جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع این جستار، بررسی سنخیت نفس انسان با حق‌تعالی و استخلاف از او در نظر صدرالمتألهین است. در این تحقیق، پرسش‌ها و مسائلی طرح و تبیین می‌شوند؛ نفس انسان با حق‌تعالی چه مناسبتی دارد؟ چرا انسان کامل به عنوان خلیفه جامع حق‌تعالی انتخاب شده است؟ در پاسخ، این مدعا به ثبوت می‌رسد که نفس انسان از حیث ذات، صفت و فعل، مثال و مظهر حق‌تعالی است و انسان کامل، مظهر تام اسماء و صفات اوست. سنخیت بین حق‌تعالی و انسان کامل، با تطور و اشتداد وجودی نفس در قوس صعود، به فعلیت می‌رسد و انسان کامل، مثال و مظهرتام حق‌تعالی می‌شود. بر اساس سنخیت انسان کامل با حق‌تعالی در ذات، صفات و افعال، استخلاف انسان از حق تعالی، توجیه و وی خلیفه جامع حق‌تعالی می‌گردد. روش این پژوهش، توصیفی، تحلیلی است و مهم‌ترین نتایجی که این تحقیق به آنها دست یافته عبارت‌اند از: حق تعالی، مرآت اشیاء است؛ اشیاء از جمله نفس، ظل و مظهر و مرآت حق‌تعالی هستند؛ مرآتیت نفس، سبب معرفت به حق‌تعالی است؛ نفس دارای درجات و تطور وجودی تکاملی است؛ مناسبت فعل و فاعل، بر اساس کریمه «کل یعمل علی شاکلته»، ثابت است؛ بر اساس سنخیت بین فعل و فاعل و انسان کامل با حق‌تعالی در ذات،صفات و افعال و مظهریت تام وی در اسماء از واجب تعالی، انسان کامل، خلیفه جامع حق‌تعالی است.

موضوع این تحقیق، بررسی نسبت مراتـب تشـک یکی وجـود و معقـول ثـان ی فلسـف ی در فلسـفه ملاصدرا میباشد. آیا در فلسفه ملاصدرا، میان حقیقیت ذومراتب وجود و منشـأ انتـزاع مفـاه یم فلسفی، رابطه وجود دارد؟ آیا مطابق یا محکیعنه معقـول هـا ي فلسـف ی از حیـ ث وجـود ، داراي واقعیت مراتبی است؟ در پاسخ به پرسشهاي مزبور بر مبناي تفاضـل وجـود ، ایـ ن فرضـ یه کـه محکیعنه معقولهاي ثانی فلسفی، داراي یک نوع وجودند، به ثبوت میرسد. روش این تحقیق، توصیفی ــ تحلیلی از راه تحلیل مفهومی و گزارهاي است. مهمترین نتایجی که این تحقیـ ق بـه آنها دست یافته است، عبارتاند از: 1 .از نظر ملاصدرا، در مفهـوم وجـود و نیـ ز وجـوب وجـود ، نسبت مفهوم به منشأ انتزاع آنها، مانند نسبت مفهوم ذاتی ایساغوجی و محکیعنـه آن اسـت ؛ 2. ملاصدرا در معقولهاي فلسفی به مفاد هلیه مرکبه، علاوه بر ظرف اتصاف، ظرف عروض را در خارج ـ اعم از ذهن و عین ـ میداند و معقول ثانی فلسفی در فلسفه ملاصـدرا چهـره وجـود ي دارد؛ 3 .به وزان مراتب تشکیکی وجود، محکیعنه معقولهاي فلسفی داراي یک نوع وجودند.

