستند. تحقیقاتانجام شده توسط لیرکت ، هالپین و وانیر و همچنین تحقیقاتانجام شده در یکمجتمع صنعتی کشور نیجریه موید این مطلبمی‌باشد. با توجه به تنوع نظریاتموجود در مورد سبکرهبری و در مواردی وجود نظریاتضد و نقیضبا یکدیگر لازم استاز زاویه مباحثارزشی سبکرهبری مطلوبارائه گردد در غیر این صورتممکن استرهبران مسلمان با انتخابیکی از الگوهای رفتاری ارائه شده توسط محققان غربی و بکارگیری آن، از فرهنگو تعالیم اسلامی دوری گزینند. با توجه به نقشموثر الگو در تربیتافراد، ارائه سبکرهبری اسلامی به رهبران اسلامی به رهبران مسلمان بعنوان الگوی رفتاری آنها گامی بلند در جهتتربیتصحیح آنها می‌باشد. قرآن‌کریم حضرتپیامبر را به اقتدا به سایر پیامبران امر نموده استو همچنین حضرتابراهیم (ع) و حضرتپیامبر (ص) را بعنوان الگوی مسلمانان معرفی نموده است . در این تحقیق سبکرفتاری حضراتپیامبر اکرم (ص) و ائمه‌اطهار (ع) در قبال دو دسته مسائل اصولی و مسائل شخصی و به عبارتدیگر سبکرهبری آنها مورد بررسی قرار می‌گیرد. و به این پرسشپاسخ داده می‌شود که آیا حضراتپیامبر اکرم (ص) و ائمه‌اطهار (ع) در قبال تمام مسائل یکسان رفتار می‌کردند، یعنی سبکرهبری واحد داشتند و یا بر اساساختلافماهیتمسائل، داری سبک‌های رفتاری متفاوتی بودند. با توجه به اهمیتو اعتبار آثار شهید مطهری (ره) این تحقیق در چارچوبآثار آن شهید والا مقام انجام شده است .

این تحقیق در پنج فصل تنظیم گردیده و سبک رهبری حضرات پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) را در قبال دو دسته مسائل اصولی و مسائل شخصی مورد بررسی قرار می دهد. دو فرضیه این تحقیق عبارتند از : 1- رهبران اسلامی (حضرات پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) در قبال دو دسته مسائل اصولی و مسائل شخصی دارای دو سبک متفاوت رهبری (رفتاری) بوده اند. 2- سبک رهبری رهبران اسلامی صلابت و قاطعیت در مسائل اصولی و نرمش و انعطاف در مسائل شخصی بوده است. تحقیق حاضر از نوع تحقیق نظری می باشد و در این راستا از روش کتابخانه ای و تکنیک تحلیل محتوا استفاده می شود در فصل ادبیات تحقیق مفاهیم مربوط به رهبری و سبک رهبری از دیدگاه صاحب نظران مدیریت و رهبری و همچنین از دیدگاه شهید مطهری ارائه می گردد و همچنین با ارائه دلایلی تایید می گردد که انسان می تواند در زندگی خود دارای سبک و روش ثابتی باشد. سابقه تحقیق و ویژگیهای تحقیقات انجام شده و خلاء موجود در بخش پایانی این فصل مورد بررسی قرار می گیرد. در فصل روش شناسی تحقیق، چگونگی بکارگیری تکنیک تحلیل محتوا، تعیین مقوله ها و طبقه بندی مضمونهای اصلی متن در مقوله های مربوطه، اعتبار و راستی مقوله ها مورد بررسی قرار گرفته است.

هدف از تحقیق حاضر، شناخت سبک رهیری پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) براساس آثار شهید مطهری می باشد. تحقیق سعی در پاسخگویی به این سوالات دارد که آیا رهبران اسلامی دارای سبک رهبری واحد بودند که صرف نظر از شرایط آن اعمال می نمودند؟ و آیا برحسب ماهعیت موضوع مورد نظر، سبک رهبری رهبران اسلامی متفاوت بوده است ؟ بر اساس سوالات فوق دوفرضیه ارائه و بررسی می شود که عبارتند از: ‎۱) رهبران اسلامی - پیبامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار ع- دربرخورد با دودسته مسائل اصولی و مسائل شخصی، دارای دوسبک متفاوت رهبری بودند. ‎۲) سبک رهبری رهبران اسلامی صلابت و قاطعیت در مسائل اصولی و نرمش و انعطاف در مسائل شخصی بوده است. تحقیق حاضر بااستفاده از روش کتابخانه ای و تحلیل محتوا انجام شده و مطالب آن در پنج فصل به شرح ذیل تنظیم شده است: فصول اول و دوم، به ترتیب اختصاص به طرح و ادبیات تحقیق دارند. در فصل سوم باعنوان " روش شناسی تحقیق" ، چگونگی بکارگیری تکنیک تحلیل محتوا، تعیین مقوله ها و طبقه بندی مضمونهای اصلی متن در مقوله های مربوطه، اعتبار و راستی مقوله ها مورد بررسی قرار می گیرد. درفصل چهارم، نحوه گردآوری اطلاعات بیان شده و به منظور بررسی فرضیات تحقیق، مجموع کلا مضامین استخراج شده و بااستفاده از جداول مروبطه، مورد تجزیه و حلیل قرار می گیرند.بالاخره در فصل پنجم، نتیجه گیری و پیشنهادهای تحقیق بیان می شود. نتایج حاصل از تحقیق حاکی از تائید هردوفرضیه تحقیق است. بنابراین ، رهبران اسلام- پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع)- دربرخورد با دودسته " مسائل اصولی " و " مسائل شخصی" دارای دوسبک متفاوت رهبری بوده اند. سبک رهبری رهبران اسلامی" صلابت و قاطعیت در مسائل اصولی و نرمش و انعطاف در مسائل شخصی"می باشد، به عبارت دیگر، آنها درقبال مسائلی که مربوط به حق الله و حق الناس می باشد، صلابت و قاطعیت داشته و اجازه نمی دادند به هیچکدام از آنها خدشه ای وارد بشود. زیرا این مسائل برای آنها اصالت داشته و از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است. اما در قبال مسائلی که مربوط به شخص خودشان می شد، نرمش و انعطاف داشته اند، یعنی درراه تحقق اهداف و انجام رسالت الهی خود، زیانهای مادی و غیر مادی را به جان خریده و از منافع مادی مربوط به خود ، چشم می پوشیدند.درپایان تحقیق، پیشنهادهایی به سایر محققان و پژوهشگران و همچنین رهبران جوامع اسلامی ارائه شده است.