جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«قرب نوافل» نام حدیثی قدسی است که قائلان به بشری بودن الفاظ قرآن کریم، برای اثبات دیدگاه خود به مفاد آن تمسک کرده­اند. آنان بر این باورند که به‌موجب این حدیث، پیامبر اکرم (ص) که مقید به انجام نوافل بوده است، پس از انجام نوافل، زبان خداوند شده است و از همین رو، الفاظ قرآن کریم در عین آنکه بشری­اند، الهی به شمار می­روندهرچند دیدگاه بشری بودن الفاظ قرآن کریم تا کنون با نقدهای متعدّدی همراه بوده، امّا مستند روایی آن یعنی «حدیث قرب نوافل» نقد نشده است. در پژوهش حاضر، پس از تبیین پیشینه این دیدگاه و چگونگی استناد آنان به این حدیث، متن آن ارزیابی و دیدگاه­های موجود درباره معنای آن در دو دسته معانی حقیقی و معانی مجازی دسته‌بندی شد. ازآنجاکه دیدگاه مذکور، وابسته به معنای حقیقیِ تعابیر به‌کاررفته در این حدیث است، در مقام ارزیابی صحت چنین برداشتی با توجه به قرائن درون‌متنی و برون‌متنی، روشن شد که تعابیر به‌کاررفته در آن، معنای حقیقی ندارند و از قبیل تشبیه معقول به محسوس هستند. برخی از قرائن درون‌متنی عبارت‌اند از: توجه به نتایجی که برای انجام دهنده نوافل در متن حدیث تبیین شده است و دوگانگی و تخاطب در تعابیر به‌کاررفته در حدیث. قرائن برون‌متنی نیز عبارت­اند از: آیات قرآن کریم که به تلاوت شدن آیات برای پیامبر اکرم (ص) به هنگام نزول دلالت دارند و برخی دیگر از احادیث که متداول بودن کاربرد مجاز در کلام معصومان (ع) را نشان می­دهند و از همین رو، تمسک به حدیث قرب نوافل برای اثبات بشری بودن الفاظ قرآن کریم صحیح نیست.

تحلیل فلسفی وحی و تکلّم الهی، یکی از ضرورت‌های دینی است. بشری بودن الفاظ قرآن کریم، انگاره‌ای است که حداقل از قرن سوم هجری، برای تبیین نحوة خلق قرآن کریم طرح شده است. برخی معاصران همچون سروش و... برآنند که با توجه به اصل «سنخیت»، ممکن نیست قرآن مخلوق بی‌واسطة خداوند باشد؛ بلکه باید قرآن کریم را از طریق و به‌واسطة پیامبر اکرم(ص)، به خداوند نسبت داد. ازاین‌رو، پس از تبیین نحوة تمسک او به اصل سنخیت، برداشت‌اش از این قاعده تحلیل و نقد شده است. این مسئله در فلسفه، ذیل عنوان ربط حادث به قدیم بررسی می‌شود و فلاسفه از دیرباز راه‌حل‌هایی برای تبیین آن ارائه کرده‌اند. به طوری که اصل سنخیت مانع از الهی دانستن الفاظ قرآن کریم نیست و با توجه به مبانی فلسفی سروش و کسانی مانند او که بیشتر برآمده از فلسفة صدراست، ازجمله مبانی وحدت تشکیکی وجود، می‌توان به‌دست آورد که پذیرش اصل سنخیت و بساطت ذاتملازمه‌ای با بشری بودن الفاظ قرآن کریم ندارد و ضمن پذیرش آنها، همچنان الفاظ قرآن کریم را می‌توان مخلوق بی‌واسطة خداوند دانست.

