جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در نگاه عالمان اخباری، روایات اهل‌بیت؟عهم؟ تنها منبع معتبر در معرفت دینی به شمار می‌رود. نگرش اخباری‌ هرچند امروزه به عنوان مکتبی زنده در منظومه معرفت دینی حضور ندارد، ولی رسوبات فکری آن هنوز در استنباطات فقهی، رهیافت­های تفسیری، مباحث اخلاقی و مسائل کلامی، به‌ویژه مهدویت به چشم می‌خورد. به جهت بهره‌مندی از تمام ظرفیت و اهداف بلند این آموزه و دور ماندن از آسیب‌های این نگرش و جلوگیری از تبدیل شدن مهدویت به یک گفتمان ایستا و خنثی، شناخت تأثیرات نظری این رویکرد بر اندیشه شیعی معاصر در این حوزه ضرورت دارد. رویکرد اخباری سبب شده این عالمان دینی نگاهی قشری، جزیره‌ای و به دور از عقلانیت به معارف مهدوی داشته،‌ به نقش اراده انسانی در رخدادهای اجتماعی اعتنا نکنند، به مشروعیت تشکیل حکومت در دوران غیبت به دیده تردید بنگرند، تلقی جامع به آموزه انتظار نداشته و صرفاً تفسیری فردگرایانه، نجات‌بخش، احساسی و به دور از نگاه تمدنی به این گفتمان ارائه ‌دهند و با معرفت‌بخش دانستن خواب، به تطبیق‌گرایی روی آورند. این پژوهش از نظر روش اجرای تحقیق، توصیفی _ تبیینی و با رویکرد انتقادی خواهد بود.

اندیشه هویت‌ساز امیرمؤمنان(ع) آن‌‌چنان گسترده و پرمایه است که شایسته و لازم است به ‌مثابه الگوی مطلوب مواجهه با تهدیدهای هویتی در روزگار کنونی مد نظر قرار گیرد؛ ازاین‌روی این پژوهش با هدف اکتشاف مهم‌‌ترین الزامات مواجهه با تهدیدهای هویتی در عرصه دین مبتنی بر نظرگاه امیرمؤمنان(ع) سامان یافته است. روش این پژوهش در پردازش محتوا، تبیینی – تحلیلی است و بر حسب دستاورد یا نتیجه تحقیق از نوع توسعه‌ای – کاربردی و به لحاظ نوع داده‌های مورد استفاده، یک تحقیق کیفی است. روش گردآوری اطلاعات از نوع کتابخانه‌‌ای و در استکشاف از توصیف بهره برده شده است. یافته‌‌های این مقاله الزامات مواجهه با تهدیدهای هویتی در عرصه دین را در دو ساحت الزامات مبنایی و رویکردی می‌‌داند. «تعمیق معرفتی هویت دینی»، «تبیین فطرت‌‌مند هویت دینی» و «محوریت حق‌مداری در هویت‌‌سازی دینی» ازجمله الزامات مبنایی بوده و «نگرش چندبعدی» و «مجموعه‌‌نگری» نیز از الزامات رویکردی است.

مواجهه هوشمندانه و برخاسته از دین با تهدیدات هویتی با توجه به نقش روزافزون ادراکات و برداشت‌های هویت بنیان در جامعه ازجمله مهم‌ترین الزامات جامعه اسلامی برای صیانت از هویت دینی است. در این مسیر شناخت و فهم آگاهانه از سیره امیرمؤمنان به‌مثابه پیشینه شکوهمند و بی‌بدیل تاریخ تمدن اسلام در مواجهه با این تهدیدات دستیابی به مختصات ساختاری، روشی و محتوایی متقن را فراهم می‌سازد. بر این اساس پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی و تحلیلی در پی پاسخ به این پرسش است که اساساً امیرمؤمنان در مواجهه با تهدیدات هویتی چه رویکردهایی را اتخاذ فرمودند. در جهت سنخ شناسی اقدامات حضرت، سه راهبرد پیشینی، کنترلی و رفعی تشکیل‌دهنده مجموعه اقدامات حضرت برشمرده می‌شود. امنیت بخشی به هویت جامعه در دو حوزه امنیت اعتقادی و امنیت اجتماعی، رویکردی پیشگیرانه بود که از به فعلیت رسیدن تهدیدات و بروز کاستی‌ها و ناراستی‌های هویتی جلوگیری نمود. در حوزه اقدامات کنترلی مدیریت ابعاد مختلف هویت و انتظام و انسجام‌بخشی به ساحات و سطوح گوناگون هویتی از پدید آمدن بحران‌های هویتی جلوگیری نمود و درزمینه اقدامات رفعی و تمایز بخش نیز ترسیم الگوی منطقی تمایز بخشی مبتنی بر تقابل با طغیان­گران اقتصادی، مبارزه با استضعاف پروری سیاسی و طرد خود ایده آلی اندیشه‌ای چگونگی مبارزه با تهدیدات هویتی را پدیدار ساخت.

