جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ریچارد داوکینز از نئوداروینیست‌های معاصر است که با نگرش زیست شناختی به مباحث الاهیاتی از جمله منشأ دین و کیفیت پیدایش آن ورود کرده است. داوکینز شناخت درستی از حقیقت دین نداشته و به شدت نسبت به آن بدبین است، و نگاهی یکسان‌انگارانه به تمامی ادیان دارد. به همین خاطر ضمن انکار فرابشری بودنِ دین، سعی‌کرده است با تکیه به مبانی مادی‌گرایانه و تکامل‌گرایانه، مراحل پیدایش دین را تبیین کند. وی مراحل سه‌گانه‌ی «ژنتیکی»، «ممتیکی» و «سازماندهی» را برای پیدایش و تکوّن دین ترسیم کرده است. داوکینز اصل میل به دین در درون انسان را حاصل انحراف و کج‌روی در مراحل تکامل ژنتیکی بشر معرفی می‌کند که در ادامه از سوی انسان جهت‌دهی شده است. عدم شناخت داوکینز از دین و انسان، و همچنین مبانی نادرست معرفتی، و اتخاذ روش اشتباه در تحقیق و تبیین مسئله‌ی دین منجر به این دیدگاه شده است. پژوهه پیش رو ضمن استخراج اندیشه‌های ریچارد داوکینز در خصوص منشأ دین به روش کتابخانه‌ای، آن را به بوته نقد گذاشته است.

استیون هاوکینگ و ریچارد داوکینز دو خداناباور معاصر و اهل انگلستان هستند که با رویکرد علمی، یکی در حوزه فیزیک و دیگری در عرصه زیست‌شناسی به الاهیات ورود نموده، و به قرائن علمی برای رد وجود یا ضرورت وجود خداوند استناد نموده‌اند. تحقیق پیش رو ضمن استخراج مبانی فلسفی ایشان در حوزه‌های مختلف چون: معرفت‌شناسی، هستی شناسی، دین شناسی، خداشناسی، انسان شناسی، و ارزش‌شناسی به نقد آنها پرداخته است. از آنجا که مهم ترین و جامع ترین اثر استیون هاوکینگ در این حوزه کتاب «طرح بزرگ»، و اثر مهم داوکینز کتاب «پندار خدا» است، این دو کتاب محور استخراج مبانی ایشان قرار گرفته‌اند، اگرچه در این خصوص از سایر آثار ایشان نیز بهره برده شده است. در مجموع آنچه موجب نتیجه‌گیری‌های ملحدانه در تفکرات این دو شخصیت شده است کاستی‌های تفکرات فلسفی است که به عنوان پیش‌فرض‌های مسلّم در اندیشه ایشان تلقی شده است، و البته کمتر به اثبات آن‌ها پرداخته‌اند. از جمله این مبانی می‌توان به تجربه‌گرایی، مادی‌گرایی، علم‌گرایی، تکامل‌گرایی و مانند آن اشاره کرد. همچنن تصورات نادرست از مفاهیم فلسفی چون «عدم»، «زمان»، «امکان» و «وجوب» و خصوصیات مربوط به آن، «ملاک نیازمندی به واجب»، و مانند آن بر عمق این کاستی‌ها افزوده است. این دو شخصیت فارغ از هر جایگاهی که در فیزیک و زیست‌شناسی دارند، اما در فلسفه و مفاهیم آن تخصص کافی را ندارند و همین ناآشنایی موجب شده است که مبادی تصوری در براهین اثبات خداوند را به خوبی درک نکرده و نیز براهینی که در رد وجود خداوند بیان می‌کنند نیز فاقد اتقان و اعتبار لازم باشد. در گام بعد عدم اعتقاد به خداوند موجب شده که این دو شخصیت برای دین منشأ دیگری جستجو کنند، و آن را تکامل یافته طبیعی ادیان پیشین بدانند، داوکینز حتی پا را فراتر نهاده و مبانی وی در تکامل‌گرایی موجب شده در پیدایش دین به دنبال منشأ ژنتیکی باشد، وی به همین خاطر تمام کارکردهای اخلاقی دین را نادیده گرفته و ریشه اخلاق را نیز در ژنتیک جستجو می‌کند. از طرف دیگر عدم شناخت اعتقادات راستین، ناآشنایی با اسلام، و یکسان‌انگاری ادیان از جمله عواملی است که موجب شده است کاستی‌های مسیحیت و اندیشه‌های برخی متکلمین مسیحی، به اشتباه به عنوان لوازم خداباوری، و خلقت‌گرایی تلقی شده، و از سوی ایشان به عنوان نقدی بر این نوع تفکر طرح گردد.