جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سؤال از «آرخه» و اصل نخستین عالم، جزء نخستین پرسشهای فلاسفه یونان در تاریخ فلسفه می‌باشد و هریک نیز پاسخی به آن دادهاند. ارسطو آن را «هوله» نامیده است. در دوره نهضت ترجمه آثار یونانی به عربی، برخی مترجمان آرخه را به «مادة المواد» و هوله را به «ماده» ترجمه کرده‌اند که این واژهگزینی غلط موجب سوء برداشت و اشکالات فلسفی فراوانی گردید. از ابتدا در بین اندیشمندان مسلمان، تقسیم موجود به جسمانی و مجرد مطرح بوده است. اما پس از این واژه‌گزینی، اصطلاح «مادی» جایگزین «جسمانی» شد؛ درحالیکه مفهوم «هیولی» (مفهومی که توسط ارسطو ارائه شد) را نیز در دل خود داشت و عموم فلاسفه نیز ناخواسته به جای جسمانی، مادی را به‌کار می‌بردند؛ حتی حکمایی که اساساً هیولی (یعنی همان ماده) را قبول نداشتند. در این مقاله کوشش شده تا با تحلیل معناشناسی مصطلحات فلسفیِ این بحث ـ بدون ورود به هر‌گونه نزاع لفظی که اساساً دور از شأن مباحث حِکمی‌ست ، پیامدهای فلسفی این واژه‌گزینی (از قبیل انحصار قوه در جسمانیات و نفی حرکت و زمان در مجردات) را تبیین نماید و در پایان، تعریف مورد قبولی را از موجود مادی و مجرد ارائه دهد

اعتقاد به وجود هیولی به‌عنوان جوهری که هیچ فعلیتی جز قوه‌ محض بودن ندارد، از زمان ارسطو تاکنون یکی از مسائل مهم فلسفی به‌شمار می‌رود. در میان فلاسفه اسلامی، مشائین آن را پذیرفته و بر براهین مثبته آن افزوده‌اند. اما برخی ادله‌ اثبات آن را غیر تام دانسته و اساساً وجود چنین جوهر بی‌فعلیتی را محال دانسته‌اند. در میان فلاسفه، رواقیون، شیخ اشراق، فخر رازی، خواجه نصیر طوسی، حکیم الهی قمشه‌ای، شهید آیت‌الله مطهری، شهید آیت‌الله سید مصطفی خمینی، آیت‌الله مصباح یزدی و آیت‌الله فیاضی از جمله حکمایی هستند که منکر وجود هیولی شده‌اند. در این میان، یکی از حکمای قرن 12ق، به نام سید ماجد حسینی کاشانی رساله‌ای موجز در نفی و ابطال هیولی نگاشته و در آن، پس از بیان ادله گوناگون اثبات هیولی، به رد آن ادله پرداخته و یک بخش از رساله‌اش را نیز به اقامه برهان بر ابطال وجود هیولی اختصاص داده است. در این مقاله متن نسخه خطیِ رساله مذکور، تحقیق و تصحیح شده و همراه با پاره‌ای از توضیحات و حواشی، عیناً درج شده است