جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

واژة «خليفه» از واژگان پرکاربرد و کليدي در نظام سياسي اسلام است كه نقش مهمي در فهم موضوعات و مسائل ديني دارد. وداد قاضي مستشرق آمريکايي در «دائرة‌المعارف قرآن لايدن» در باره مفهوم، مصداق، پيشينه، سير تاريخي واژه قرآني «خليفه» و واقعيت سياسي ـ ديني نهاد خلافت سخن گفته است؛ اما مراجعه محدود به منابع اصيل اسلامي، بي‌توجهي به آراء و منابع قرآني شيعه، عدم جامعيت در استناد به آيات قرآن و فقدان مستندات کافي در برخي موارد، موجب فهم ناقص و يا نادرست او در موضوعاتي همچون لحاظ معاني متعدد براي اين واژه در آيات گوناگون و خطاي تعيين مصداق و تاريخ آغاز رويکرد سياسي مفسران به واژه مزبور شده است. نتيجه اين پژوهش که با روش توصيفي ـ تحليلي انجام گرفته، از کاربرد اين واژه در صدر اسلام خبر داده و با بررسي انتصابي بودن خلافت و نقد قرآني، نظر نويسنده در کاربردهاي سياسي خليفه را به چالش ‌کشيده و معناي «خليفه» در تمام آيات قرآن را «جانشين» يا «جايگزين» مي‌داند که در انواع و مصاديق گوناگوني (همانند سکونت و وراثت) تحقق مي‌يابد. تحليل شناختي «خليفه» در هيأت مفرد، اين واژه را هم‌حوزه «امام»، و انسان را در «حکم» خليفه الهي معرفي مي‌کند.

جریان‌های تطبیق‌های ناروا از مهم‌ترین چالش‌ها و آسیب‌های اندیشه مهدویت است که با اهداف گوناگون سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، در جهان اسلام پدیدار شده است. بررسی زمینه‌های معرفتی و غیرمعرفتی شکل‌گیری تطبیقات ناروا مسئله این پژوهش است. در این مقاله با بهره‌گیری از روش توصیفی- تحلیلی و با استناد به منابع علمی، تلاش شده است، به این پرسش اساسی پاسخ داده شود که چه علل و عواملی زمینه‌ساز شکل‌گیری تطبیقات ناروا در مهدویت بوده است؟ نتایج حاصل از مطالب این پژوهش نشان می‌دهد که جهالت و ساده‎لوحی مردم، عوام‎فریبی مدعیان و تحریف وتأویل‌پذیری آیات و روایات، از مهم‌ترین زمینه‌های شکل‌گیری تطبیقات ناروا در مهدویت به لحاظ معرفتی است؛ افزون بر اینکه حمایت و پشتیبانی استعمارگران و مراکز استعماری از مدعیان، دنیاپرستی، نقش عوامل روان‌شناختی همچون ناکامی، احساس محرومیت عوامل محیطی، از زمینه‌های مهم شکل‌گیری تطبیقات در حوزه غیرمعرفتی هستند.