جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در چند دهه‌ی اخیر، نظریه‌های اصل‌مند اخلاقْ مورد انتقاد بنیادی جزئی‌گرایان اخلاقی قرار گرفته‌اند. انتقادها و اشکالها و مخالفتهای جزئی‌گرایان با نظریه‌های اصل‌مند اخلاق، مختلف بوده است. یک اشکال یا چالشی که بسیاری جزئی‌گرایان آن را به‌نحوی مطرح کرده‌اند این است که تأکید مدافعان نظریه‌های اصل‌مند اخلاق بر اصلهای اخلاقی، به بهای بی‌توجهی به اهمیت تشخیص اخلاقی است. مقاله‌ی حاضر به این اشکال می‌پردازد. هدف مقاله‌ی حاضر این است که نشان دهد عام‌گرا، نه‌تنها می‌تواند اهمیت تشخیص اخلاقی را بپذیرد، بلکه امکاناتی در اختیار دارد که می‌تواند با آنها نظریه‌ای قابل قبول درباره‌ی تشخیص اخلاقی بپردازد. پاسخ مقاله‌ی حاضر به این اشکال، مطرح کردن نگاه ویژه‌ای به تشخیص اخلاقی و به اصلهای اخلاقی است که بر اساس آن، تشخیص اخلاقیْ خودْ متکی به اصلهای اخلاقی است. در این نگاه، هم چیستی اصلهای اخلاقی تعیین‌کننده است و هم چیستی تشخیص اخلاقی. اصلهای اخلاقی، نه سازوکارهای مکانیکی تصمیم‌گیری هستند، و نه صرفاً اصلهای نظری، بلکه اصلهای عملی و نوعی از عزمهای مدید فاعلان هستند. توانایی تشخیص اخلاقی، نیازمند برخی حساسیتها است، و حساسیتها وابسته هستند به منش و شخصیت ما، یعنی با این که ما چه نوع فردی هستیم. و سرانجام مقاله‌ی حاضر تحلیل می‌کند که عزمهای نهادینه‌ی مدید و به‌ویژه اصلهای اخلاقی، چه نقشهایی در شخصیت فاعل ــ‌که تشخیص اخلاقی متکی به آن است‌ــ دارند.

بستر کاوش مقاله‌ی پیش رو، بحث عینیت اخلاق است که در حوزه‌ی فرااخلاق مطرح می‌شود. اتخاذ موضع درباره‌ی این که آیا اخلاق عینی هست یا نه (و اگر عینی است، از چگونه عینیتی برخوردار است) کانون بحثهای هستی‌شناختی فرااخلاق بوده است. تحلیل تجربه‌ی اخلاقی متعارف (شهودها و دریافتهای افراد غیرفیلسوف) درباره‌ی عینیت اخلاق، نزد متفکران فرااخلاق جایگاه ویژه‌ای دارد و ایده‌های فلسفی را خود بر زمینه‌ی این تحلیل بنا می‌کنند. اما در این سیر و تحلیل، معمولاً مرز تجربه‌ی اخلاقی متعارف با ایده‌های فیلسوفان مبهم است. مقاله‌ی پیش رو تلاشی است در تفکیک «معطوف بودن اخلاق به عینیت (مباع)» به‌عنوان جهت‌گیری تجربه‌ی اخلاقی متعارف، از «عینیت‌گرایی درباره‌ی اخلاق» به‌عنوان یک جهت‌گیری نظری در فرااخلاق. این تفکیک، اولاً معلوم می‌کند که مباع به چه معنی و چگونه در فرااخلاق نقش ایفا می‌کند زیرا هم رابطه‌ی آن با نظریه‌ی فرااخلاقی به‌طور کلی روشن خواهد شد و هم این که چگونه عینیت‌گرایی را در موقعیت اولیه‌ی بهتری نسبت به نظریه‌های رقیب قرار می‌دهد. نقشی که برای مباع تبیین خواهیم کرد، بر اساس برخی مطالعات حوزه‌ی روان‌شناسی فرااخلاق به چالش کشیده شده است. از این بحث کرده‌ایم که چرا این چالش نمی‌تواند مباع را زیر سؤال برد. ناعینی‌انگاران برای وانهادن مباع و غلبه بر موقعیت اولیه‌ی بهتر عینیت‌گرایی ناگزیرند استدلال(های) قوی اقامه کنند. خواهیم دید که دو استدلال علیه وجود امور واقع عینی اخلاقی، به هدفشان دست نمی‌یابند.

بحث معاصر در باب واقع انگاری اخلاقی، پس از یک سده که از آغاز آن از سوی جرج ادوارد مور در کتاب اصول اخلاق می گذرد، هنوز پیچیدگی های زیادی دارد. این پیچیدگی ها عمدتا معلول این است که کسانی که به این بحث توجه کرده اند، درباره موضوع بحث واقع انگاری اختلاف های بارزی دارند؛ مشکل اساسی این است که درباره معنای واقع انگاری در حوزه اخلاق اجماع وجود ندارد. واقع انگاری اخلاقی موضعی «فرااخلاقی» است. نظریه هایی که با این نام معرفی شده اند (یا مدافعانشان آنها را به این نام خوانده اند)، با هم تفاوت های قابل توجهی داشته و دارند. به همین دلیل بعید است بتوان واقع انگاری اخلاقی را به نحوی صورت بندی کرد همه این نظریه ها را تمام و کمال منعکس کند. با این حال، اگر بخواهیم دیدگاه های فرااخلاقی گوناگونی را که «واقع انگار» دانسته می شوند یکجا توصیف کنیم، باید بگوییم که همه مدعی اند «اخلاق» به نحوی از انحاء، از مواضع و نیز رفتارهای مردمان، نوعی استقلال دارد. اما مساله مهم، اتفاقا همین «نحوه» استقلال است؛ واقعیت اخلاقی چه نحو استقلالی از واقعیت نااخلاقی دارد. واقع انگار اخلاقی، در پاسخ به این سوال، به مراتب یا سطوح مختلفی از واقع انگاری اخلاقی می تواند قائل شود (البته به شرط دفاع از موضع خود). در این گفتار چهار سطح تشخیص داده شده و بنا بر تحلیل ها، واقع انگار اخلاقی تمام عیار (ملتزم به همه لوازم آن) گزیری ندارد از این که در همه این سطوح واقع انگار باشد.

عشق یکی از دغدغه های اصلی کی یرکگورد است؛ چنانکه یکی از کتب مهم خود را بدان اختصاص داده و آثار عشق نام نهاده است. عشقی که برای او ارزش دارد عشق مسیحی، درمقابل عشق طبیعی (شهوی) و دوستی است. عشق مسیحی عشق به همنوع است، پس تبعیض و ترجیح برنمی دارد. به گفته کی یرکگورد کسی که قلبش از پراکندگی پاک شده و ساحت نامتناهی وجودش را در آنات وجودش سریان داده است، در پاکی دل جز خیر هیچ نمی خواهد و بروز این خیر دست کم از حیث ارتباط با دیگران، عشق است. در این پژوهش می کوشیم با توجه به مهمترین وجوهی که کی یرکگورد درباره عشق مسیحی بازمی گوید، تحول معنای عشق را نزد او توضیح دهیم و نشان دهیم که عشق اصیل برای او نمی تواند جز آگاهی به وظیفه مندی نسبت به همنوع امر دیگری ازجمله احساس و عاطفه باشد.