جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اسلام و مسیحیت هریک، کتاب مقدس خود را در اوج و مملو از نکات بدیع‌ می‌دانند که بشر را به نجات و سعادت رهنمون می‌سازد، مسلمانان قرآن را نازل شده از جانب خداوند و مسیحیان کتاب مقدس خود را مؤید به تأییدات روح‌القدس و از القائات او می‌دانند. اما در خصوص هر دو کتاب، ادعای وجود تناقض شده است و مدافعان هر دو دین، درصدد ارائه پاسخ‌ها و راه حل‌هایی جهت رفع تناقض‌های ظاهری میان آیات آن، برآمده‌اند. علی‌رغم نقادی‌های فروان نسبت به کتاب مقدس، دیدگاه رسمی کلیسای کاتولیک هم‌چنان بر اعتبار محتوای این کتاب و بی‌خطا بودن آن استوار است. هدف این مقاله روش‌شناسی حل موارد متناقض‌نما در این دو کتاب و بررسی میزان موفقیت این روش‌ها است. در این مقاله به روش تطبیقی- تحلیلی به استناد منابع کتابخانه‌ای، روش مدافعان قرآن و کتاب مقدس در حل موارد متناقض‌نما بررسی شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که مسلمانان در این مقام، روشی قانونمند در پیش گرفته‌اند و بر اساس جمع عرفی میان آیات که مورد پذیرش عقلاء است، تناقضات ظاهری را برطرف نموده‌اند، اما مسیحیان در برخی موارد موفق به رفع تناقضات نشده‌اند و در برخی موارد، پاسخ‌ها و راه حل‌های ارائه شده از سوی آن‌ها، به تکلّف‌های نابجا و غیر معقول منجر گشته است.

اسلام و مسیحیت هر یک، کتاب مقدس خود را در اوج و مملو از نکات بدیع می‌دانند که بشر را به نجات و سعادت راهنمایی می‌کند، هرچند مسیحیت کاتولیک و پروتستان امروزی کتاب مقدس را عاری از خطا نمی‌دانند و به مکاشفه‌بودن الفاظ قائل نیستند، بلکه حاوی پیامی هدایتگر می‌دانند که آن پیام، معصوم است و خطاهایش را مانع هدایتگری‌اش تلقی نمی‌کنند. به بیان دیگر، آنها کتاب مقدس را در کل مکاشفه می‌دانند و نه کل آن را. برخلاف الاهیات اسلامی، در مسیحیت وحی لفظی نداریم، بلکه آنها به خودآشکارسازی خدا از طریق عیسی مسیح قائل‌اند که از آن به «مکاشفه» تعبیر می‌کنند. در سنت مسیحی، عیسی مسیح معادل قرآن در اسلام قرار می‌گیرد و نه کتاب مقدس. به هر روی، اندیشمندان مسلمان و مسیحی برای منشأ الهامی کتاب مقدس خود دلایلی را ذکر کرده‌اند؛ اعجاز، امی‌بودن پیامبر (ص)، سلامت قرآن از تناقض، تحدی، تفاوت سخن پیامبر با قرآن و ممکن‌نبودن تبدیل و جابه‌جایی حروف و کلمات قرآن، ادله وحیانی‌بودن آن است. در مقابل نیز، محقق‌شدن پیش‌گویی‌ها، دلالت آیات کتاب مقدس، یکپارچگی آن، تأثیر عظیم آن بر زندگی بشر، صداقت نویسندگان آن، والایی آموزه‌ها، قدرت شگفت آن، کامل‌بودن و فناناپذیری‌اش، ادله الهامی‌بودن کتاب مقدس است. این مقاله به روش مقایسه‌ای­تحلیلی به استناد منابع کتاب‌خانه‌ای فراهم شده و با بیان اندیشه وحی در الاهیات اسلام و مکاشفه در الاهیات مسیحیت، به خواننده فرصت می‌دهد تا اندیشه وحی و الهام را در این دو دین پرطرفدار جهان ببیند و ادله‌شان را بسنجد.

بسیاری از آیات قرآن، پیرامون حکم جهاد و ابعاد مرتبط با آن است و همین امر سبب شده است تا مخالفان و نقادان، اسلام را دینی خشن معرفی کنند. ضرورت بحث از حکم جهاد در قرآن و فطری‌بودن آن، هنگامی روشن می‌شود که هجمه‌های فراوان مخالفان اسلام را به این حکم، متذکّر شویم. علامه طباطبایی ذیل آیات ۳۹ و ۴۰ سوره‌ی حج، حکم جهاد را مطابق با فطرت بشر می‌داند؛ در صورت پذیرش این نظریه، شبهات پیرامون آن نیز پاسخ داده می‌شود. لذا در این مقاله، به روش تحلیلی، با استناد به منابع کتابخانه‌ای، به بررسی دیدگاه مذکور پرداخته شده است؛ بدین‌گونه که پس از بررسی مفهوم «فطرت» و «جهاد»، به تبیین دیدگاه جناب علامه پرداخته و در آن، مقدّمه‌ای پیرامون فطری‌بودن غیرت و تعصّب ممدوح، ارتباط آن با دفاع از حقوق مظلومان و جهاد برای رهایی‌ آنان از چنگال ستمگران ذکر شده است. پس از آن با نقل تعدادی از آیات و روایاتی که دلالت بر فطرت توحیدی بشر دارند، ارتباط آن با حکم جهاد بیان گردیده است. همچنین سیره‌ی عقلا در دفاع مشروع در زمان خطر، به عنوان یکی دیگر از ادلّه‌ی فطری‌بودن جهاد مورد بررسی قرار گرفته است.