نهج‌البلاغه گلچینی از احادیث منسوب به امام‌علی(ع) است که سید رضی آن را به رشتة تحریر درآورده است. او در این کتاب از ذکر سند احادیث اجتناب کرده است و از همین رو گاه در صحت صدور احادیث موجود در نهج البلاغه شبهاتی مطرح شده است. طرح این شبهات محققان را برآن داشته که با نگارش مستدرکات، مصادر احادیث موجود در نهج‌البلاغه را معرفی کنند و احادیث آن را از مرسل بودن خارج کنند. حکمت نخست نهج‌البلاغه، یعنی عبارت «کُنْ فِی الْفِتْنَةِ کَابْنِ‏ اللَّبُونِ‏ لَا ظَهْرٌ فَیُرْکَبَ وَ لَا ضَرْعٌ فَیُحْلَب» یکی از عبارت‌های این کتاب است که از جهت مضمون و سند مورد تردید قرار گرفته است. از همین رو در پژوهش حاضر اصالت و انتساب آن به امام‌علی(ع) از طریق سندی (وثاقتی) و علو مضمون (وثوقی) اثبات شده است و در ضمن محتوای آن با سایر آموزه‌های اصیل دینی مقایسه شده تا صحت مضمون آن روشن شود .

در جوامع روایی، مجموعه‏‏ای از احادیث وجود دارند که بر اساس آن‌ها، آب، قلم، عقل، نور پیامبر اکرم۹، ارواح ائمه:، مشیت الهی و حروف معجم به ‌عنوان مخلوق اول معرفی‌شده‌اند که سبب تعارض ظاهری این اخبار است. در میان حدیث‌پژوهان دو رویکردِ جمع و نقد نسبت به این احادیث وجود دارد؛ جمع به این صورت که موارد مذکور، نام‏‏های حقیقتی واحدند و نقد به این صورت که مضمون یکی را تأیید و مدلول سایر موارد را ردّ کرده‏‏اند؛ امّا شواهد متعددی همچون معنای لغوی کلمه «اول» که مخلوقات مذکور در احادیث به آن توصیف ‌شده‌اند و کاربرد قرآنی - روایی آن، پذیرش هر دو رویکرد را با چالش روبه‌رو می‏‏کند. لذا در پژوهش حاضر جمع نوینی نسبت به این احادیث ارائه‌ شده است؛ به این نحو که مقصود از معرفی مخلوقاتی متنوع تحت عنوان مخلوق اول در روایات، اشاره به شرافت و اهمیت آن‌ها و ضرورت توجه مسلمانان به مصادیق مخلوق اول بوده و نه معرفی مخلوق نخستین.

تحلیل فلسفی وحی و تکلّم الهی، یکی از ضرورت‌های دینی است. بشری بودن الفاظ قرآن کریم، انگاره‌ای است که حداقل از اوایل قرن چهارم هجری، برای تبیین نحوة تکلّم الهی به‌وجود آمده است و برخی در این میان برآنند که با توجه به اصل «سنخیت» ممکن نیست قرآن مخلوق بی‌واسطة خداوند باشد و بنابراین در جریان وحی، تنها معانی بدون شکل بر پیامبر اکرم (ص) نازل‌شده و ایشان خود به شکل‌دهی و عربی کردن معانی مبادرت ورزیده است. ازاین‌رو، پس از تبیین نحوة تمسک قائلان به بشری بودن الفاظ قرآن کریم، به اصل سنخیت، برداشت آنان تحلیل و نقد شده است و چنین به دست آمد که پذیرش اصل سنخیت مانع الهی دانستن الفاظ قرآن کریم نیست و با توجه به مبانی فلسفی، ازجمله مبانی وحدت وجود و تشکیک در وجود، می‌توان با فرض پذیرش اصل سنخیت و بساطت ذات، همچنان الفاظ قرآن کریم را مخلوق بی‌واسطة خداوند دانست

