جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش حاضر با هدف بررسی خواطر عرفانی از نظر عرفای قرن پنجم هجری قمری و با بهره‌گیری از روش توصیفی و تحلیلی گردآوری و تدوین شده است. یکی از عناصر بنیادین سلوک در عرفان اسلامی مساله خواطر است که به‌ معنای‌ اندیشه‌ و خطابی‌ است که‌ به‌ سرعت‌ بر دلِ سالک می‌گذرد بدون‌ اینکه‌ خود او اراده کرده‌ باشد. مفهوم خواطر ابتدا در کلام اسلامی مطرح شد و سپس به حوزه عرفان راه یافت و با توجه به ماهیت و حفظ خاطرها از مباحث علم‌النفس در فلسفه است که فیلسوفان متعدی همواره در برهه‌هایی که می‌زیسته‌اند به آن توجه خاصی مبذول داشته‌اند. بدون تردید عرفای قرن پنجم نقش بی‌بدیلی در پرداختن به موضوع خواطر و لزوم توجه به خواطر ربانی و دوری از خواطر شیطانی داشته‌اند. در بیان نظریات و تبیین منش عرفانی جهت نیل به سمت خواطر زبانی و مهارخواطر نفسانی، در ابتدای قرن پنجم عمدتاً گرایش به عرفان عملی توجه به دستورات عملی مدنظر بوده است و پرداختن به وجوه نظری و عملی و توضیحات بیشتر در خصوص مبانی و مفاهیم و نیز شرح موضوع خواطر و تقسیم بندی آنها خود موجب شکوفایی در این زمینه شده است. عرفا در این قرن به صورت مبسوط به تبیین مفاهیم و مبانی مذکور پرداخته و با ارائه شرح و توضیحات لازم و تقسیم‌بندی هریک به روشنی حوزه تأثیرگذاری و تأثیرپذیری هریک از این مبانی و مفاهم را در رسیدن به کشف شهودی عرفانی بیان داشته‌اند چه اینکه برخی مبانی در راستای نیل به این مهم هستند و بعضی موجب دوری از شهود عرفانی. از سویی در بین عرفای قرن پنجم، هم در کلیات بحث خواطر و تقسیم‌بندی به خواطر ربانی و نفسانی و ... بعضاً در شکل و مرتبه آنها اختلاف دیده می‌شود ولی در حوزه تأثیری آنها بر نزدیکی و یا دوری از طریق کشف و شهود عرفانی اختلاف نشری دیده نمی شود .