جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دوره تأسیس و تثبیت سازمان سیاسی جدید، به نام خلافت عباسی در زمان خلفای اوّل عباسی، به‌ویژه سفاح (132ـ136ق) و منصور (136ـ158ق)، به وقوع پیوست. در این مقطع که هنوز پایه­های مشروعیت خاندان عباسی به‌طورکامل شکل نگرفته بود، در مهم­ترین شهرهای جغرافیای اعتقادی وسیع جهان اسلام، یعنی مکه و مدینه، ضرورتی انکارناپذیر در جهت تقویت ریشه­های مشروعیت خلافت جدید احساس می­شد. ازاین‌رو، سلطه­ خلفای نخستین این سلسله بر حج و منطقه­ حرمین و حضور آنها در مراسم حج، می­توانست به تحکیم پایه­های مشروعیت و مقبولیت آنان در میان مسلمانان بینجامد. بدین ترتیب، اهمیت حرمین شریفین برای دو خلیفه نخست عباسی از منظر حضور نیروهای متکثر و منتقد وضعیت موجود، همواره به دغدغه‌ای جدی تبدیل شده بود. در این میان، تلاش­های این دو در جهت کنترل، تطمیع، تسامح و یا حتی مبارزه و جنگ با کانون­های مخالفت در این دو شهر، فصلی مهم از تاریخ تحولات سیاسی خلافت عباسی را در همین دوره نخست رقم زد. در این پژوهش، تلاش می­شود تا به روشی توصیفی ـ تحلیلی، جایگاه مناسک حج و منطقه حرمین در استراتژی سلطه‌گرایانه دو خلیفه نخستین عباسی را مورد تأمل قرار دهد. یافته‌های پژوهش، حاکی از آن است که خلفای نخستین عباسی، سعی داشتند با اقداماتی همچون: حضور در مراسم حج، انتخاب امیرالحاج و انجام اقدامات عمرانی، از ظرفیت تبلیغی مناسک حج و قدرت مشروعیت‌ساز آن در تحکیم پایه‌های قدرت خود استفاده کنند. لازمه تسلط بر حج و بهره‌گیری از ظرفیت‌های آن، تأمین امنیت منطقه حرمین بود که این امر با سرکوب مخالفان صورت گرفت.

نامه: ص. ۱۸۶-‎۱۷۵؛ همچنین بصورت زیرنویس // آن چه مسلم است اعتقاد به منجی آخر الزمان و کسی که بشریت را از قید همه ظلمها وستمهای موجود رهایی داده و صلح و عدل جاویدان را مسقر می سازئیک اعتقاد بین المللی و مربوط به همه ادیان الهی و همه اقوام بوده و یک خواسته ریشه دار و شوق عمیق و انتظار دیرین و نوید آرام بخش در میان همه مذاهب گوناگون است و اختصاص به دین و مذهب و ملت خاصی ندارد. اسلام نیز به عنوان کامل ترین ادیان و پیامبر بزرگوارش که خاتم همه پیامبران است. از این قاعده مهم مستثنی نبوده و همواره پیروانش را به روزگاری که در آن صلح و امنیت و عدالت جهانگیر شده بشارت می دهد. که این وتقعه قبل از قیامت و در همین دنیا اتفاق خواهد افتاد. پس از رحلت پیامبر اسلام بر اساس آیات و روایات صادره از ناحیه حضرتش امید به ظهور و آمدن مهدی موعود در جامعه مطرح بوده تا جایی که در برخی مقاطع اندیشه مهدویت دست آویز خلفا و حاکمان و برخی مخالفان و قیامگران قرار گرفت و این چیزی جز شرایط بوجود آمده در جامعه و ظلم و ستم دستگاه حاکمه و والیان آنها بر مردم ستم دیده و البته با مساعدت و همکاری برخی محدثان و فقیهان و شاعران چیز دیگری نبود. در موارد معدودی افرادی هم با استفاده از اعتقادات کهن اعراب و حتی نامیدن خود به نام موعودهای اعراب قبل از اسلام سعی در پیش برد اهداف خود داشتند که این امر تاثیر جزیی از خود بر جای گذاشت و آنچه بصورت گفتمان غالب در جامعه آن روز حضور داشت تاثیر کلی روایات پیامبر اسلام و آیات قرآن کریم در رابطه با اندیشه مهدویت بود. به ترتیب ضمن جواب به سوال اصلی پژوهش فرضیه اصلی ما نیز اثبات می گردد.