جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

برداشت سیاسی از قرآن، یکی از برداشت‌های تفسیری نوین مفسّران در سده‌های اخیر است. در این برداشت‌‌ها، مفسّران به دنبال پیدا کردن جواب‌هایی برای حل مسائل سیاسی جوامع هستند و راه‌حل معضلات را از قرآن کریم می‌جویند. در این میان آراء و اندیشه‌های دو متفکر جهان اسلام و از حامیان جنبش‌های اسلامی معاصر، یعنی سید قطب و محمدجواد مغنیه، شایسته بازخوانی‌اند. در این پژوهش به شیوه توصیفی- تحلیلی و تطبیقی- انتقادی، تفسیر سیاسی این دو مفسّر واکاوی شده است. سوال اساسی تحقیق این است که چه تفاوت‌ها و شباهت‌هایی در تفسیر سیاسی سید قطب و مغنیه وجود دارد؟ یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که هر دو متفکر، با مشاهدۀ نارسایی‌های موجود در جامعۀ اسلامی، در اندیشۀ جبران عقب‌ماندگی‌ها در پرتو هدایت قرآنی گام برداشته‌اند و تنها راه رهایی مسلمانان را در استقرار حاکمیت اسلامی می‌دانستند؛ اما در تعیین شکل حکومت و چگونگی ایجاد آن و ویژگی‌های حاکم، اختلاف‌نظر دارند. با دقت در فرازونشیب‌های زندگی هر دو مفسر درمی‌یابیم که آنها میوه و محصول نگرش‌های محیط پیرامون خود و نماینده‌ای از این نگرش‌ها بودند. آن‌ها وجدان بیدار عصر خود بوده و تعهد سیاسی والایی داشتند. مغنیه به استحکام بنیه اعتقادی و سیاسی جامعه مسلمانان حساسیت داشت. بنابراین، با درس خواندن در حوزه‌های علمیه لبنان و نجف، خود را از لحاظ علمی برجسته کرد و از طریق تألیف کتاب و تعلیم شاگردان، به روشنگری و تبیین ترفندها و شگردهای دشمن پرداخت و خوراک فکری و علمی را برای افراد مهیاء ساخت و دسیسه‌های دشمنان را به‌طور علمی و متّقن برملا ساخت. سید قطب اما شیوه تقریباً متفاوتی را در پیش گرفت. جامعه متلاطم مصر تشنه افکار روشنفکر انقلابی و شجاع و متهوری مثل او بود. او متوجه شد که برای به جریان انداختن ظرفیت مسلمانان، باید قرائت جدید و نوین و گفتمان انقلابی را برگزیند، تا بتواند موج ایجاد کند و سیل به راه اندازد. وی برای تحول در جنبش‌های فکری، آمادگی لازم را داشت و قابلیت‌های فکری و اندیشه‌ای خود را ارتقاء داده بود و با تألیف کتب و مقالات متعدد می‌توانست به‌خوبی اعتقادات افراد را تقویت نماید.

در آیات قرآن بر این حقیقت تأکید شده که مردم امت واحده‌ای بودند (بقره/۲۱۳) و یا اگر خداوند اراده می‌کرد آنها را همواره بر امت واحده‌ای قرار می‌داد (مائده/۴۸، یونس/۱۹، هود/۱۱۸، نحل/۹۳، شوری/۸ و زخرف/۳۳). مفسران از گذشته تاکنون با ارائه تفاسیر متفاوت سعی کرده‌اند، معنای امت واحده را بیان کنند. تقریباً قریب به‌اتفاق مفسران منظور از امت واحده را در این آیات و آیه ۱۱۸ سوره هود به‌معنای امتی که دارای دین حق باشد، تفسیر کرده‌اند. برخی از مفسران نیز تفسیری متفاوت از هر یک از آیات بیان کرده و معتقدند این آیات مفهوم واحد و مشترکی ندارند. از سویی دیگر تفسیر ارائه‌شده از سوی مفسران، با روایات معصومین و اقوال برخی از صحابه نیز هماهنگ نیست. این مقاله در پی ارائه تفسیری متفاوت و یکپارچه از این دسته از آیات به‌ویژه آیه ۱۱۸ سوره هود است تا مفهوم به‌دست‌آمده از امت واحده بر همه آیات صدق کند. نتیجه به‌دست‌آمده آن است که منظور از امت واحده در این آیه و همه این آیات برعکس نظر مفسران، امتی است که بر ضلالت و گمراهی باشد نه بر حق و ایمان.

