جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تبیین معانی واژه‌های قرآن برای فهم مرادِ جدّی خدا در آیات قرآن، از صدر اسلام در سیرۀ مسلمانان رواج داشته است، به گونه‌ای که می‌توان حلاّجی واژگان را بخش جدایی‌ناپذیر تفسیر بیشتر مفسران دانست. شهید مطهری نیز در شمار افرادی است که در بخش‌هایی از آثار قلمی و گفتاری خود به تناسب رویکرد و نیازی که برای مخاطب احساس کرده است، برخی مفردات قرآن را مورد مُداقّه قرار داده و به عنوان مقدمۀ مباحث تفسیری سامان داده است. نوشتار حاضر درصدد است با بررسی و تحلیل واژه‌های ذکر شده در مجموعه آثار شهید مطهری، به بررسی روش‌های ایشان در تبیین مفردات قرآن بپردازد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد توجه به ریشه و اشتقاق واژه، ملاحظۀ قواعد ادبیات عرب، بررسی برخی عبارات جاهلی، نگاه به واژه‌های مترادف، در نظر گرفتن آیات، استفاده از روایات و تحلیل تطور معنای واژه به معانی اصطلاحی امروزی از مهم‌ترین روش‌های تبیین مفردات قرآن در آثار شهید مطهری است. استاد مطهری ضمن استفاده از منابع متعدد و مختلف، روش یکسانی برای تبیین معنای واژه‌ها در پیش نگرفته است و در هر واژه‌ای، به تناسب یک یا چند روش را انتخاب کرده و در مواردی نیز نظر علما را به چالش کشیده است.

درباره مسخ اصحاب سبت دو دیدگاه وجود دارد؛ بیشتر علما و مفسران معتقد به مسخ جسمانی، و گروه اندکی با اتکا به روایت مجاهد تابعی، معتقد به مسخ معنوی هستند. در عصر حاضر، محمد عبده و رشید رضا در تفسیر المنار با رویکرد عقلانی به تفسیر و تأکید بر جنبه هدایتی قرآن، ضمن نفی ظاهر قرآن با تکیه بر خبر واحدِ منقول از مجاهد و با بی‌توجهی به فلسفه مسخ، بار دیگر باور به مسخ معنوی را قوت بخشیدند. پژوهش حاضر، دلایل مطرح‌شده توسط مؤلفان المنار را با کمک منابع کتابخانه‌ای و بر مبنای آیات قرآن، روایات، معانی لغوی و نظر عموم علمای شیعه و سنی مورد تحلیل و نقد قرار داده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که ادله و شواهد مطرح‌شده در المنار برای باور به مسخ معنوی، با ظواهر آیات قرآن، روایات متعدد فریقین و سیره علما مخالف بوده و مسخ جسمانی با هدف از عذاب مسخ سازگارتر است.

تمثیل در لغت به معنای «تشبیه کردن» و «مَثَل آوردن» و نیز به معنای «نگاشتن پیکر و نمودن صورت چیزی» و داستانی یا حدیثی را به‌عنوان مثال بیان کردن آمده است. تمثیل به‌عنوان اصطلاحی بلاغی و مسئله‌ای بیانی ، از دو دیدگاه موضوعی و تاریخی قابل بحث و بررسی است: از دیدگاه موضوعی: تمثیل به‌عنوان اصطلاحی بلاغی‌ ـ بیانی در دو معنای عام و خاص به کار می‌رود: تمثیل در معنای عام که مترادف با تشبیه (همین پایان نامه ) است و هر معنی که از تشبیه اراده شود، از تمثیل نیز اراده می‌گردد. کاربرد ریشه واژه تمثیل، یعنی «مِثْل» در معنای «شِبْه» نیز مؤید همین معناست. به تعبیر اهل منطق، نسبت میان «تمثیل»، در معنای عام، با «تشبیه»، نسبت تساوی است، یعنی که: «هر تشبیهی، تمثیل است» و «هر تمثیلی تشبیه محسوب می‌شود». تمثیل در معنای خاص گونه‌ای تشبیه است و به تعبیر اهل منطق، نسبت تشبیه و تمثیل، عموم و خصوص مطلق است، یعنی «هر تمثیلی تشبیه است» اما «بعضی از گونه‌های تشبیه، تمثیل به شمار می‌آید» تمثیل از دیدگاه تاریخی: سیر تاریخی تمثیل و تحول آن‌ به ‌طور عام، بخشی از سیر تاریخی دانش بیان است و‌ به‌طور خاص، بخشی از سیر تاریخی و تحول صنعت تشبیه. دانشمندان دانش‌های بلاغی که بیش‌تر آن‌ها ایرانی بودند، مسائل بلاغت را نخست، به زبان عربی نوشتند که زبان قرآن بود و کوشیدند تا از رمز و راز بلاغی قرآن پرده برگیرند، و سپس از زبان فارسی در کار نوشتن مسائل بلاغی بهره جستند. «واقع» در لغت واقعیت ، حقیقت امر ، ‌ واقع امر ، کار انجام شده ، کار صورت گرفته ، عمل انجام شده ، دستور اجرا شده ، فرمان اجرا شده است. و در پایان نامه حاضر نیز به معنای لغوی یعنی واقعیت ، کاری که صورت گرفته است ، به کار رفته است. قرآن برای همه نیاز های مادی و معنوی انسان برنامه جامع دارد تا انسان را از تاریکی ضلالت و جهالت به هدایت و روشنی رهنمون سازد . یکی از این برنامه ها بیان حقایق و معارف به وسیله قصه های قرآن برای هدایت بشر است. برخی مفسران، ازجمله صاحب تفسیر المنار(رشید رضا،1990،ج 1، 20) چنین ادعا کرده اند که قرآن برای بازگویی معارف خود از زبان تمثیلی و نمادین استفاده کرده و برخی از معارف بلند و معنوی را فراتر از محدوده الفاظ زبان عربی توصیف کرده است و به دلایلی چون نیازمندی به قرینه، اشاره آیات قرآن به ماورای خویش، چند معنایی بودن آیات قرآن وسازگاری با اصول و ضوابط عقل و شرع به عنوان مبانی زبان تمثیلی و از مستندات خود به رایج بودن زبان تمثیلی در همه زبان ها و ادیان ، ناتوانی عقل از درک ماوراء طبیعت ، تفهیم مطالب غامض از راه تمثیل، رفع تعارض بین علم و قرآن و برخورداری قرآن از سطوح گوناگون بیان ،اشاره کرده اند. از سوی دیگر مخالفان نظریه به آیاتی که از فهم پذیر بودن زبان قرآن یرای همگان و یا آیات توصیف کننده کلام الهی به صدق و حق سخن می گویند و به تاثیر پذیری طرفداران این نظریه از اندیشمندان غربی و ویژگی هدایتی دعوت انبیاءاستناد نموده و پذیرش این دیدگاه را مستلزم انتساب دروغ و فریبکاری به حق تعالی دانسته اند. از جمله علامه طباطبایی، واقع بودن را می پذیرد. علامه اسلوب زبان دین را همان اسلوب زبان عرف عام، البته با تفاوت‌هایی می‌داند و از آنجا که در زبان عرف عام از صناعات ادبی‌ای چون تمثیل نیز استفاده شده است، وجود تمثیل را در زبان دین می‌پذیرد که البته ریشه در واقعیت داشته و جهت فهم بهتر مطلب ارائه می‌گردد. آیت الله معرفت و مکارم شیرازی نیز واقع بودن زبان و قصه های قرآن را می پذیرند. منشا این مساله آن است که هنر و ادبیات بشری اصولا ریشه در واقعیت ها دارد؛ اما از تخیل و اسطوره تاثیر می پذیرد. و عناصر نمادین در آن راه می یابند. مهم ترین وجه این مساله این است که اگر همه قصه های قرآن واقعی باشند ؛ مرز دقیق قصه با حکایت و گزارش چه می شود و اگر خیال و تمثیل در آن راه یافته باشد، آن گاه با واقعی بودن کلام خدا و وحی چگونه سازگار است؟هدف پژوهش حاضر بررسی تمثیلی بودن یا واقعی بودن قصه های قرآن است لذا مبانی تمثیلی بودن را برررسی و آن ها را نقد خواهد کرد.و جایگاه و فایده قصه را برای تسریع در فهم مردم روشن خواهد کرد.

