جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نقش فرایند ایجاد انگیزش در تربیت اخلاقی از مهمترین مسائلی است که در علوم تربیتی بحث می‌شود. قرآن کریم با توجه به مبانی وحیانی خود دارای مؤلفه‌هایی است که برای شناخت این فرایند باید به آن مؤلفه‌ها دست یافت؛ زیرا پیش از تعیین آنها نمی‌توان این فرایند را به‌صورت صحیح مشخص کرد. این مؤلفه‌ها شامل مبانی، اصول، ویژگی‌ها، اهداف و مراحل است. این مقاله با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی به استخراج این مؤلفه‌ها از قرآن کریم پرداخته است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد، مبانی فرایند ایجاد انگیزش در تربیت اخلاقی از منظر قرآن کریم عبارت است از: یکتاپرستی، اختیار و فطرت؛ اصول این فرایند: وحیانی بودن، تکریم انسان و توازن جسم و روح است؛ ویژگی‌ها و خصوصیات آن: اعتدال و میانه‌روی، قابل اجرا بودن و آگاهی‌بخشی است؛ اهدافش نیز اصلاح سبک زندگی، رسیدن به کمال و قرب الهی و رستگاری است؛ مراحل فرایند ایجاد انگیزش در تربیت اخلاقی از منظر قرآن کریم نیز در سه مرحله خلاصه می‌شود: مرحله ورودی (بعد نظری و شناختی) مرحله فعالیت‌ها (بعد عملی و رفتاری)؛ مرحله خروجی (تصمیم‌گیری).

تربیت اخلاقی انسان و جوامع بشری همیشه مورد توجه جدی اندیشمندان و مکاتب دینی و غیر دینی در سرتاسر جهان بوده و هست. انگیزش متربی به سمت تسلیم در برابر اصول و مقررات تربیت اخلاقی و رعایت فضائل اخلاقی و ترک رذائل اخلاقی نیز از جمله مباحث مهم در تربیت اخلاقی است که از سوی صاحبنظران و مکاتب علمی پیگیری شدید میشود. مقوله انگیزش در نظام تربیت اخلاقی، فرایند خاصی دارد و این فرایند از اجزاء و عناصر مخصوصی تشکیل یافته است. بر اساس ادله معتبر و فراوان نقلی و عقلی، قرآن کریم بهترین، جامعترین و کامل‌ترین کتاب در زمینه تربیت اخلاقی بشر است. بنابراین، این کتاب، برترین مربی اخلاق انسان نیز به شمار می‌رود. ‌خداوند متعال در آیات نورانی و حکیمانه این کتاب آسمانی، نظام خاصی را در زمینه تربیت اخلاقی بشر طراحی و تبیین کرده و از انگیزش، بهره فراوانی جهت تربیت اخلاقی انسان برده است. در این انگیزش مزبور، عناصر مهمی جای داده شده و هدف از این انگیزش، دست یافتن متربی به تربیت اخلاقی و سپس تقرب او به خداوند متعال بوده است. روش این تحقیق توصیفی ـ تحلیلی، با رویکرد میان‌رشته‌ای و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد: فرایند ایجاد انگیزش در تربیت اخلاقی از منظر قرآن در پروسه‌ای سه مرحله‌ای شکل گرفته است. 1. مرحله ورودی: بعد نظری و شناختی که شامل (خودشناسی، خداشناسی، قرآن‌شناسی، پیامبرشناسی، هدف شناسی، یادآوری نعمت‌ها و نصرت‌ها، تبیین سنن الهی انگیزه‌بخش، برشمردن آثار مثبت تربیت اخلاقی، بیان حکمت‌های نهی، تبیین ارزش‌ها و ضد ارزش‌ها برای متربی، رفع شبهات، توصیه به عبرت گرفتن از سرگذشت پیشینیان، اطمینان‌بخشی به قلوب با ذکر داستان‌های پیامبران، بیان اسرار تربیت، یادآوری و تذکر در امور تربیتی و غفلت زدایی با یاد مرگ و معاد)؛ 2. مرحله فعالیت‌ها: بعد عملی و رفتاری که شامل (ارائه برخی از راهکارهایی تربیتی مانند توبه و استغفار، توسل و شفاعت، دعا و عبادت، حفظ عفت و حیا، ترغیب حسن تعاون و همکاری، جلب اعتمادبه‌نفس، ایجاد حس رقابت و مسابقه، دادن وعده‌ووعید، ترسیم چشم‌انداز منفی و مثبت، مقایسه در مرئی و منظر متربی؛ عهد و پیمان گرفتن از متربی، ترساندن از اهمال‌کاری، تحریض بر تفکر و تعقل و تشویق و تنبیه متربی)؛ 3. مرحله خروجی: رسیدن به کمال و قرب الهی در این عالم و جهان آخرت است.