جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سال‎ها ممارست و مواجهات مبتکرانه با میدان سبب یافتن رویکرد پژوهشی خاص و روش‎شناسی ویژه‎ای شده که مرتضی فرهادی را به پس‎زدن لایه‎های صوری پدیده‎ها و دستیابی به واقعیت اجتماعی مجهز کرده است. این رویکردها و روش‎ها به دلیل آنکه از بطن جامعه ایران برآمده‎اند، احتمالاً توان بالاتری برای عبور از دشواری‎های شناخت‎شناسی یا رهزنان حقیقت در این میدان دارند؛ بنابراین تصریح انتظام فنون یادشده در آثار فرهادی که مسئله پژوهش حاضر را تشکیل می‎دهد، می‎تواند به شناخت بهتر پژوهشگران از جامعه ایران کمک کند. هدف اصلی پژوهش حاضر، کوشش برای استخراج عناصر بنیادین پژوهش به‎ویژه روش‎شناسی بومی در آثار مرتضی فرهادی و ارائه تصویری مصرح از آن است. روش پژوهش پیش‌رو کیفی و معطوف به آثار مرتضی فرهادی است. براساس یافته‎های پژوهش، فرهادی ضمن بهره‎گیری از واقع‎گرایی استعلائی از روش‎شناسی خاصی بهره می‎برد که به‎اختصار «توصیف ژرف سه‎بعدی» نامیده می‌شود. فرهادی در این روش، هم به ژرفای اجزای یک پدیده، هم به پویایی تاریخی آن و هم به گستره جغرافیایی پدیده مورد مطالعه توجه دارد؛ بدین‎ترتیب روش وی، ترکیبی از روش‎های موردی، تاریخی و تعمیم‎پذیر می‌باشد که به‎خوبی همبسته و از انسجام درونی برخوردار است

ناکامی نسبی پارادایم‌های اثبات‌گرایی و تفسیرگرایی در مواجهه با قدرت، با وجود توانمندی‌های زیاد آنها در پژوهش و توصیف و تبیین روابط آشکار و روبنای حوزه‌های اجتماعی مرسوم، توجه به پارادایم سوم (انتقادگرایی) را ضرورت می‌بخشد. امّا پارادایم انتقادگرایی نیز با وجود توان بالای خود برای نفوذ به زیر پوست مناسبات قدرتِ تنیده شده در واقعیت اجتماعی، از مشکل بزرگی رنج می‌برد و آن، نداشتن این پارادایم از روشی ایجابی برای انجام پژوهش‌های تجربی در حوزه‌های اجتماعی است. برمبنای چنین پدیده‌ای، پژوهش حاضر در پی تعریف روش پژوهشی ذیل پارادایم انتقادگرایی و رویکرد واقع‌گرایی انتقادی است؛ به‌نحوی‌که این روش بتواند به تولید و گردآوری داده از میدان بپردازد و نه اینکه فقط به نقد پژوهش دیگران بسنده کند. در این مسیر، ضمن نقد و بررسی و تعدیل فهم از پارادایم انتقادگرایی، به تدوین «روش تحلیل انتقادی» روی آورده شده است. بنیان روش یادشده بر حفظ سوژگی سه سوژۀ «مصاحبه‌شونده»، «مصاحبه‌کننده» و «مخاطب» در جریان پژوهش است؛ بدین معنا که مصاحبه‌شونده را واجد خطای عمد یا سهو می‌داند که در لحظه مصاحبه از لحظه کنش فاصله دارد، مصاحبه‌کننده باید با توسل به ابزارهای مختلف و داده‌های موازی، دست به ارزشیابی داعیه‌های مصاحبه‌کننده بزند و سرانجام با بیان شفاف استدلال‌ها، امکان ارزشیابی و قضاوت درباره پژوهش را برای مخاطب فراهم کند. بنابراین روش تحلیل انتقادی با رعایت سوژگی سوژه‌های یادشده می‌کوشد تا ضمن نفوذ به زیر پوست سطوح قدرت، در قالب یک پژوهش علمی باقی بماند.

بیش از نیم‌قرن است که پیرامون همکاری و ناهمکاری ایرانیان با ادعاهای به شدت مغایری مواجه‌ایم که هیچ یک قصد کرنش در برابر دیگری را ندارد. مسأله اصلی این پژوهش، بررسی دیدگاه‌های مغایر موجود پیرامون همکاری و ناهمکاری ایرانیان از منظر روش‌شناختی و توضیح علل مغایرت‌ دیدگاه­ها از روزن روش‌شناختی است. روش انجام این پژوهش، از نوع کیفی و اسنادی و به طور خاص به روش تحلیل محتوای کیفی با رویکرد استقرایی بوده است. جمعیت آماری این پژوهش شامل همه پژوهش‌هایی است که در آن پیرامون وضعیت همکاری در جامعه ایران اظهارنظر شده است. اگرچه اختلاف دیدگاه‌ها براساس آرای مارکس، مانهایم، تریگ و... می‌تواند ناشی از جایگاه اجتماعی اقتصادی و منافع صاحب‌نظران باشد، در این پژوهش به دلیل تمرکز بر متون موجود، به بازتاب آن‌ها در شیوه انجام پژوهش و نحوه دستیابی به دیدگاه در چارچوب متون خود صاحب‌نظران بسنده شده است. برمبنای یافته‌های پژوهش دو گزاره نظری، به عنوان عوامل اساسی برای توضیح این مغایرت‌ها، از منظر روش‌شناختی، آشکار می‌شود: «ضعف در روش انجام پژوهش» و «نبود جامعه علمی نقاد».