خداوند پس از خلقت نظام عالم و به ویژه انسان‌ها که دارای قدرت اختیار بودند، برای رشد و سعادت ایشان، سنت‌هایی را قرار داد که به دو دسته تکوینی و تشریعی قابل‌تقسیم است. در این تحقیق با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی و گردآوری منابع دینی و نظریات فلاسفه و متکلمان به شیوه کتابخانه‌ای بر آنیم تا حقیقت سنت تشریعی را دریابیم، مسئله سعادت و به ویژه سعادت اخروی را بررسی نماییم و در نهایت رابطه سنت‌های تشریعی الهی با سعادت اخروی انسان‌ها را واکاوی نماییم. سنت‌های تشریعی دستورات الهی هستند که از طریق پیامبران الهی به انسان‌ها رسیده است. در دین اسلام به ‌عنوان آخرین و کامل‌ترین دین آسمانی، مجموعه این سنن در قرآن کریم و روایات معصومین: آورده شده است که عمل کردن به آن‌ها می‌تواند زمینه‌ساز سعادت دنیوی و اخروی انسان‌ها گردد. سنت‌های تشریعی با ویژگی اعتباری بودن در چارچوب ادیان آورده شده است، لذا نتیجه سرپیچی از آن فوری نیست. همچنین نسبت به سنن تکوینی تأخر زمانی و محدودیت افرادی دارد، اما نتیجه پیروی از آن علاوه بر سلامت، هدایت و تقرب الهی است. سنن تشریعی اگرچه به خلاف سنن تکوینی امکان تغییر دارند، اما از آنجا که اراده الهی به تغییر آن‌ها تعلق نرفته است، لذا این سنت‌ها در دنیا و آخرت برقرار خواهند بود. خداوند تبارک‌وتعالی در آیات متعدد قرآن کریم و دستورات دینی برای توجه انسان‌ها به سنن تکوینی و تشریعی پاداش و عقاب در نظر گرفته است. از همین رو بررسی‌های انجام‌شده در آیات قرآن کریم و آرای متکلمان و فلاسفه نشان‌دهنده ارتباط وثیق میان سعادت اخروی انسان و پایبندی به سنت‌های تشریعی الهی است.

مساله ی این جستار، بررسی رابطه تحقق ولایت مطلق حق تعالی ووجود انسان کامل واعتبارمناصب ولایت درحکمت متعالیه است.پرسش این است که چه ارتباطی بین تحقق ولایت الهی ازسویی ووجود انسان کامل وجعل نبوت وامامت ازدیگرسوی درنظام فلسفی حکمت متعالیه وجود دارد؟ دراین پژوهش، مدعای رابطه ی ضروری بین ولایت مطلق حق تعالی وتحقق انسان کامل به عنوان مظهراسماء الهی واعتبارمناصب ولایت(نبوت وامامت) برای وی، تبیین می شود. طبق سنت الهی ازبدوآفرینش انسان تا ختم نظام عالم درهرعصری، انسان کامل وولی الهی وجود دارد. ضرورت تحقیق،دراهمیت موضوع ولایت است واینکه توحید حقیقی نظری وعملی برای انسان، ازمشکاه ولایت وتولی به ولایت ولی الهی حاصل می شود.وجه تمایزاین تحقیق، درطرح موضوع مسأله محور وتبیین فرضیه ها است. روش پژوهش،توصیفی وتحلیلی ازطریق تحلیل مفهومی وگزاره ای است. مهمترین نتایجی که این تحقیق به آنهادست یافته عبارتنداز:1- ولایت مطلق بالذات به حق تعالی اختصاص دارد و دارای وجوه واقسامی است. 2- انسان کامل، حق مخلوق به ؛یعنی جهان به سبب اوآفریده شده وغایت مطلوب جهان است.3- انسان کامل، مظهراسم جامع وجامع اسماء است.4- انسان کامل، دارای مقامات ومراتبی است. 5- ولایت الهی، مستلزم خلافت انسان کامل است.6- ضرورت نبوت نبی (ع) وامامت امام(ع) ثابت است. 7-ولایت تشریعی الهی، مستلزم تداوم تکلیف وهدایت انسان کامل است.8- تداوم تکلیف الهی، مستلزم استخلاف وظهورمنجی (عج) درآخرالزمان است.

