جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عالمان اخلاق، يكي از ناهنجاري‌هاي اخلاقي در حوزه زبان را «غيبت كردن» از ديگران برمي‌شمارند. دربارة غيبت، پرسش‌هايي اساسي مطرح است: از جمله اينكه آيا غيبت كردن همواره بد است، يا ممكن است در برخي موارد، خوب تلقي شود؟ پاسخ به اين پرسش، بر اساس معيارهاي مختلف قابل تبيين است. در اين پژوهش، بر اساس معيار قرب الهي به اين پرسش پاسخ داده شده است. تحليل گزاره‌‌هاي اخلاقي بر اساس اين معيار، به اين نتيجه رهنمون مي‌شود كه غيبت كردن بسته به شرايط واقعي، مي‌تواند داراي ارزش اخلاقي مثبت يا منفي باشد. بنابراين، غيبت را مي‌توان به دو دسته مذموم و ممدوح تقسيم كرد. به همين دليل، در مواردي كه غيبت موجب صلاح واقعي فرد و جامعه است، خوب و در شرايطي كه موجب فساد اخلاقي فرد و جامعه است، بد مي‌باشد. بر اساس اين معيار، تمام استثنائاتي كه در باب غيبت بيان شده را مي‌توان مصاديقي از غيبت مذموم شمرد که منجر به مفاسد واقعي فردي و اجتماعي مي‌شوند. روش اين نوشتار، کتابخانه‌اي ـ توصيفي ـ تحليلي است.

یکی از افعال واجب نماز، قرائت است و فقیهان درگذر زمان این موضوع را در بوته پژوهش نهاده‌اند. ازجمله مسائلی که در این باب رخ می‌نماید این است که آیا می‌توان در نماز انواع گوناگون قرائت را به کار برد؟ ازآنجاکه خواستگاه پیدایش و گسترش اختلاف قرائت را باید در دوران بعد از رسالت به تماشا نشست، پس می‌توان بر این ایده تأکید داشت که تواتر قرائت‌ها ایده‌ای ناصواب است. گرچه عالمان پرشماری از اهل سنت و اندکی از شیعه بر اثبات تواتر پافشاری دارند؛ اما مشهور فقیهان شیعی این تواتر را قبول ندارند. ازاین‌رو اثبات روا بودن انواع قرائت‌ در نماز همچنان نیازمند دلیل است؛ زیرا اشتغال به تکلیف نماز، یقینی است و راه دست‌یابی به فراغ ذمه تنها با کاربرد قرائتی یقینی یا تکرار نماز هموار است. دیدگاه روا بودن قرائت‌های گوناگون (دیدگاه منتخب) به روایات معتبری که شیعیان را بر قرائت عامه مردم تشویق می‌کنند، استناد می‌یابد. حال می‌توان به این نتیجه دست یافت که نارسائی دیدگاه تواتر قرائت‌ها، راه هرگونه استناد به آن را مسدود می‌سازد؛ اما راه استناد به روایات (که معذریت آن‌ها تمام است) همچنان هموار است. روش این نوشتار توصیفی ـ تحلیلی و کتابخانه‌ای است.

براساس نص صریح قرآن، سرای آخرت از ویژگی‎های جسمانی نیز برخوردار است؛ ولی در میان متفکران و فیلسوفان مسلمان، در این‌باره دیدگاه‎هایی با گونه های گوناگون ارائه شده است؛ دیدگاهی آخرت را صرفاً روحانی می‎داند، برخی آن را جسمانی محض می‎پندارند. در اين ميان کسانی سرای جاویدان را هم جسمانى و هم روحانى می‎دانند، به باور برخى بدن آن سرا بدن مثالى است و برخى دیگر از بدن مادى عنصرى سخن رانده‏اند و بعضی ديگر به وجود بدن جسمانى غيرمادى رأى داده‏اند. در راستاى اين بحث، از تفاوت‏هاى بدن دنيوى و اخروى سخن به ميان آمده است. صاحبان اين ديدگاه‏ها چه‏بسا به آيات قرآنى نيز استناد جسته‏اند. در این نوشتار پس از گزارش این دیدگاه‎های متنوع، و نقد و بررسی آنها، دیدگاه صواب تبیین شده است .

