جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اگرچه همه حکومت‌ها از جهت مشروعیت دچار فرازونشیب می‌گردند، بحران مشروعیت یک اصطلاح و مسئله نوپدید در دانش سیاست است. ادبیات بحران مشروعیت، اغلب سویه مارکسیستی دارد و مؤلفه‌های کاهنده مشروعیت در جوامع سرمایه‌داری مطالعه گردیده است. در این مقاله، مؤلفه‌ها و راهکارهای بحران مشروعیت در حکومت‌های فضیلت‌گرا با استفاده از توصیف و تحلیل و با جُستار در منابع فلسفه سیاسی اسلامی واکاوی می‌شود. بحران مشروعیت در ناحیه منابع مشروعیت پدید می‌آید؛ منابع مشروعیت از منظر فلسفه سیاسی اسلامی، استحقاق فردی و رضایت مردمی است. دستاورد مقاله، شناسایی «چندپاره‌گی مشروعیت سیاسی»، «گسست عقیدتی حاکم و مردم» و «رکود معیشت» به‌عنوان مؤلفه‌ها و «تربیت سیاسی»، «اقناع فکری»، «تقویت تولید داخلی، تأمین اجتماعی و تجارت خارجی» به‌عنوان راهکارهای تقویت مشروعیت است. دستاورد این پژوهش، بر جمهوری اسلامی ایران تطبیق می‌گردد و با استفاده از نتایج این تحقیق، راهکارهای به‌روز شده برای پیشگیری از بروز بحران مشروعیت در جمهوری اسلامی ایران ارائه می‌گردد.

مدینه فاضله به‌عنوان مدینه مطلوب در فلسفه سیاسی کلاسیک اسلامی، در معرض این انتقاد قرار دارد که مدینه‌ای اقتدارگراست. هرچند فیلسوفان مسلمان کلاسیک، مدینه تغلب را از گونه‌های مدن غیرفاضله قرار داده‌اند و مدینه فاضله را از آن متمایز دانسته‌اند. اما چون اقتدارگرایی از استبداد کلاسیک تفاوت دارد، بررسی نسبت مدینه فاضله با اقتدارگرایی ضروری به نظر می‌رسد. برخی سامان مدینه فاضله را اقتدارگرایانه دانسته‌اند و برخی هم بدون تصریح به اقتدارگرایانه بودن آن، به وجود نشان‌واره‌های اقتدارگرایی در مدینه فاضله اذعان کرده‌اند. این مقاله نشان‌واره‌های اقتدارگرایی در مدینه فاضله را از متون نویسندگان بومی و غربی استخراج کرده و سپس با استفاده از روش تفسیری، به ارزیابی آن می‌پردازد. رئیس اول، اشتراک آراء، نوابت، خطابه و جمع‌گرایی مهم‌ترین نشان‌واره‌های اقتدارگرایی در مدینه فاضله‌اند که در این مقاله بررسی و ارزیابی می‌گردند. نتیجه تحقیق اینکه با تکیه بر شواهد ارائه‌شده معلوم می‌‌گردد که هیچ‌کدام از این نشان‌واره‌ها، بر اقتدارگرا بودن مدینه فاضله دلالت ندارند.

نسبت‌سنجی رابطه اصل «امامت» در اندیشه سیاسی شیعه به معنای زعامت سیاسی با «اقتدارگرایی» به‌عنوان شکلی از حکومت، توسط یک طیف از نویسندگان غربی و بومی پیگیری شده است. برخی که حکمرانی امام را اقتدارگرا می‌دانند از ترکیب «لویاتان اسلامی» برای اشاره به آن استفاده می‌کنند و بدون ارائه یک صورت‌بندی علمی و قانع‌کننده، به اثر مهم هابز یعنی «لویاتان» ارجاع می‌دهند. این مقاله از روش تحلیل محتوا بهره می‌گیرد تا همسانی امامت شیعی با اقتدارگرایی هابزی را نقد کند. ازاین‌رو، پس از ارائه یک صورت‌بندی از انگاره «لویاتان اسلامی» بر اساس دیدگاه هابز در توجیه حکومت مطلقه، نادرستی آن را از منظر اندیشه سیاسی شیعه اثبات می‌کند. نتیجه آنکه به دلیل تفاوت اندیشه سیاسی شیعه با دیدگاه هابز در غایت بودن سعادت و زمینه‌ای بودن قدرت، نفی استخدام یکجانبه در وضع طبیعی، اهمیت رأی مردم پیش و پس از تأسیس حکومت، الهی بودن حکومت، ضرورت تألیف کارویژه‌های دینی و دنیوی، تضایف حقوق حاکم و مردم، ضرورت برخورداری حاکم از شرایط ویژه و کاستی در شناخت انسان، ایده «لویاتان اسلامی» مردود است.

اندیشیدن درباره سامان مطلوب در اجتماع بشری، از نخستین دغدغه‌های فیلسوفان بوده است. در یونان باستان و جهان اسلامی، نخستین فیلسوفان، نخستین طراحان آرمان‌شهر بوده‌اند. تردید درباره امکان تحقق آرمان‌شهر، مهم‌ترین چالش آرمان‌شهرگرایی است. امروزه برخی فیلسوفان و پژوهشگران اندک غربی تلاش کرده‌اند تا تفسیری واقع‌گرایانه از آرمان‌شهر ارائه دهند؛ در حالی که تا پایان قرن نوزدهم، از منظری تخیلی به آن نگریسته می‌شد. چون برخی از تفسیرهای آرمان‌شهر در حکمت مدنی اسلامی، دچار کاستی‌های جدی است، دسته‌بندی تفاسیر و گزینش تفسیر صحیح درباره آرمان‌شهر در حکمت مدنی اسلامی ضرورت می‌یابد. در این مقاله که به روش تفسیری نگارش شده است، تفاسیر آرمان‌شهر در حکمت مدنی اسلامی، در سه دسته تخیلی، تمثیلی و واقعی تنظیم شده‌اند. با تکیه بر شواهد آشکار، تفسیر تخیلی و تمثیلی از آرمان‌شهر در حکمت مدنی اسلامی نادرست است و آرمان‌شهر حکمای مسلمان از ایستار واقع‌گرایی برخوردار است. ماهیت حکمت مدنی، ریشه در امور واقعی داشتن آرمان و سازواری نظام مدنی با نظام کیهانی و طبیعی ازجمله مهم‌ترین مبانی واقع‌گرایانه‏بودن آرمان‌شهر در حکمت مدنی اسلامی است.

