جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اغلـب شاعـران عـارف بـرای طـرح آمـوزه­هـای عـرفـانـی، از سـازۀ پــرسش بـلاغـی (Rhetoric Question) بهره­گرفته­اند. کلیم کاشانی مشهور به خلّاق­­المعانی ثانی (990-1061) یکی از مشهورترین غزل­سرایان سبک هندی بااستفاده­از این شگرد زبانی، بن­مایه­های عرفانی از قبیل «دنیا، روح، استغنا، فنا، حسن، همّت، طلب، دل، وصل، صبر، حیرت، غیرت، معرفت، فقر، فنا، تقدیر، عشق، طایر مراد و... » را در قالب پرسش­های بلاغی با مفاهیم ثانوی مختلف طرح­کرده­­است. پرسش بلاغی با مفهوم ثانوی انکار و با درون­­مایه­های عرفانی، در غزلیّات کلیم کاشانی، بیشترین سهم و کاربرد، یعنی (18/41%) را از آن خود کرده­­است. یکی از اصول اصلی عرفان عملی، این است که عارف برای اثبات حقیقت، لازم­است به نفی تعلّقات دنیوی، بپردازد. رسیدن به مرتبۀ حیرت، محصول نفی تعلّقات دنیوی است. کلیم کاشانی پس از درک عظمت خداوند، با درک ناتوانـی خود، با طرح سؤالات بلاغی، به سرزنش خـویش و انتقاد از نابسامانـی­هـای اجتماعـی پرداخته­است. نگارندگان این مقاله، با بهره­گیری از روش تحلیل محتوا، با هدف آشنایی هرچه بیشتر مخاطبین با آموزه­های عـرفان عملی کلیم کاشانـی، بـه بررسی بن­مایۀ عرفانی پرسش­های بلاغی در غزلیّات او، پرداخته­اند. به­­کارگیری «صور خیال و ابزارهای ادبی اسلوب معادله، حسّامیزی، تلمیح، حسن تعلیل، و جناس» قالب پرسش­های بلاغی کلیم را فخیم جلوه­داده ­است. پرسش­های بلاغی با مفاهیم ثانوی «انکار، اعجاب، عجز و توبیخ» چهار ضلع اصلی بن­مایه­های غزلیّات کلیم کاشانی را تشکیل­داده­اند.

از آن جا که غزل دریچه ی ناشناخته ی ذهن و درون شاعر را به روی ما می گشاید و ما را به معانی نهفته و در پس واژه ها سوق می دهد، یکی از راه های دریافت وجوه اشتراک و اختلاف میان شعرا به حساب می آید، مفتون همدانی و محمد حسین شهریار، ازجمله شاعران غزل سرای معاصر هستند کهدر این پژوهش تلاش شده استبا بررسی تطبیقی غزل و محتوای آن در اشعار ایشان، به وجوه اختلاف و اشتراک سروده های آن ها در زمینه های درون مایه، لفظ و معنا و کاربرد آرایه های ادبی، اندیشه و...این دو شاعر که از نطر زمانی نزدیک به هم هستند, دست یابیم.در این کنکاش در صدد آن هستیم که بدانیم آیا میان مفتون و شهریار که در یک فاصله ی زمانی نزدیک به هم زندگی می کردند، تأثیر و تأثری وجود داشته؟ یا وجود این مضامین مشترک به خاطر شرایط سیاسی و اجتماعی حاکم بر جامعه ی عصر مفتون و شهریار بوده است؟بررسی تطبیقی موارد ذکر شده،درشعر این دو شاعر نشان می دهد که بسیاری از موضوعات درمیان ایشانمشترک است.انسان دوستی ،سادگی ،عرفان، توجه به مسائل دینی ومذهبی ، درک زمان ، پذیرش مرگ، پیوند زبان شاعرانه بازبان محاوره ،تصویرگرایی، خیال انگیزی ، شخصیت بخشیدن به پدیده ها و اشیا و... از مفاهیم و ویژگی های مشترک میان ایشان است که ما را بر آن داشت تا از دریچه این تحقیق به بررسی موارد اختلاف و مشترک ایشان بپردازیم.