ترجمه قرآن‌کریم، راهی برای ایجاد ارتباط غیر عرب­زبانان با قرآن‌کریم است و ازاین‌رو تحلیل و نقد ترجمه­های قرآن‌کریم، به‌منظور شناخت محاسن و کاستی­های ترجمه­های پیشین و دست­یابی به ترجمه­ای مطلوب امری ضروری است. یکی از زبان­های رایج برای ترجمه قرآن‌کریم زبان روسی است. مقاله حاضر با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، پنج ترجمه شاخص را از میان ترجمه­های قرآن‌کریم به زبان روسی بررسی کرده است که توسط «محمد نوری عثمانوف»، «والریا پروخوروا»، «ایگناتی کراچکوفسکی»، «المیر کولیف» و «بتسی شیدفر» از آیه نخست سوره علق ارائه ‌شده‌اند. در این پژوهش ضمن ارائه تاریخچه­ای از ترجمه قرآن‌کریم به زبان روسی، ترجمه­های مذکور در خصوص آیه نخست سوره علق مورد بررسی قرار گرفت و نقاط قوت و ضعف هریک از آن‌ها با استناد به نکات تفسیری، ادبی و شواهد تاریخی تبیین گردید و در نهایت، ترجمه­ای نسبتاً مناسب از آیه مورد بحث، با استفاده از تناسب آیات سوره علق به زبان روسی ارائه‌شده است.

قرآن کریم در سوره‌های مختلفی به بیان واقعه هبوط حضرت آدم× پرداخته است. قرآن کریم در سوره بقره به خلاف دیگر سوره‌ها، به دومرتبه از هبوط آدم× اشاره دارد. این دوگانگی در ذکر دفعات هبوط سبب شده تا مفسران به اقتضای روش و زاویه نگاه خود به تحلیل این دو هبوط بپردازند. حرالّی از مفسران صوفی مالکی امر به هبوط دوم را پس از توبۀ آدم×، نماد تنزّل رتبیِ او از مرتبه قرب الهی ـ که پیش‌تر از آن برخوردار بوده ـ دانسته است و علامه طباطبایی، امر به هبوط دوم را از مقدّرات الهی برای تکامل معنوی و تعالی آدم× به جایگاهی رفیع‌تر از بهشت پیشین می‌داند، به‌گونه‌ای که بعد از توبه حضرت آدم× و تکرار امر به هبوط، آن کیفیت و نحوه زندگی که همراه با دشمنی برخی با برخی دیگر بود به آمدنِ هدایت از سوی خدا برای حضرت× و نسل ایشان تبدیل شد. مقالۀ پیش‌رو، ضمن تحلیل دیدگاه علامه طباطبایی و حرالّی، در کنار جمع‌بندی آراء مفسران مشهور از فریقین دراین‌باره، تحلیل صحیحی از امر هبوط به‌ دست داده و برتری دیدگاه علامه طباطبایی را در این مسئله تبیین نموده است.

الهي يا بشري بودن متن قرآن کريم، توجه دين‌پژوهان را به خود جلب کرده است. هر يک از آنان ديدگاه خود را دراين‌باره به بخشي از آيات قرآن کريم مستند مي‌کند. پژوهش حاضر به دنبال کشف ديدگاه خود قرآن کريم است و در اين مسير، با استفاده از تحليل «فرايند ساخت معنا» در يک ارتباط موفق، براساس دانش زبان‌شناسي و با توجه به تدريجي بودن نزول آيات قرآن کريم و همزماني آن با دريافت واکنش‌هاي مخاطبان از سوي پديدآورندة متن، چنين به دست آمد که متن قرآن کريم الهي است. ضرورت استفاده از روش مذکور بدين‌سبب است که طرف‌داران هر يک از اين دو ديدگاه، يعني الهي يا بشري بودن متن قرآن کريم، آياتي از قرآن کريم را، که گروه مقابل آنها را به عنوان شاهدي بر ديدگاه خود ذکر کرده است، به تأويل برده و به‌نوعي رد مي‌کنند، اما به نظر مي‌رسد با توجه به تعامل قرآن کريم با مخاطبان و روش «تحليل فرايند انتقال معنا» در زبان‌شناسي در اين پژوهش، بتوان نتيجة مذکور را به خود قرآن کريم و نه ديدگاه صاحب‌نظران نسبت داد.

