جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هم‌زمان با نزول آموزه‌های وحیانی اسلام، تمدن اسلامی نیز مبتنی بر دو منبع معارف اسلامی یعنی قرآن و سنت رسول‌الله (صلی‌الله علیه و آله) تشکیل گردید و به تدریج به تمدن پیشگام و مسلط آن روزگار در طی پنج قرن (تا اوایل قرن ششم هجری) بدل گردید. از جنبه‌های مختلف می‌توان درباره تمدن اسلامی به بحث و بررسی پرداخت. شناخت و بررسی شاخص‌ها و ویژگی‌های تمدن اسلامی و علل و عوامل پیدایش و گسترش آن از منظر متفکران معاصر ایرانی، می‌تواند رهنمون ما برای فهم و تحلیل مسئله تمدن اسلامی در جهان معاصر گردد. پژوهش حاضر به روش توصیفی- تحلیلی و رویکرد اکتشافی به بررسی دیدگاه‌های سه تن از متفکران معاصر ایرانی پرداخته است تا به این پرسش اساسی پاسخ دهد که دیدگاه‌های رایج متفکران معاصر ایرانی درباره پیدایش و گسترش تمدن اسلامی چیست؟ در این پژوهش دیدگاه‌های عبدالحسین زرین‌کوب، علی شریعتی و سید حسین نصر ذیل دو عنوان کلی علل و عوامل «پیدایش تمدن اسلامی» و نیز «گسترش تمدن اسلامی» مورد بررسی قرار گرفته است. دین اسلام به عنوان مهم‌ترین عامل در پیدایش و گسترش تمدن اسلامی و عوامل «علم، ایرانیان و تمدن‌های گذشته» در گسترش تمدن اسلامی از موارد تشابه میان این سه متفکر هستند. در کنار این عوامل مشترک می‌توان به بیان تفاوت‌های بارز دیدگاه‌های این سه متفکر درباره عوامل موثر در پیدایش و گسترش تمدن اسلامی اشاره کرد که به‌عنوان مهم‌ترین دیدگاه خاص آنان قابل مطرح است. زرین‌کوب بر عامل «تساهل و تسامح»، شریعتی بر عامل «ایدئولوژی و خودآگاهی» و سید حسین نصر بر عامل «علم و عالمان» در گسترش تمدن اسلامی تأکید ویژه‌ای دارند. نگارنده در این تحقیق با ارائه دیدگاه‌های زرین‌کوب، شریعتی و نصر به این نتیجه رهنمون شده که گرچه پیدایش تمدن اسلامی و در ادامه گسترش آن، معلول عوامل مختلفی بوده است و در این تحقیق برشمرده و بررسی شده‌اند اما هنوز این مسئله جای مطالعات عمیق‌تر با رویکردهای فلسفی، دینی، تاریخی و ... را دارد که عواملِ موجده ذاتیِ ثابتِ مستقل و نیز عواملِ موجده عَرَضی متغیرِ وابسته، هم در پیدایش و هم در گسترش تمدن اسلامی شناخته، از هم متمایز شوند و همه جانبه مورد تحلیل قرار گیرند. انجام این مهم ضرورتی است برای بحث و گفتگو درباره بازتعریف و نیز بازسازی تمدن نوین اسلامی متناسب با مقتضیات جهان معاصر.