پاداش الهی بر اساس اصول قطعی عقل و مبانی نظری دین اسلام به‌ویژه قرآن، دارای مراتب و درجات متفاوتی است و انسان‌ها در قیامت بر اساس مراتب معرفت و ایمان و همچنین اعمال صالحه‌ای که از پیش فرستاده‌اند؛ دارای مراتب و درجات معنوی متفاوتی در بهشت خواهند بود. از سوی دیگر در آیات قرآن دسته‌های متعددی از اهل سعادت معرفی شده و انواع گوناگونی از پاداش الهی برای آنها در نظر گرفته شده است، به‌عنوان مثال از مقربون، ابرار، محسنین، صالحین، متقین و ... نام برده شده و برای هر کدام نعمت‌ها و پاداش گوناگونی در نظر گرفته شده است. این تحقیق در پی آن است که نشان دهد آیا امکان مقایسه این گروه‌ها و تمایزشان بر اساس پاداش‌های در نظر گرفته‌شده برای آنها وجود دارد؟ آیا می‌توان با تمایز قایل شدن در مراتب پاداش آنها، این مفاهیم را از هم جدا کرد؟ دستاورد این پژوهش بیانگر آن است که تعیین مراتب اهل سعادت در تفسیر قرآن با بررسی مراتب پاداش در نظر گرفته‌شده برای ایشان امکان‌پذیر است و به‌صورت مصداقی این نظریه بر هفت گروه از اهل سعادت: مقربین، ابرار، صالحین، مومنین، متقین، محسنین و عبادالله بررسی و پیاده‌سازی شده است. از دیگر کاربردهای این تحقیق در مباحث زبان‌شناسی و روابط هم‌نشینی و جانشینی است که در فهم معنای متن، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

هدف این تحقیق عمل صالح در قرآن ، اثار ، مقتضیات و موانع است . براساس سوالهای تحقیق مفهوم عمل صالح در قرآن چیست ؟ آثار مترتب بر عمل صالح در قرآن چیست ، چه ارتباطی میان ایمان و عمل صالح در قرآن وجود دارد مقتضایت و موانع صالح در قرآن چیست ، آیا عمل صالح در قرآن فقط برای مسلمانان مطرح شده یا در بقیه ادیان نیز وجود دارد بنابه فرضیه های تحقیق اعمال صالح اعمالی است که شرع آنها را مشخصا" بیان کرده و به وسیله انبیاء معرفی گردیده اند و بر مبنای آخرت گرایی و خلوص نیت انجام شوند ، عمل صالح موجب تکفیر سیئات ، تسریع در قبولی توبه و برخورداری از حیات طیبه و ... می شود . این تحقیق به روش تفسیری قرآن به قرآن و روش ایزتسو در جهت فهم مفاهیم اخلاقی - دینی قرآن به کار گرفته است و مشتمل بر چهار فصل است که در فصل اول حوزه مفهومی عمل صالح و رابطه آن با مفاهیم اخلاقی مرتبط را بررسی نموده است در فصل دوم ارتباط عمل صالح و ایمان درقرآن بیان شده است در فصل سوم آثار مترتب بر عمل صالح بیان شده و در فصل چهارم به مقتضایت و موانع عمل صالح در قرآن پرداخته است . براسا یافته های پژوهش خاص عمل صالح در قرآن یک عمل کاملا" شرعی است که به وسیله ادیان به مردم معرفی شده است و هر دینی عمل صالح مخصوص به خود دارد و حوزه مفهومی عمل صالح از موزه های مشابه خود محدودتر می باشد و حوزه های مشابه فراتر از عمل صالح اند و می توانند مطلق اعمال نیک را شامل شوند مصادیقی نیز که در روایات بیان شده ، عموما" مصادیق شرعی هستند که با مفهوم بدست آمده از قرآن هماهنگ است اگر اعمال صالح را اعمال مطلقا" شرعی بدانیم ، ارتباط مستقیمی بین ایمان و عمل صالح که در قرآن مطرح شده برقرار می گرد همچنین بیان شده که ایمان و عمل صالح موجب تقویت یکدیگر می شوند .