موضوع عصمت از جمله مباحث کلیدی در حوزة کلام اسلامی است که ابعادی گسترده دارد. مسئله اصلی در این نوشتار تأکید بر عصمت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در امور دنیوی (غیر از بیان و عمل به احکام دینی) است. بسیاری از عالمان شیعه بر اساس آیات قرآن و روایات معصومان و عقل عاقلان به عصمت آن حضرت در گونه های مختلف آن پافشاری دارند؛ اما بسیاری از اندیشمندان اهل سنت این نوع از عصمت آن حضرت را نمی پذیرند، بلکه گسترة عصمت آن حضرت را تنها در امور دینی می دانند و برای اثبات دیدگاه خود به برخی آیات و روایات استناد می کنند که روایت بارورسازی درخت خرما از مشهورترین ادلة آنان است در این نوشتار، ادلة اثبات این نظریه تبیین، و نیز ادلة مخالفان در بوتة نقد نهاده شده است.

برخی از مفسران اهل سنت از جمله فخررازی، در برداشت های تفسیری خود کوشیده اند تا از آیه 54 سوره مائده برای اثبات خلافت خلیفه نخست استفاده نمایند. فخررازی در تفسیر این آیه چنین ادعا می کند که آیه شریفه مبارزه کنندگان با مرتدان پس از رحلت پیامبراکرم صلی الله علیه و آله را ستایش می کند و ابوبکر رهبر مبارزان و مصداق روشن ویژگی های مطرح شده در آیه شریفه است. بنابراین او محبوب خدا بوده و در نتیجه در ادعای خلافت خود صداقت دارد. در این مقاله تفسیر و برداشت فخررازی و دیگر عالمان اهل سنت در بوته نقد نهاده می شود و ناکارآمدی استدلال به این آیه شریفه بر مدعای آنان تبیین می گردد.

لغزش ناپذیری (عصمت) پیامبران(علیهم السلام) یکی از مباحث کلیدی در حوزه اعتقادی است که بدون اثبات آن، اصل رسالت پیامبران(علیهم السلام) با اشکال مواجه، و غرض الهی نقض می شود. در این رساله، این موضوع را به بحث گذاشته ایم، و لغزش ناپذیری پیامبران(علیهم السلام)در اعتقاد، دریافت و تبلیغ وحی و مصونیت ایشان از لغزش در رفتار، مبرهن شده است. در مقدّمه، از پیشینه و ادبیات موضوع، قلمرو بحث و راز و حقیقت عصمت سخن به میان آمده است. در فصل نخست، آیاتی که بر لغزش ناپذیری پیامبران(علیهم السلام) دلالت دارد، مورد بحث قرار گرفته، و در فصل دوم، به تفصیل، آیاتی که مورد استناد مخالفان عصمت قرار گرفته، نقد شده است.

همه حکیمان الهی معاد را حق می دانند، با این حال درباره چگونگی آن دیدگاه های متفاوتی دارند، به باور صدرالمتالهین، کسانی که معتقدند وقتی بدن نابود گردد دیگر بازگشت آن ناممکن خواهد شد و این نفس است که در قیامت حاضر خواهد گشت، از چگونگی عالم آخرت غافل اند؛ به واقع اینان آیات صریح قرآنی را که به روشنی بر جسمانی بودن معاد دلالت دارند تاویل کرده اند؛ صدرالمتالهین در اثبات جسمانی بودن معاد گفته است: اگر کسی با داشتن سلامت نفس به مقدمات اثبات معاد جسمانی بنگرد، یقینا به این نتیجه خواهد رسید که همین بدن به عین آن در قیامت محشور خواهد شد. همچنین، شیخ اشراق بر وقوع معاد جسمانی با قالب مثالی تاکید دارد. سایر حکما از جمله ابن سینا نیز معاد جسمانی را بنا بر خبر پیامبر اکرم (ص) به اثبات رسانده اند؛ ضمن اینکه محقق طوسی آن را ضرورت دین شمرده است. و در نهایت به این نتیجه دست خواهیم یافت که معاد جسمانی خواهد بود؛ یعنی انسان با بدن مادی و عنصری محشور می شود، گر چه در آنجا تغییراتی در نظام بدن رخ خواهد داد.