هدف این پژوهش ارزیابی استدلال‌های ایده اقتدارگرا بودن مدینه فاضله فارابی بود. مهم‌ترین استدلال‌ها از سوی صاحبان این ایده با تکیه بر حضور سه عنصر فرادستی، اتوپیاگرایی و خشونت در مدینه فاضله فارابی مطرح شدند. در این راستا و با روش تفسیری تلاش شد تا با استخراج استدلال‌های ایده اقتدارگرا بودن مدینه فاضله فارابی، نادرستی آن براساس تفسیر متون فارابی اثبات گردد. نتایج نشان داد که هرچند در روابط میان اعضای مدینه فاضله فارابی فرادستی وجود دارد، اما اقتدارگرایانه نیست. همچنین با ارائه شواهدی معلوم گردید مدینه فاضله او عاری از ابعاد اتوپیایی است، او تلاش کرده است تا مدینه‌ای را در افق زمان و زمین ترسیم نماید، نه در عالَم مجردات عقلی. خشونت نیز آن‌گونه که صاحبان این ایده مطرح کرده‌اند، در مدینه فاضله فارابی وجود ندارد.

دموکراسی به‌عنوان شکلی از اَشکال حکومت، از چالشی‌ترین مفاهیم فلسفه سیاسی است. افلاطون با مطرح کردن دو انتقاد بنیادین، نخستین و مهم‌ترین منتقد دموکراسی است. اما دموکراسی در طول تاریخ مدل‌هایی را تجربه کرد؛ به‌‌گونه‌ای‌که دموکراسی مدرن به‏ظاهر شباهت اندکی با دموکراسی کلاسیک دارد. در این صورت، آیا می‌توان انتقادهای افلاطون را به دموکراسی کلاسیک، به دموکراسی مدرن سرایت داد؟ مقاله حاضر به روش توصیفی و تطبیقی، به تحلیل سه دیدگاه درباره تسری انتقادهای افلاطون به دموکراسی مدرن می‌پردازد. بر اساس دیدگاه اول و دوم، بررسی انتقادهای افلاطون در دوره مدرن، امری بی‌حاصل است؛ زیرا یا انتقادهای افلاطون از اساس نادرست است و یا دموکراسی مدرن به ‌لحاظ تفاوت ماهوی با دموکراسی کلاسیک، از تیغ انتقادهای افلاطون در امان است. دیدگاه سوم (مختار) به وحدت جوهری دو نوع دموکراسی معتقد است و معایب بنیادین دموکراسی کلاسیک را دامن‌گیر دموکراسی مدرن نیز می‌داند.

از جمله انديشمندان اسلامي که به اظهار نظر درباره جهاني‌شدن پرداخته، حضرت آيت‌الله خامنه‌اي است. اين مقاله در تلاش است تا ابعاد جهاني‌شدن را براساس فلسفه سياسي آيت‌الله خامنه‌اي بررسي کند. هرچند ايشان به‌صورت مستقيم دراين‌باره سخنان فراواني ندارند، اما براساس فلسفه سياسي ايشان مي‌توان جهاني‌شدن را از دو چشم‌انداز سلبي و ايجابي واکاوي کرد. راه‌کار رويارويي با جهاني‌شدن به شيوه غربي در حوزه سلبي، و ارائه راهبردهاي عملي گوناگون در حوزه ايجابي، از ويژگي‌هاي مهم ديدگاه آيت‌الله خامنه‌اي درباره جهاني‌شدن است. از نگاه سلبي، جهاني‌شدن درواقع همان پروژه جهاني‌سازي است که توسط قدرت‌هاي بزرگ راهبري مي‌شود و تهديد هويت، استقلال، و حاکميت ملي از مهم‌ترين پيامدهاي آن در سه حوزه فرهنگ، اقتصاد و سياست است و راه‌کار رويارويي با آن، تنها ايستادگي و استحکام ساخت دروني است. اما جهاني‌شدن از نگاه ايجابي، جداي از جهاني‌شدن به شيوه غربي آن است؛ زيرا اين معنا از جهاني‌شدن، بر پايه «فطرت» بوده و فاقد ماهيت استثمارگرانه است. جهاني‌شدن براساس فلسفه سياسي آيت‌الله خامنه‌اي، به‌سان جرياني است که با راهبردهاي خاص خود، بنا دارد تا الگوي انقلاب اسلامي را به جهان صادر کرده و تمدن نوين اسلامي را پايه‌ريزي کند. راهبردهاي «سبک زندگي اسلامي» در حوزه فرهنگ، «استحام ساخت دروني» با تأکيد بر حوزه اقتصاد، و «صدور انقلاب» با تأکيد بر حوزه سياست، براي تحقق تمدن نوين اسلامي براساس فلسفه سياسي آيت‌الله خامنه‌اي تجويز مي‌شوند.