هدف: بازنمود ظرفیت هویت‌بخش آموزۀ قرآنی امت، مهم‌ترین هدف این پژوهش بود. روش: این تحقیق بر اساس روش توصیفی- تحلیلی سامان یافته و بر حسب دستاورد یا نتیجۀ تحقیق، از نوع توسعه‌ای- کاربردی؛ از لحاظ هدف، از نوع اکتشافی و به لحاظ نوع داده‌های مورد استفاده، تحقیق کیفی است. یافته‌ها: یکی از مهم‌ترین یافته‌های این پژوهش، اثبات توانایی‌های «استخراجی» ‌آموزۀ امت است؛ به این معنا که این آموزه، توانایی خلق ایدئولوژی لازم برای بهره‌برداری از امکانات مادی و غیر مادی موجود در جهان اسلام را برای نیل به اهداف و آرمانهای خود- با توجه به اولویتهای مدّ نظر- دارد. نتیجه‌گیری: نتایج حاصل از تحلیل و ترکیب داده‌های جمع‌آوری شده نشان داد که «تزریق هویت جمعی»، «تبدیل هویتهای گسیخته به پیوسته»، «تشابه‌سازی و تمایزبخشی توأمان»، «نمادسازی مشترک» و «تضعیف هویت‌جویی‌های افراطی»، از مهم‌ترین کارکردهای هویت‌بخش آموزۀ قرآنی امت در جهان اسلام‌اند.

این نوشتار کوششی است در بازنمایی سنخ اندیشه‌ای جریان‌های فکری در تفسیر گفتمان انتظار. آنچه شایان توجه می‌باشد این است که جریان‌های فکری در رویکرد و تفسیر آموزه مهدویت و گفتمان انتظار، با وجود همانندی در برخی موارد، در ذات خود یکی نیستند، بلکه به لحاظ ماهوی و نیز لحاظ جانبی، طیفی از تفسیرهای متفاوت را تشکیل می‌دهند. این نوشتار، خواهد کوشید ضمن ارائه تنوعات تفسیری جریان‌های فکری در رویکرد به آموزه مهدویت چرایی ارائه تصویر متفاوت از آموزه مهدویت را نشان دهد. این مقاله، با روشی توصیفی و تحلیلی می‌کوشد تا با توجه به داده‌های لازم گفتمان انتظار را از دید جریان‌های فکری «تمدن‌گرایان مسلمان»، «تجددگرایان» و «شریعت‌گرایان سنتی» مورد بررسی قرار دهد. نتایج حاصل از تحلیل و ترکیب داده‌های جمع‌آوری شده نشان می‌دهد که آموزه مهدویت بسته به ملاحظاتی چند، از نگرگاه این جریان‌های فکری چه تمایزی دارد. بی‌گمان، موارد پیش‌رو، همه انواع موجود و صور محتمل در تمایزات اندیشه‌ای این جریان‌ها در تفسیر انتظار نیست؛ با مطالعه و تأمل بیشتر در این موضوع، و با ملاحظات مختلف، می‌توان به داده‌های بیشتری دست یافت، یا فرض‌های قابل مطالعۀ زیادتری را در آن اندیشید.

کاربست مدارا در سیره رسول خدا (ص) و امام‌علی (ع) با اهداف مختلفی همچون حفظ دین، رسالت هدایت‌گری، ایجاد الفت در جامعه، ترمیم گسست‌های اجتماعی و ... انجام می‌گرفت؛ به‌گونه‌ای که از بخش‌های بسیار مهم زندگی ایشان را دربرمی‌گیرد. پژوهش حاضر با رویکرد تاریخی- تحلیلی و با هدف بررسی مهم‌ترین گزاره‌های مربوط به مدارا در سیره ایشان به منظور دستیابی به اهداف معصومان (ع) در عمل به مدارا برای مخاطب سامان یافته است. تولید و بازسازی اندیشه‌ها، پایه‌های فرهنگی و نرم‌افزاری جامعه ایرانی اسلامی متناسب با اهداف و شعارهای سیاسی خود و نیز کسب قدرت معرفتی و علمی لازم برای صیانت از هویت فرهنگ اسلامی در جهت تحقق تمدن اسلامی در عرصه جهانی، ضرورتی است که این پژوهش را ایجاب نمود. نتیجه به دست آمده، خویشتن‌داری ایشان از خشونت و منازعه تا سرحدّ امکان و مبادرت به مدارا با مخالفان در جهت نیل به اهداف موردنظر است.