فرق مختلف اسلامی برای اثبات حقانیت باورهای خود، به قرآن کریم به عنوان اصلیترین منبع معرفتی دین استناد کرده اند. در این زمینه، میتوان به نویسندگانی از اهل سنت اشاره کرد که برای اثبات برتری ابوبکر و خلافت وی، آیه 40 سوره «توبه» (آیه غار) را مورد استناد خویش قرار داده اند. بیشترین تکیه آنان در راه دستیابی به این هدف، استناد به فراز «ثانیاثنین» (به این بیان که ابوبکر در این سفر نسبت به رسول خدا صلیالله علیه و آله نفر دوم شمرده شده است) و نیز عبارت «اذ یقول لصاحبه لاتحزن ان اللّه معنا» است.این مقاله با ارائه تفسیر صحیح از آیه شریفه و نقد ادلّه آنها، ثابت میکند آیه شریفه هیچ فضیلتی را برای ابوبکر بیان نکرده است.

این رساله مشتمل بر یک مقدمه و سه فصل است: در مقدمه ضرورت پژوهش هدف پژوهش و پیشینه پژوهش بیان شده اند. فصل اول: با عنوان تفسیر امامت حاوی سه گفتار است: در گفتار اول معنای امامت و امام از نظر دانشمندان لغت شناس بررسی و روشن شده است. در گفتار دوم معنای امامت و امام و نیز شرایط امام از دیدگاه متکلمان شیعی و سنی مورد بحث و بررسی قرار گرفته اند در گفتار سوم درباره معنای امامت و امام در قرآن آیات امامت و حقیقت امامت در آیه ابتلی از منظر علمای فریقین به طور مشروح بحث شده است. فصل دوم تحت عنوان امامان نور از نگاه قران شامل یک مقدمه و دوگفتار است: در مقدمه مامان در قرآن به دو گروه امامان نور و امامان نار تقسیم شده و هر کدام از آنها معرفی گردیده است سپس اهمیت نقش امامان نور در جامعه بیان شده است. در گفتار اول آیات امامان نور ذکر شده و درباره ویژگی های امامان نور در قرآن مانند لزوم انتصاب آنان از ناحیه خدا و فلسفه انتصابشان لزوم عصمت و افضلیت آنان از منظر فریقین به طور مفصل بحث شده است. در گفتار دوم نگاهی است به امامان اهل بیت عصمت و طهارت پیامبر گرامی اسلام در قرآن که درباره مصادیق اولی الامر انتصاب امام علی به امامت از جانب خدا و افضلیت او و عصمت اهل بیت از نظر شیعه و سنی گفتگو شده است. فصل سوم با عنوان امامان نار از دیدگاه قران متضمن یک مقدمه و سه گفتار است: در مقدمه آیه های امامان نار ذکر شده و امامان نار معرفی گردیده است. در فگتار اول درباره مصادیق پیشوایان کفر و معنای جعل آنها از ناحیه خئا از دیدگاههای مختلف مفسران شیعه و سنی بحث شده است. در گفتار دوم ویژگی های صفات امامان نار در قرآن بیان شده اند. در گفتار سوم درباره چگونگی برخورد امامان نار با پیام آوران الهی صحبت شده است. در آخر هر فصل چکیده هر بحث به عنوان حاصل سخن ذکر شده و در پایان رساله فهرست منابع به ترتیب حروف الفبا آورده شده است.