جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مسائل مهم در حوزه توحید نظری، مسأله­‌ی رابطه­‌ی صفات ثبوتی حقیقی با ذات الهی است. امیرالمؤمنین علیه السلام، در خطبه نخست نهج­‌البلاغه، کمال اخلاص را نفی صفات از ذات الهی می­‌داند. در تبیین این روایت، تفسیرهای متعددی صورت گرفته است. مقاله حاضر با روش توصیفی- تحلیلی در صدد پاسخ به این سؤالات است که در تبیین رابطه­‌ی ذات و صفات الهی چه نظراتی وجود دارد؟ کدام نظر با خطبه نخست نهج البلاغه انطباق بیشتری دارد؟ دیدگاه عارفان مسلمان در این زمینه چیست؟ و بر اساس خطبه­‌ی مزبور، شاخص­‌های عرفانی توحید صفاتی کدام است؟ یافته­‌های پژوهش نشان داد که در این خصوص، سه دیدگاه عمده مطرح است: زیادت صفات بر ذات (دیدگاه اشاعره)، نیابت ذات الهی از صفات (دیدگاه معتزله) و عینیت صفات با ذات الهی (دیدگاه امامیه و فیلسوفان). همچنین به دست آمد که عارفان، در حوزه هستی­شناسی قائل به مراتب وجود هستند. در مرتبه­‌ی نخست یعنی ذات غیب الغیوب، هیچ صفت و تعینی وجود ندارد و این، همان مرتبه نفی صفات است. ولی در مرتبه­‌ی بعد که مرتبه­‌ی ظهور تجلیات و تعینات است، ذات الهی با اسماء و صفات الهی عینیت دارد. عارفان، اسماء الهی را از سنخ امور وجودی و دارای حقیقت می­‌دانند، بنابراین از نظر ایشان، دیدگاه کسانی که قائل به اعتبارات عقلی یا معانی سلبی برای اسماء هستند، مردود است.