جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسئله اصلی پژوهش حاضر انطباق فراز «یا مَن دلّ علی ذاته بِذاته» در دعای صباح با تقریرهای مختلف برهان صدیقین است. با روش توصیفی ـ تحلیلی مهمترین این تقریرها مورد بررسی قرار گرفته شده و یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد تنها می‌توان براساس تقریر علامه طباطبایی ادعا کرد که این فراز اشاره بر برهان صدیقین دارد. در این تقریر از اصل وجود واقعیت به وجوب آن نایل آمده و از طریق لوازم همین وجود، وجوب خدا اثبات می‌شود و به نظر می‌رسد این همان دلالت ذات بر ذاتی است که امام علی× در دعای صباح به آن اشاره فرمودند. اما بر اساس تقریر ابن سینا و ملاصدرا این فراز از دعا مصداق برهان صدیقین نیست. در تقریر ابن سینا امکان ماهوی مأخوذ است و از استحاله دور و تسلسل کمک گرفته شده و در تقریر ملاصدرا از اصول فلسفی مانند اصالت و تشکیک وجود و ربط علّی استفاده شده که در هر دو تقریر از غیر ذات حق برای اثبات وجوب حق کمک گرفته شده است.

در فلسفۀ اخلاق، به‌ویژه پس از کانت این سؤال مطرح شد که آیا انجام فعل اخلاقی به انگیزه‌ای خارج از صِرف تکلیف و الزام اخلاقی، فاقد اعتبار است و ارزش اخلاقی ندارد؟ نوع پاسخ به این پرسش، منشأ تقسیم نظام‌های اخلاقی به دو نحلۀ کلی غایت‌گرا و وظیفه‌گرا شده ‌است. نوشتار حاضر با روش کتابخانه‌ای و توصیفی ـ تحلیلی در پی پاسخ به ‌این پرسش ‌است، و ضمن تدارک پاسخ منفی برای ‌آن، بر وجود غایات به‌عنوان ضمانت اجرایی افعال اخلاقی تأکید ‌می‌‌کند و نوع اخروی آن را ضمن برشمردن مواردی، ارجح ‌می‌‌شمارد؛ به‌ویژه قرب الهی که به‌تناسب عدم‌ تناهی خداوند، نامتناهی بوده و منبعی پایان‌ناپذیر برای ترغیب انسان به انجام فعل اخلاقی و تعالی وجودی است.