جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در سال‌های اخیر دین به‌عنوان یکی از موثرترین عوامل بر ‌رفتار و حالات روانی مورد توجه متخصصان و روان‌شناسان قرارگرفته است(ابوالفضل ابراهیمی، 1387، شماره سوم، صص 126تا 107). مهم‌ترین مشغله‌ی همه‌ی ادیان بعداز توحید، مسئله‌ی معاد است. معاد واژه عربی است به معنای رستاخیز یا درباره برخاستن (پس از مرگ )، باور به رستاخیز (معاد ) یکی از اصول دین اسلام است، اعتقاد به قیامت و معاد تقریبا در اکثر دین‌هایی که انسان‌ها از اول خلقت تا حالا با آن سروکار داشتند هرچند با اختلافاتی همواره در میان مردم رایج بود و اکثریت معتقداند که یک روزی همه‌ی مردگان زنده خواهند شد و درآن‌جا دیگر پس از پشت سرگذاشتن یک زندگی توأم با رنج و زحمت به رفاه و آسایش مطلق روی خواهند آورد، معاد در عقل و فطرت هر انسانی جایگاه قابل توجهی دارد (محمد قادری، یعقوب زارع پور،1387). امام سجاد (ع) به‌عنوان پیشوای معصوم (ع) برای اصلاح رفتار انسان‌ها توجه معاد را دستور کار قرار می دهد، زیرا چنان‌که قرآن فرموده اعتقاد به معاد نقش باز دارنده دارد و انسان را از انجام کارهای زشت و حرام و گناه باز می‌دارد. امام زین‌العابدین (ع) با توجه به همین نقش بازدارندگی مرگ و معاد در جایی می‌فرماید:«إنما الاستعدادُ ِللموُت تنجبُ الحرام و بذلُ النّدی فی الخیر» به‌راستی آمادگی برای مرگ، دوری از حرام و بذل و بخشش در کار خیر است(بحارالانوار، ج46، ص66). از نظر امام سجاد (ع) مسلمان و مومن بیشترین نیازمند توجه به قیامت و حسابرسی آن است، زیرا این توجه و اهتمام موجب می‌شود تا دست به هرکاری نزند و رفتار و سبک زندگی خود را براساس آموزه‌های اسلامی وشریعت سامان دهد (علی‌رضا نوشهری، ص6 ، 1394، شماره 21190). حقیقت معاد، بازگشت به‌سوی خداوند است و در اسلام مبدأ و معاد چیزی جز خداوند نیست(جواد آملی، 1378، ج 7، ص 240). هرلحظه انسان به‌جانب او می رود، در قرآن کریم آیه‌ای در مورد بازگشت انسان به سوی خداوند گفته شده است که از جمله‌ آن آیه‌ی«إنَّا للّه و إنَّا ‌إلیه ِرَاجِعٌونَ» است که این آیه بیان‌گر این است که فراموشی الله، سبب فراموشی معاد می‌شود و همچنین سبب فراموشی خود انسان می‌گردد به‌طوری‌که خویش را فراموش کند؛ که این امر سبب فراموشی عمدی خداوند می‌شود(سوره بقره، آیه 156). هم‌چنین معاد در روان‌شناسی ریشه در نظام فکری و معنوی فرد در مورد باورهای آخرت انگارانه دارد (هانیه سنگین، 1394). آموزش امری بسیار مهم و دشوار و ظریف است و باید برای آموزش انسان شناخت کافی از استعدادهای جسمانی و غرایز و خواسته‌ها و تمایلات نفسانی او داشته باشیم تا شرایط مناسب را برای آموزش و شکوفایی استعدادهای ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ذاتی او فراهم سازیم. هیلگاد روان‌شناس مشهور آمریکایی در حوزه علم روان‌شناسی در یک تعریف جامع آموزش را این‌گونه تعریف می‌کند: آموزش یعنی؛ تغییر نسبتا پایدار در رفتار که بر اثر تجربه در توانایی‌های بالقوه فرد