جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مؤلف در باب حدوث عالم و اثبات زمان موهوم و در حدوث دهري رساله اي ديگر مفصل تر نوشته بنام مرآة الازمان (يا مرآة الزمان). ولي وي در رساله حاضر، نخست از حاشيه آقا جمال خوانساري بر حواشي خفري بر تجريد بخشي نقل كرده و آنگاه بنقل شش دليل از ميرداماد بر اثبات حدوث دهري و نفي زمان موهوم پرداخته و يكايك را پس از نقل، رد كرده و دليل هفتم را نيز از «بعضي محشين از فضلاء گيلان» كه ظاهراً مولي شمساي گيلاني است. و هشتم را از يكي از دوستان و معاصران (شايد خاجويي) آورده و مردود دانسته . وي پس از نقل ايرادات آقا حسين خوانساري بر داماد (بنقل از حاشيه فرزندش آقا جمال) سخناني از يكي از معاصران خويش در رساله اي كه در اين باب نوشته است و در مقام تعريض بر آقا حسين و رد اعتراضات او بر آمده، نقل كرده . مقصود وي ظاهراً همان مولي اسماعيل خواجويي است كه رساله اي در ابطال زمان موهوم پرداخته و كاشاني همه جا از او با تعريض و تخفيف و از كوششهاي آقا حسين خوانساري و مناظرات و مباحثات و نوشته هاي او براي اثبات زمان موهوم با تحسين ياد ميكند . كاشاني در دنبال سخنان بالا ميگويد «قول بحدوث دهري چنان در ميان شاگردان و پيروان مخترع آن شيوع يافت كه نزديك بود بر حدوث زماني و زمان موهوم خط بطلان كشيده شود و بتدريج از يادها برود اما كوششهاي بيدريغ و پي گير محقق مذكور بنيان سخن تازه را ويران و اركان زمان موهوم را بار ديگر استوار ساخت. فرزندش و جمعي از شاگردان و معاصرانش كه سخن او را صواب ديدند كوششهاي او را دنبال كردند و بار ديگر اين سخن را زنده ساختند . با اين همه در چند جا به غموض سخن ميرداماد اعتراف كرده و جنين گويد :«آنچه سيد داماد در باب حدوث دهري بيان كرده از تصور من دور است من تمام سخن او را نقل كردم شايد يكي از محصلين بدرك آن نائل گردد» از حكمة العارفين محمد طاهر قمي نيز عباراتي در اين باب آورده و از آنجمله اين عبارت اوست : «القول بالحدوث الدهري قول محدث احدثه بعض انصار الفلاسفه .. و هو اعتقاد بين السخافة» آغاز كتاب: (پس از بسمله) قال الشيخ الامام المخصوص من افاضل العصر و فضلاء الدهر بنور الهدي و القول للسديد في هداية المسترشدين ... شيدالله سبحانه في ايضاح المنهج القويم من قبله المؤمنين منه الاركان و اعز انصاره .. اولي البصائر و اصحاب الايقان يقول احوج المربوبين .. ابوعبدالله يدعي الشيخ و هو محمد بن الحاج محمد زمان شرح الله صدره بنور الحكمه .. اما بعد التحميد للحميد المجيد ... فقد قال اسوة الافاضل المحققين . جمال الدين محمد الخوانساري فيما كتبه علي التجريد و ما يتعلق به. قال المصنف طاب ثراه وجود العالم بعد عدمه الخ، قال الفاضل المعاصر سلمه الله في الحواشي الفخرية يعني به البعدية الزمانية . انجام كتاب: اذ لايعتبرح و لايلزم منه نفي صحة الاعتبار اذليس الاعتبار ازليا فتامل و لاتبادر بالانكار قبل النظر و الاعتبار فاعتبروا يا اولي الابصار [فهرست آستان قدس 4/108؛ مرعشي 11/309 و 13/334 و 1/23 ؛ كتابخانه مجلس شورا 5/467 و 15/32 ؛ فهرست دانشگاه تهران 352-3/353 و 16/478 ؛ فيلم دانشگاه 1/380 ؛ دانشگاه تهران 3/230 ؛ مجلس شورا 9/679 و 32/295 ؛ مدرسه فيضيه 2/117 ؛ فهرست سپهسالار 4/185 ؛ مرعشي 1/23 ؛ كتابخانه نوربخش 1/130 ؛ كتابشناسي تجريد 128]