خداوند پس از خلقت نظام عالم و به‌ویژه انسان‌ها که دارای قدرت اختیار بودند، برای رشد و سعادت ایشان، سنت‌هایی را قرار داد که به دو دسته تکوینی و تشریعی قابل‌تقسیم است. در این تحقیق با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی و گردآوری منابع دینی و نظریات فلاسفه و متکلمان به شیوه کتابخانه‌ای بر آنیم تا 1- حقیقت سنت تشریعی را دریابیم؛ 2- مسئله سعادت و به‌ویژه سعادت اخروی را بررسی نماییم و در نهایت 3- رابطه سنت‌های تشریعی الهی با سعادت اخروی انسان‌ها را واکاوی نماییم. سنت‌های تشریعی دستورات الهی هستند که از طریق پیامبران الهی به انسان‌ها رسیده است. در دین اسلام به‌عنوان آخرین و کامل‌ترین دین آسمانی، مجموعه این سنن در قرآن کریم و روایات معصومین : آورده شده است که عمل کردن به آن‌ها می‌تواند زمینه‌ساز سعادت دنیوی و اخروی انسان‌ها گردد. سنت‌های تشریعی با ویژگی اعتباری بودن در چارچوب ادیان آورده شده است و لذا نتیجه سرپیچی از آن فوری نیست. همچنین نسبت به سنن تکوینی تأخر زمانی و محدودیت افرادی دارد؛ اما نتیجه پیروی از آن علاوه بر سلامت، هدایت و تقرب الهی است. سنن تشریعی اگرچه برخلاف سنن تکوینی امکان تغییر دارند، اما از آنجا که اراده الهی به تغییر آن‌ها تعلق نرفته است؛ لذا این سنت‌ها در دنیا و آخرت برقرار خواهند بود. خداوند تبارک‌وتعالی در آیات متعدد قرآن کریم و دستورات دینی برای توجه انسان‌ها به سنن تکوینی و تشریعی پاداش و عقاب در نظر گرفته است. از همین رو بررسی‌های انجام‌شده در آیات قرآن کریم و آرای متکلمان و فلاسفه نشان‌دهنده ارتباط وثیق میان سعادت اخروی انسان و پایبندی به سنت‌های تشریعی الهی است.

این تحقیق، در صدد پاسخ به این پرسش است که: چه نقد هایی بر تکفیر مخالفان اشاعره در موضوعات اعتقادی وارد است ؟ در این پژوهش، دلایل اشاعره بر حقانیت اعتقادات مورد ادعای‌شان که به تکفیر مخالفان منجر شده اند، و نیز دلایلی که بر کفر مخالفان‌شان در آن موارد، اقامه کرده اند، مورد بررسی و نقد قرار گرفته است. هدف تحقیق این بوده است که با برسی روشمند و علمی دلایل تکفیر اشاعره، روشن کند که، اولاً اصل اندیشه تکفیر مذاهب اسلامی، بر خلاف روح آیین اسلام و دعوت‌های دین به همگرایی، اخوّت و تمسک به حبل الله و نهی از اختلاف و تشتّت است. ثانیاً دلایلی که اشاعره بر کفر دیگران اقامه کرده اند، با توجه به آیات، روایات و سخنان دانشوران مسلمان، نا تمام اند. با توجه به اینکه، اختلافات اعتقادی، در طول تاریخ، باعث تکفیرها، قتل عام ها، جنایتها و ... در جهان اسلام گردیده و همچنان ادامه دارد؛ نویسنده این ضرورت را احساس ‌کرد که در حد توان، به خاطر روشن کردن برخی موارد اختلافات اعتقای که منجر به تکفیر شده و می‌شوند، اختلاف اشاعره(به عنوان یکی از پر طرفدار ترین مذاهب اسلامی)، با سایر مذاهب اسلامی، در موضوعات اعتقادی را که منتهی به تکفیر مخالفان اعتقادی اشاعره شده است، با توجه به، آیات، روایات و سخنانان دانشوران اسلامی، مورد بررسی قرار دهد؛ تا روشن شود که، آیا اعتقاد به این امور، جزو شرایط اسلام است، تا مخالفان و منکران آن محکوم به کفر باشند؟ روش این پژوهش، توصیفی- تحلیلی است؛ ابتداء اصل نظریه، مبانی و دلایل آن، توصیف و تبیین شده و سپس با رویکرد عقلی- نقلی، به تجزیه و تحلیل و بررسی و نقد آن پرداخته است. یافته‌های تحقیق: 1. تکفیر پیروان مذاهب اسلامی، مخالف آیات، روایات و سخنان دانشوران مسلمان است. 2. اعتقاد اشاعره در این موضوعات، مبتنی بر مبانی و پیش فرض‌هایی است که آن‌ها با توجه به دلایل متقن نقلی و عقلی، از نظر سایر پیروان مذاهب اسلامی مخالف اشاعره، نا تمام و غیر قابل پذیرش اند. 3. اعتقاد اشاعره در برخی این موضوعات اعتقادی، مبتنی بر ظواهر ابتدایی آیات و روایات است. این ظواهر ابتدایی با توجه به دلایل نقلی و عقلی قوی تر بر خلاف آن ها، قابل تمسک نیستند. 4. دلایلی که اشاعره بر کفر مخالفان شان در موضوعات اعتقادی مورد اختلاف، اقامه کرده اند، مبتلا به اشکال و ناتمام اند. 5. تکفیر پیروان مذاهب اسلامی، بر خلاف مبنای خود اشعری و علمای بزرگ اشاعره است که گفته اند: هیچ مسلمان و اهل قبله‌ای را به واسطه نظریه مخالف در مسائل اعتقادی یا فتوا نباید تکفیر و تفسیق کرد. پیشنهاد با توجه به محدودیت زمانی و امکانات، محقق ادعای بررسی تمام ادعاها، مبانی، پیش فرض‌ها، و دلایل تکفیرهای اشاعره را ندارد، حتی انجام یک چنین تحقیق جامع را در توان یک فرد با امکانات شخصی نمی د‌اند؛ لذا پیشنهاد می‌گردد، جهت روشن شدن ابعاد اندیشه تکفیر اشعری، مبانی، پیش فرض‌ها، دلایل وموارد تکفیر اشعری، مورد بررسی قرار گیرد تا روشن شود که، گرایش تکفیر، با روح شریعت اسلامی، سازگار نیست، و همچنین جهت پیشگیری از پیامدهای ناگوار این گرایش، به نظر مناسب می‌رسد، محققان مذاهب اسلامی، به عنوان یک ضرورت درجه اول جهان اسلام، با تشکیل مراکز علمی، و تبادل افکار، با تحقیقات جامع علمی، در مورد موضوعات مهم اعتقادی مورد اختلاف، به نقاط مشترک و توافق نسبی دست یابند، و برای همیشه به این نزاع‌ها خاتمه دهند.

موضوع این جستار، تناسب معنایی مفهوم ذهنی و محکیٌ عنه آن است. پرسشی که طرح می‏شود این است که: آیا بین مفهوم ذهنی و منشأ انتزاع و مطابق خارجی آن مناسبت وجود دارد؟ در پاسخ، این فرضیه به اثبات می‌رسد که هر مفهوم ذهنی با منشأ انتزاع خود مناسبت دارد. روش پژوهش حاضر، توصیفی ـ تحلیلی با تأمل و تحلیل مفهومی است. بحث از نسبت مفهوم ذهنی با منشأ انتزاع آن، از مباحث مبنایی به‌ شمار می‌رود که نتیجه آن در برخی مسائل فلسفی اثرگذار است. مهم‌ترین نتایج پژوهش حاضر عبارت‏اند از: 1. هر مفهوم با محکیٌ عنه و مطابق عینی و ذهنی آن، مناسبت دارد. 2. انطباق مفهوم ماهوی بر مصداق در نظام فلسفی حکمت متعالیه، بر اساس نشآت وجود، تطابق عوالم و وحدت ماهوی حقایق وجودی است. 3. معقول ثانی منطقی بر مبنای وجود ثابت و مثبتٌ له در ظرف اتصاف و عروض، یعنی ذهن و نیز وجود رابطی در ذهن، دارای مابازاء مسانخ و مناسب ذهنی است. 4. بر مبنای نظریه صدرالمتألهین، معقول‌های فلسفی، دارای مابازاء و محکیٌ عنه مسانخ با مفهوم هستند که از آن حکایت می‌کنند و بر آن منطبق می‌شوند.