این پژوهه با روش توصیفی و تحلیلی در صدد بازنمود سنخ مواجهه رسول الله صلّی الله علیه و آله با گسست‌­های فعال اجتماعی است. هدف این نوشتار تلاش برای بهره­گیری و کاربست برون­داد مدیریت قدسی تعاملات اجتماعی در مدینه ­النبی است. بررسی‌های این مقاله مقدمه‌ای است برای پاسخ دادن به این پرسش که از چه الگویی برای تقابل با گسست‌­های فعال اجتماعی بایستی بهره جست؟ نتایج حاصل از تحلیل و ترکیب داده‌های جمع‌آوری شده نشان می‌دهد که رسول الله صلّی الله علیه و آله، بسته به ملاحظاتی چند با «تبدیل منطق تضادآفرین قبیله­ای به تعامل»، «کم­رنگ­‌سازی تمایزطلبی‌­ها و توازن­‌بخشی به تضادهای اجتماعی» و «رویکرد فرصت محور به گسست­‌های اجتماعی» درصدد حل و راکدسازی تضادهای اجتماعی بودند. بی‌گمان، این موارد، همه انواع موجود و صور محتمل در مدیریت اجتماعی آن حضرت در مواجهه با گسست­‌های اجتماعی نیست؛ با مطالعه و تأمل بیشتر در این موضوع، و با ملاحظات مختلف، می‌توان به داده­‌های بیشتری دست یافت، یا فرض‌های قابل مطالعه زیادتری را در آن اندیشید.

نیازسنجی پژوهشی به فرایند شناسایی نیازهای پژوهشی بالقوه و تعیین اولویت-ها اشاره می‌کند. در این پژوهه خواهیم کوشید با هدف ارتقای کیفی مهدویت-پژوهی و تعمیق رویکرد بینارشته‌ای در این زمینه، مهم‌ترین نیازهای «مهدویت-پژوهی» با رویکرد «مدیریت» را ارائه کنیم. آن‌چه شایان توجه می‌باشد این است که این نوشتار «تعیین جهت‌گیری مناسب در عرصۀ مهندسی فرهنگ انتظار»، ‌ «کشف فرصت‌ها و تهدیدات»، ‌ «فرصت‌جویی هوشمندانه» و «درک بهتر از راهبردهای رقیب» را از مهم‌ترین کارکردهای مهدویت‌پژوهی با رویکرد مدیریت می‌داند. نتایج حاصل از تحلیل و ترکیب داده‌های جمع‌آوری شده نشان می‌دهد که ساحت‌های قابل تامل در پیوند میان مهدویت‌پژوهی و مدیریت را باید در «مدیریت مسائل عمومی»، «مدیریت رفتارسازمانی»، «مدیریت راهبردی و «آینده‌پژوهی» پیگیری کرد. باید اذعان داشت که فاصله میان وضع موجود و مطلوب در مهدویت‌پژوهی با رویکرد مدیریت فراوان است و مسائل فراوانی در ساحت‌های گوناگون هنری در پیوند با آموزه مهدویت ظرفیت برای تحقیق و پژوهش را دارد. در این جستار به بیش از صد و شصت مسئله قابل تامل در مهدویت‌پژوهی با رویکرد مدیریت اشاره شده است.

این پژوهه تلاشی است در بازنمود جایگاه نیازسنجی در پژوهش‌های مهدوی. این مقاله با روش توصیفی _ تحلیلی سامان یافته، و برحسب دستاورد یا نتیجه تحقیق از نوع توسعه‌ای _ کاربردی و از لحاظ هدف تحقیق از نوع اکتشافی و به لحاظ نوع داده‌های مورد استفاده، یک تحقیق کیفی است. این جستار کمبود پژوهش‌های کیفی و راهبردی، فقدان الگوی برنامه‌ریزی پژوهشی، ‌ ابهام در معیارهای اولویت‌بندی، ‌ حصرگرایی روش‌شناختی در رویکرد به آموزه مهدویت و زمینه‌سازی برای خلق نظریه را از مهم‌ترین ضرورت‌های نیازسنجی پژوهشی در عرصه آموزه مهدویت می‌داند. نتایج حاصل از تحلیل و ترکیب داده‌های جمع‌آوری شده نشان می‌دهد که «مدیریت صحیح مواجهه با شبهات»، «رصد مستمر نیازهای مخاطبان»، «بازنمایی قلمروهای ناکاویده»، «تعمیق رویکرد بینارشته‌ای»، «تمییز مسائل از مسئله‌نماها» و «تناسب محتوای پژوهشی با شرایط محیطی» از جمله برون‌دادهای مهم در نیازسنجی مهدویت‌پژوهی است. افزودنی است که در این مقاله به گستره و سطوح نیازهای پژوهشی در عرصه آموزه مهدویت نیز اشاره شده است.