‏ اثربخشی در پاسخگویی به شبهات، نیازمند کاربست مؤلفه‌های گوناگون رفتاری، روشی و شناختی است. در سپهر مؤلفه‌های شناختی، دو عنصر عقل و نقل، نقش آفرین هستند. بهره از عقل در دو حوزه رویکردها و گزینش مواد اولیه پاسخ‌ها قابل ارزیابی است. امام صادق% به عنوان یکی از هدایتگران توحیدی بشر با شناخت دقیق مغالطات و گره‌های ذهنی شبهه‌گران و حیرت‌زدگان، پاسخ‌های متناسب با آنها را فراهم می‌آورد. این مغالطات گاهی در اَشکال غیر منطقی رخ می‌نمود و با روش نادرست استدلال بیان می‌شد. گاهی نیز از یک پیش فرض نادرست بر می‌آمد. در پاره‌ای موارد نیز با گسست یکی از مواد استدلال همراه بود. پاسخ‌گویی به هر یک از این موارد، نیازمند کاربست مؤلفه‌ها و روشی‌هایی است که به خوبی در پاسخ‌های امام ششم% هویدا هستند. مهمترین این روش‌ها در هفت رده قابل افراز است: شناخت خاستگاه‌ها و انگیزه‌ها، کشف انواع مغالطات موجود در گزاره‌های حاوی شبهه، نفی حصرگرایی شناختی، بهره از گونه‌های برهان، محسوس سازی معقولات، آگاهی دادن به لوازم شبهه، و بهره‌گیری از دانش‌های تجربی.

رهبری در هر جامعه‌ای، سکّان‌دار هدایت جامعه به سوی اهداف معین و ترسیم‌کننده نقشه راه و طراح قواعد فکری و عملی بر مبنای مکتب مطلوب است. در مکتب اسلام که اندیشه‌ها و آموزه‌های آن بر مبنای وحی قرآنی و سنت نبوی است، رهبری، مرجعیت فکری و عملی و تجسم عینی افکار و آموزه‌های اسلامی و مدیر و مروج آن است؛ از این رو، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است و از سویی چون دستورات صادره از سوی وی بر هر مکلّفی واجب است، ویژگی‌هایی متفاوت با دیگر پیشوایان می‌طلبد. پس از عصر رسالت نیز موضوع رهبری پیوسته مورد بحث و مجادله بوده است. این مقاله که تا پیش از این، نگاشته‌ای پیرامون موضوع آن سامان نیافته، به تطبیق و تحلیل دو تفسیر المنیر و من وحی القرآن در موضوع رهبری و شرایط آن پرداخته است. مبانی سیاسی و فقهی این دو تفسیر متفاوت است، ولی شروطی که دو مفسر ذکر کرده‌اند شرط‌هایی اصلی و اساسی هستند که بر کمال شخصیت رهبر دلالت دارند و هر دو بر آن متفق هستند. البته در مورد شرط اجتهاد، زحیلی معتقد است که اهل حل و عقد مسؤول همه تصمیم‌ها هستند و اجتهاد جمعی را بهتر می‌داند.

فهم تعابیر و اسامی مبهم قرآن از عصر نزول تاکنون محل توجه عالمان تفسیر و علوم قرآنی بوده ‌است. تعبیر «النبأ العظیم» در سوره نبأ یکی از مصادیق مبهم قرآنی است که در تراث مکتوب اسلامی به استناد منابع روایی، قرآنی، اقوال صحابه و تابعان در علوم گوناگون اسلامی محل توجه دانشمندان قرار گرفته ‌است. در علم کلام و تفسیر، به‌ترتیب، از آن‌ سو که با ولایت و پیامدهایش پیوند دارد و تعیین مصداق و بلکه مصداق اکمل آن به حل تنافی و جمع اقوال و نظریات می‌انجامد دامنه بحث گسترده ‌است. علی j به عنوان مصداق اکمل تعبیر مذکور، فرضیه‌ای است که علاوه بر بررسی سندی و محتوایی روایات و پاسخ برخی اشکالات، برای اثباتش از روش تفسیر قرآن به قرآن و وجود رابطه زبان‌شناختی میان مفهوم و مصداق «نبأ عظیم» استفاده شده ‌است. در بدو امر با الهام‌گرفتن از روایات، احتمالی قابل دفاع مبنی بر اکملیت حضرت علی j برداشت کرده‌ایم، و سپس با مشخص‌کردن ملاک‌ها از سیاق سوره نبأ و یافتن مصادیق مؤید به تاریخ و تطبیق آنان، به بارزترین مصداق آن دست یافته‌ایم.

«ایدئالیسم یقینی» یعنی فقط یقین، علم است و غیر یقین ارزشی ندارد. رواج این نگرش میان مسلمانان، از جمله شیعیان، تبعاتی در پی داشته است؛ از جمله اینکه تا قرن هفتم بیشتر فقیهان شیعه حجیت خبر واحد را انکار می‌کردند. فقیهان راه‌های مختلفی را برای اثبات ادله در پیش گرفتند، با وجود این به نظر می‌رسد به جای تلاش برای بی‌اثر کردن ایدئالیسم یقینی، باید در اصلِ قبول این دیدگاه تجدید نظر شود. این جستار به شیوه تاریخی تحلیلی و با تکیه بر اسناد کتابخانه‌ای فراهم شده است. پژوهنده در نظر دارد که از سیر شکل‌گیری ایدئالیسم یقینی و ورودش به اندیشه اسلامی پرده بردارد و نقش یقین­گرایی در اعتبارسنجی ادله استنباط را آشکار کند. این پژوهش فلسفه یونان را سرچشمه ایدئالیسم یقینی می‌داند که میان مسلمانان، از جمله شیعیان، رسوخ کرد و بر نگاه به برخی ادله استنباط تأثیر گذاشت.