موضوع رساله ی حاضر، رابطه ی مفهومومطابق آن، ازحیث وحدت وکثرت است. برمبنای وحدت مفهوم ومصداق ولحاظ ذاتی یا عرضی بودن مفهوم نسبت به مصداق،مفهوم ومصداق دروحدت وکثرت،مختلف می شوند. مهمترین پرسش هایی کهدراین پژوهش به آنها پاسخ داده می شود،عبارتند از: 1-آیا وحدت مفهوم از وحدتمصداق حکایتدارد؛ 2-آیا کثرت مصداق، مستلزم کثرتمفهوم است؛ 3-آیا وحدت مصداق مستلزم وحدت مفهوم است؛4-آیا کثرت مفهوم، ازکثرت مصداق، حکایت دارد. تاکنون اگرچه امتناع انتزاع مفهوم واحد ازمصادیق متباین ونیزانتزاع مفاهیم کثیرازمصداق واحد، مفروض دانسته شده وازمبادی اثبات مسائلی قرارگرفته؛ ولی رابطه مفهوم ومصداق ازحیث وحدت وکثرت، تبیین نشده است. تحقیق دراین مساله، دراصول ومسائل فلسفی وعرفانی تاثیر مستقیم دارد و هدف اصلی این تحقیق،مساله ی توحید است. روش انجام تحقیق، تحلیل مفهومی، روی آورد تحلیلی- منطقی وتحلیل گزاره ای است. مهمترین نتایجی که این پژوهش به آنها دست یافته، عبارتند از: 1-وحدت مفهوم ذاتی، ازوحدت مطابق آن، حکایت دارد؛ 2-کثرت مفهوم ذاتی ، ازکثرت مطابق آن حکایت دارد، همان طور که کثرت مطابق خارجی مفهوم ذاتی، مستلزم کثرت مفهوم است؛ 3- وحدت مفهوم عرضی ،از وحدت معروض،حکایتی ندارد وکثرت معروض،مستلزم کثرت آن مفهوم نیست؛ 4- مفهوم واحد نمی تواند ازهمه ی حقیقت خارجی حکایت نماید؛ بنابراین مفاهیم کثیر،ازوحدت مصداق وجود، انتزاع می شوند؛5- مهمترین نتایج فرضیه های تحقیق،توحید ذاتی ،توحید صفاتی و توحید افعالی است.

موضوع این جستار، بررسی نسبت مفاهیم اعتباری حقیقی(مفاهیم فلسفی ومنطقی) وواقع خارجی وذهنی آنها دروحدت وکثرت است. مسأله این است که آیا وحدت یا کثرت واقع خارجی وذهنی (منشاءانتزاع) مفاهیم فلسفی ومنطقی، مستلزم وحدت یا کثرت مفهوم است؟آیا وحدت یاکثرت مفهوم فلسفی ومنطقی ازوحدت وکثرت منشاءانتزاع آنها حکایت دارد؟ درپاسخ به پرسش های مزبور، فرضیه ها وگزاره هایی صورت بندی می شوند. روش انجام این تحقیق، تحلیلی ازطریق تحلیل مفهومی وگزاره ای است ومهمترین نتایج ویافته هایی که این پژوهش به آنها دست یافته است، عبارتنداز:1-درمحمول منطقی که خصوصیت معنایی مناسب بامنشاءانتزاع خود ندارد، تعدد سنخ مفهوم منطقی، ازکثرت سنخ معنایی منشاءانتزاع کشف نمی کند؛ همان طورکه کثرت سنخ منشاءانتزاع، مستلزم کثرت سنخ مفهوم منطقی نیست. 2-درمحمول منطقی که خصوصیت معنایی مناسب با منشاءانتزاع دارد، میان مفهوم ومنشأانتزاع آن دروحدت وکثرت، تلازم(استلزام ازدوطرف مفهوم ومنشأانتزاع آن)است.3-درمفاهیم فلسفی با لحاظ خصوصیت مسانخ ومناسب مفهوم در منشاءانتزاع محمول فلسفی، وحدت مفهوم ازوحدت خصوصیت در منشاءانتزاع حکایت می کند وکثرت سنخی منشاءانتزاع، مستلزم کثرت مفهوم است.4- درمفاهیم اعتباری حقیقی برحسب دیدگاه مشهور،-که خصوصیت مناسب مفهوم درمنشأانتزاع آن لحاظ نمی شود-، میان مفهوم ومنشاءانتزاع ، دروحدت وکثرت تلازم نیست.