در این پژوهش، شرایط لازم از نظر ایمان، تقوا، علم و اجتهاد قاضی برای نشستن بر مسند قضاوت در حکومت اسلامی، با استفاده از آیات قرآن کریم و روایت معصومان(ع) که در کتاب کافی بازتاب یافته، تبیین شده‌است. بر اساس آیات قرآن کریم، تحقق چهار ویژگی مهم «ایمان»، «علم»، «عدالت» و «تقوا» برای یک قاضی ضروری است. از میان این ویژگی‌ها، علم قاضی مورد توجه فقها بوده‌است و دو دیدگاه لزوم اجتهاد و عدم لزوم آن طرح شده‌است. طرفداران دیدگاه نخست، به روایت «عمربن‌حنظله» و گروه دیگر به روایت «ابوخدیجه» استناد می‌کنند. با توجه به توصیة اَکید دین اسلام نسبت به جان، مال و ناموس مردم، احتیاط حکم می‌کند که شرط اجتهاد را در قاضی لازم بدانیم. از سوی دیگر، می‌توان تفصیل ویژگی‌های قاضی در قرآن کریم را در روایات معصومان(ع) جست که لزوم رعایت مساوات، حتّی در نوع نگاه قاضی به دو سوی نزاع از این جمله است. این پژوهش در روش گردآوری مطالب، کتابخانه‌ای است و در نحوة استناد داده‌ها، از شیوة اسنادی پیروی می‌کند و روش آن در تجزیه و تحلیل مطالب و محتوا، از نوع توصیفی‌ـ تحلیلی است.

جیمز بلمی، از اسلام پژوهان غربی، با استناد به برخی اختلاف های مفسران ذیل آیه صد و چهارم از سوره «الانبیاء»، به این نتیجه حیرت انگیز دست یافته است که لفظ «سجل» در سوره «الانبیاء»، بر اثر اشتباه کاتبان وحی، از «مسجِّل» به «سِجِلّ» تغییر کرده است و در نتیجه باید به اصل نخستین خود بازگردانده شود. از این رو در مقاله حاضر بر آنیم که ضمن گزارش کلی دیدگاه بلمی در این باره، با استفاده از منابع علمی به نقد دیدگاه او بپردازیم و مواضع خلل و ضعف استدلال او را بشناسانیم. حقایقی از تاریخ قرآن، تواتر شفاهی متن قرآن، حاکمیت قرائت بر کتابت قرآن و نه بر عکس، ظرافت های نحوی خاص، از جمله دلایلی به شمار می روند که در این مقاله بر عدم صحت دیدگاه جیمز بلمی و نااستواری پیشنهادهای او اقامه شده اند.جیمز بلمی، از اسلام پژوهان غربی، با استناد به برخی اختلاف های مفسران ذیل آیه صد و چهارم از سوره «الانبیاء»، به این نتیجه حیرت انگیز دست یافته است که لفظ «سجل» در سوره «الانبیاء»، بر اثر اشتباه کاتبان وحی، از «مسجِّل» به «سِجِلّ» تغییر کرده است و در نتیجه باید به اصل نخستین خود بازگردانده شود. از این رو در مقاله حاضر بر آنیم که ضمن گزارش کلی دیدگاه بلمی در این باره، با استفاده از منابع علمی به نقد دیدگاه او بپردازیم و مواضع خلل و ضعف استدلال او را بشناسانیم. حقایقی از تاریخ قرآن، تواتر شفاهی متن قرآن، حاکمیت قرائت بر کتابت قرآن و نه بر عکس، ظرافت های نحوی خاص، از جمله دلایلی به شمار می روند که در این مقاله بر عدم صحت دیدگاه جیمز بلمی و نااستواری پیشنهادهای او اقامه شده اند.