جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عدالت، آرمان والای بشری در طول تاریخ بوده است و امام علی علیه السلام، سمبل برجسته عدالت هستند که آن را در حیات فردی و اجتماعی متجلی کردند. با وجود اینکه درباره عدالت در سیره آن حضرت، پژوهش‌های بسیار انجام شده است، اما این مسئله همچنان نیازمند بررسی است. این پژوهش تلاش دارد تا با نگاهی مخاطب‌محور، مسئله عدالت اجتماعی را در نامه‌های آن حضرت به کارگزارانشان بررسی نماید و از روش تحلیل مضمون و نرم‌افزار MAXQDA برای دستیابی به این هدف بهره برده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که عدالت اجتماعی در کارگزاران، با توجّه به کیستی مخاطب، به دو سطح کلانِ تحت لوای حکومت و خارج از لوای حکومت قابل تقسیم است. بخش تحت لوای حکومت به دو دسته فرادست و فرودستِ کارگزار تقسیم می‌شود که متناسب با آن وظایفی برای کارگزار تعیین شده است. مهمترین وظیفه کارگزار نسبت به فرادست خود اطاعت‌ و فرمان‌پذیری است. سطح فرودست نیز به دو بخش کارگزاران و رعیت تقسیم می‌شود که هریک دارای مضامین پایه متعدد هستند. سطح کلان خارج از لوای حکومت که اشاره به دشمنان آشکار دارد، خود از چهار مضمون پایه شدت در برابر دشمن، اصول جنگ با دشمن، اصول صلح با دشمن و اصول هم‌پیمانی با دشمن تشکیل می‌شود.

نفی فساد و مبارزه با آن لازمة تحقق عدالت است. حکومت علوی، مظهر حکومت عدلی است که در آن جایی برای مسامحه در برابر لغزش و فساد وجود ندارد. امیرالمؤمنین علی‌بن ابیطالب علیه‌السلام در مقام رهبر جامعة اسلامی، بر رعایت عدالت در کارگزاران خود نظارت داشتند و در برابر لغزش آن‌ها بی‌تفاوت نبودند. ایشان در ابتدا با درنظر گرفتن تدابیری، از خطا و فساد کارگزار پیشگیری می‌کردند؛ اما درصورت ارتکاب خطا و لغزش، با وی برخورد می‌کردند. پژوهش حاضر تلاش دارد تا با تحلیل مضمون نامه‌های نهج‌البلاغه خطاب به کارگزاران، به بررسی شیوة برخورد آن حضرت با کارگزارانی که از مسیر عدالت می‌لغزیدند، بپردازد. بر این اساس مضمون فراگیر شیوة برخورد با لغزش کارگزار در بخش نامه‌های نهج‌البلاغه، از سه مضمون سازمان‌دهندة اعتراض، ارشاد و عاقبت سوء تشکیل شده است که هر یک از مضامین پایه‌ برخوردارند؛ ازجمله: امر به تقوا و آخرت-گرایی، بیان وظیفه و مسئولیت، خسران اخروی و دنیوی.

قرآن کریم، کتاب مسلمانان و معجزه پیامبر اکرم، محمد مصطفیa است و از دیرباز توجه عالمان و پژوهشگران مسلمان و غیرمسلمان را جلب کرده است. دایرة المعارف قرآن لیدن یکی از پژوهش­هایی است که مستشرقان درباره این کتاب آسمانی انجام داده‌اند. پی بردن به رویکرد مستشرقان درباره اسلام و قرآن، زمینه پژوهش­ها و تحقیقات جدید مسلمانان را فراهم می­آورد، ضمن آنکه به شبهات مطرح هم پاسخ خواهد داد. مدخل هجرت از این دایرة ­المعارف را محمد الفاروق نگاشته است و در آن، مفهوم هجرت را در آیات الهی بررسی نموده است. نوشتار حاضر، این مدخل را با استفاده از منابع کتابخانه­ای و با روش تحلیلی- توصیفی ترجمه و تحلیل کرده است. نکات مثبت این مدخل آن که رویکرد نویسنده در این مدخل منصفانه است؛ بیان گویا و روان، صحت در ارجاع آیات، بررسی دقیق لغوی و ارجاع به سایر مدخل­ها از محاسن این مدخل به شمار می­آید؛ اما در عین حال این مدخل خالی از نقص نیست؛ از جمله موارد ضعف آن عبارت­ است از: اشکال در ارجاع دهی به منابع، بیان اجمالی مطالب، عدم بیان اقوال مختلف، عدم بیان صحیح و دقیق مطالب، استناد به نظرات شاذ و عدم رجوع به منابع متعدد که سبب می‌شود برخی از مطالب از اتقان کافی برخوردار نباشد.