علل، زمینه ها و شرایطی که باعث صدور خطبه ای از جانب امام علی× شده است «فضای صدور خطبه های نهج البلاغه» قلمداد میشود که در کتب حدیثی آن را «اسباب صدور حدیث» می گویند. این مقاله به منظور فهم بهتر معانی خطبه های نهج البلاغه و حل برخی تضاد های ظاهری به بررسی فضای فرهنگی ـ اجتماعی صدور این خطبه ها میپردازد. در این راستا علاوه بر بررسی روایات معتبر مربوط به خطبه های نهج البلاغه، مطالعه برخی شرح ها، کتب تاریخی مربوط به حوادث قرن اول هجری نیز سودمند است. ذکر این نکته نیز لازم است که ما در نقل فضای صدور حکم را به یک مورد خاص منحصر نمی کنیم؛ بلکه در فهم بهتر حدیث و روایت از آن بهره مند می شویم. در این نوشتار تلاش شده است تا با توجه به اهمیت مسئله، پیشینه تاریخی آن بازگو و روش های فهم فضای صدور تبیین و با آسیب شناسی بحث، میزان تأثیر فرهنگ زمانه در این خطبه ها واکاوی گردد. `

یوری روبیناستاد بازنشستۀ دانشگاه تاوویو است که کتاب­ها و مقاله‌های متعددی پیرامون اسلام آغازین با تأکید بر قرآن، تفسیرقرآن و سیره و حدیث در مداخل دائره‌المعارف قرآن لایدن به چاپ رسانده است. یکی از مقاله‌های ایشان «رسول جامه به­خود پیچیده (تفسیر مزمل و مدثر)» است. روبین در این مقاله تفاسیر نوشته شده دربارۀ خطابات مزمل و مدثر را به سه دسته تقسیم کرده است؛ «تبیین‌های خنثی» که بدون هیچ دلیلی به بیان لغوی واژگان پرداخته، «تبیین‌های ستایشی» که در آن­ها این واژگان به عنوان القابی افتخارآمیز و محترمانه برای پیامبراکرم(ص) به شمار رفته و «تبیین‌های مذمتی» که در تفسیر واژگان فوق‌الذکر به قصور یا ناتوانی پیامبر‌اکرم(ص) در ادای رسالت اشاره کرده و حالت پوشیدگی را بازتابی از اعمالِ متنبیان و کاهنان پیش از اسلام دانسته و آن­را نشانۀ عدم فعالیت، گوشه‌گیری و عدم تمایل پیامبر(ص)، به رویارویی با مشکلات موجود در انجام رسالت نبوی دانسته است. پژوهش حاضر با سه روش نقد محتوایی، منبعی و روشی به ارزیابی و تحلیل دیدگاه و مستندات روبین پرداخته و با تبیین حقایق تاریخ اسلام، معنی واژگان و حدیث «انا النذیر العریان»، ادعای او را متأثر از رجوع تک‌بعدی به منابع، عدم اعتبارسنجی آن­ها، و بیان نظرات شخصی به­جای نظرات مفسران مسلمان می‌داند.