جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در نظریهٔ کوانتوم، اشیاء (ذرّات) مدام در حال تغیر ناشی از اصل عدم قطعیت بوده و حالت ذرّه با یک بسته موج تابع زمان توصیف می‌شود؛ به طوری که تابع موج منتسب به حتی یک ذرّه آزاد، دارای تحوّل پی‌در پی است و ذره، حالتی نامعین و دگرگون‌شونده دارد. همچنین در نظریهٔ میدان‌های کوانتومی نسبیتی، به جای مفاهیم ذرّه و بستهٔ موج، اصالت به شیْ‏ء پیوسته‌‌ای به نام «میدان» که دارای افت و خیز دائمی در حالت پایه (خلأ کوانتومی) است، داده می‌شود. از سوی دیگر، موضوع تحوّل جسم، در فلسفۀ ملاصدرا هم در قالب حرکت ذاتی و تکاملی جلوه‌‌گر شده است. در این پژوهش، برآنیم تا - با استفاده از منابع شناخته شده و استاندارد در حوزه فلسفۀ صدرایی و همچنین فیزیک مدرن - به روش مطالعه و تحقیق کتابخانه‌ای - در دو حوزهٔ پیش‌گفته به بررسی تطبیقی بپردازیم. نتیجهٔ کار این است که همان‌گونه که تحوّل جسم طبیعی در فلسفۀ صدرایی، دال بر وجود یافتن و وجود باختن فلسفی نیست، تحوّل و تغیّر ذرّات کوانتومی و یا خلق و فنای ذرّات بنیادین، بر اساس نظریهٔ میدان‌های کوانتومی نیز قابل تطبیق با این معناست؛ هم‌چنین، این که بر اساس اصل عدم قطعیت کوانتومی، یک ذرّه در دو لحظهٔ پیاپی وضعیت یکسانی ندارد، با نظریهٔ حرکت جوهری ملاصدرا که حرکت را در بستر زمانْ تبیین می‌کند، قابل تطبیق است.

جسم نزد بسیاری از فیلسوفان یونانی همچون ارسطو و حکمای اسلامی همچون ابن‎سینا، سهروردی و ملاصدرا پیوسته «متصل» است که البته این دیدگاه، نظر ذره‏گرایان را که قایل به گسستگی جسم هستند، نفی می‏کند. با توجه به اینکه آخرین یافته‏های فیزیک جدید نیز با دیدگاه پیوستگی جسم مقارنه دارد، ما در این مقاله برآنیم وجوه تقارن میان دیدگاه غالب در فلسفه اسلامی و فیزیک جدید در خصوص پیوستگی جسم طبیعی را کاوش کنیم. این وجوه عبارت‎اند از: پیوستگی میدان‎های بنیادین طبیعت در مدل استاندارد ذرات بنیادی، وجود حد یا جزء مشترک در مفهوم فلسفی «اتصال» و نیز «میدان» در فیزیک جدید که در قالب انتگرال فوریه یا جمع پیوسته امواج و میدان‎های ساده جزئی قابل تبیین است. علاوه بر این در این خصوص نیز بحث خواهد شد که مفهوم خلأ کامل (هیچ یا عدم) که بر اساس دیدگاه ذره‏گرایی است، هم در فلسفه اسلامی و هم در فیزیک جدید- که در آن خلأ موجودی نه تنها خالی بلکه پیوسته و غنی است- طرد می‏شود.