به‌وجود می‌آید. هم‌چنین آموزش مفاهیم دینی باید عوامل تاثیرگذ‌ار را شناخت و آن‌ها را در راستای بهتر شدن امر آموزش جهت داد و از سخنان معصومین (ع) بهره جست. چرا اگر دیر شود قلب او مشغول به چیزهای دیگر شده و سخت می‌گردد، دیگرآموزش او امکان‌پذیر نبوده و یا بسیار مشکل و کم‌تر اثر خواهد کرد( سمیه حسینی پناه، 1391). آموزش مفهوم دینی معاد در دوران زندگی انسان باید براساس قدرت درک و سطح فهم و حساسیت سن آن‌ها باشد. زندگی پس از مرگ نباید به‌گونه‌ای وحشتناک آموزش داده شود، بدان‌گونه که بیشتر از عذاب و رنج دوزخ سخن به میان آید برای انسان باید از خوشی‌ها و لذت‌های بهشتی صحبت شود تا دیدگاه آنان نسبت به خدا و رحمت او کم نشود. ولی باید در کنار آن از خشم و عذاب الهی نسبت به بدکاران یاد شود تا انسان از حد خود تجاوز نکند. آموزش معاد باید همراه با انس و مهر و محبت باشد و کاملا دلنشین و به‌طور مداوم انجام شود(سمیه حسینی پناه، 1391). هم‌چنین درک و برداشت کودک از مفاهیم دینی به‌الخصوص معاد با بزرگسالان یکسان نیست؛ آنان درحد ظرفیت ذهنی خود مفهوم دینی معاد را می‌فهمند و بر آن اساس جهان بینی خود را می‌سازند. در این مورد رسول گرامی اسلام (ص) فرمودند: «قَالَ اَلنَّبی، إِنَّا مَعَاشِر اَلأنبِیاءِ أمِرنَا أن نُکَلِّمَ اَلنّاسَ عَلَی قَدرِ عُقُوِلِهِم» ما پیامبران موظفیم با هرکس مطابق درک و فهم او صحبت کنیم(کافی، ج 1، روایه15، صفحه 23). ودر پایان حدیثی درمورد آموزش معاد بیان می‌شود که مفهوم معاد و هدف‌داری دنیا در همان دوره‌ی اولیه و شکوفایی آن آموزش داده شود«الدٌنیا مَزرِعه الاخِرَه» را به‌گونه‌ای به کودک آموزش دهیم که کودک خود را به عنوان یک کشاورز و اعمالش را که همان رفتارها و موقعیت‌ها و امتحانات الهی را بذر یک زمین درنظر بگیرد و آن‌ها را بپروراند و به‌موقع آفت‌ها را از بین ببرد و محصولی سالم که همان نتیجه‌ی اعمال هستند ارایه دهد(ابن ابی جمهور احسانی، عوالی اللنالی، قم چاپ مطبعه سیدالشهدا، چاپ اول، سال1403، جلد1، صفحه 267، حدیث66). اگر این آموزه‌ها در دوران کودکی انتقال نیابد به آموزش در بزرگسالی امید چندانی نمی‌توان داشت. و با استفاده از روان‌شناسی و مثل‌های قرآنی و روش‌های تجسمی و نمایشی می‌توان اصل اساسی معاد را در چارچوب‌های مناسب به آن‌ها آموزش داد و در شیوه‌ی آموزش معاد، آموزش و پرورش و پدر و مادر نقش به‌سزایی دارند(علی مقدسی پور، 1389، مجله معرفت، شماره 75) از آن‌جا که معاد به معنای رجوع و بازگشت به‌سوی خداوند است و مسئله‌ی معاد و قیامت از ضرورت‌های دین اسلام و پذیرش آن بر هر مسلمان واجب است. در آموزه‌های وحیانی چنان اهمیتی دارد که در آیات قرآن کلمه‌ی ایمان به خدا بار‌ها همراه با ایمان به قیامت آمده است. این پیام برای مسلمانان به منظور این است که باید به معاد و روز آخرت اعتقاد داشت ومعاد‌ باوری از نشانه‌های ایمان است به همین دلیل لازم است ما این مفهوم را به انسان‌ها آموزش دهیم تا معاد را باور کنند و به آن ایمان بیاورند و بد