جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ورود اسلام به افریقیه، سرمنشأ بسیاری از تحولات، به‌ویژه در زمینه سیاسی و اجتماعی در این منطقه شد. فاتحان عرب با همراهی و راهنمایی بربرها، این سرزمین را تا اندلس درنوردیدند. بربرها، امیدوار بودند که در نتیجه این فتوحات و در فضای حاکمیتی جدید مسلمانان، حقوق و جایگاهی همانند مجاهدان عرب برایشان قرار داده شود؛ ولی این هدف در بیشتر مواقع و به‌خصوص در اوایل ورود اعراب، برای آنها محقق نشد. علاوه بر این، مهاجرت اعراب به افریقیه، پیامدهایی در نقاط مختلف به همراه داشت که از جمله آن، تشکیل جبهه­­های معارض با سلطه مرکزی، یعنی خلافت اموی بود. عملکرد تبعیض­آمیز و غالبا خشونت­آمیز والیان عرب در این دوره، منجر به اعتراضات گسترده­ای از سوی بربرها و بومیان شد. ازاین‌رو، طی جنبش­هایی، اعتراضات خود را نسبت وضعیت پیش‌آمده نشان دادند که در نتیجه­ این جنبش­ها، به‌تدریج حکومت­هایی نیز تشکیل شد. پژوهش حاضر، در صدد بررسی علل لازم در بروز جنبش­های اجتماعی افریقیه (عصر والیان اموی و عباسی) با تکیه بر نظریه تحول انقلابی جانسون است و با این فرضیه که تغییر نظام اجتماعی افریقیه، عدم اعتبار حکومت مرکزی و رکود قدرت، در بروز این جنبش‌ها تأثیر داشت.

سرزمین مغرب اسلامی از آغاز گسترش اسلام تا قرن چهارم هجری، پذیرای دولت­های اسلامی از جمله ادریسیان (372-172ﻫ.ق) بوده است. بنا به اقتضای همجواری سرزمینی، همسودی و همچنین حفظ منافع از جمله در عرصه اقتصادی، گاه میان دولت­های مغرب‌نشین و دولت امویان اندلس (422-138ﻫ.ق) نیز پیوندی سیاسی به وجود آمده است که به دلیل جدا بودن اندلس از مغرب، آنان را در حاشیه مناسبات با مغرب قرار داده است و زمینه دخالت دوجانبه امویان و دولت­های مغرب‌نشین همچون ادریسیان را در امور سرزمین­های همدیگر فراهم کرده است. تقارن میان دولت­های مذکور، به نزدیکی در روابط میان آنها انجامیده است. این روابط و تأثیر و تأثر آنها بر یکدیگر و به­ویژه در رفتار سیاسی ادریسیان با امویان اندلس، شکل‌دهنده سؤالاتی شده است که عبارت‌اند از اینکه: علل مؤثر بر رفتار سیاسی دولت شیعی ادریسیان با دولت امویان اندلس چه بود؟ و چه نتایجی برای این دولت داشته است؟ پاسخ دادن به این پرسش­ها، برای رسیدن به تبیین رفتار سیاسی شکل گرفته است و دولت ادریسیان غالباً برای رسیدن به قدرت، حفظ آن، تثبیت مشروعیت خود و به طور کلی، چگونگی کسب و حفظ قدرت، نوعی از رفتار سیاسی را که غالباً مسالمت‌آمیز بود، در پیش گرفت. بر این اساس، پژوهش حاضر در صدد است تا با روش تاریخی متکی بر توصیف و تحلیلی، رفتار سیاسی دولت­ ادریسیان را با دولت امویان اندلس بر مبنای ساختار قدرت در مکتب کثرت­گرایان، مورد بررسی قرار دهد.

رخداد سقیفه پس از رحلت پیامبر، نقطه آغازی در شکل­گیری مناسبات جدید قدرت سیاسی در بستر سنتی جامعه دینی آن دوره بود که علی­بن ابی‌طالب، در آن کارزار سیاسی نادیده گرفته شد و پس از آن دیگر ائمه:در عرصه قدرت سیاسی و حکومت، به‌طور مستقیم و به جز حضور امام علی و امام حسن در خلافت و امام رضا در ولایت‌عهدی، حضور و ظهور کم‌تری داشته یا اصلاً نداشتند. نوسان ورود و کناره­ گیری ائمه: به عرصه قدرت سیاسی، علل متعددی داشت که از جمله آن‌ها، می­توان به حکم‌رانی و رفتار خشونت­آمیز قدرت حاکم، رویکرد ائمه: به قدرت سیاسی و حکومت و تبیین آن در موضوعیت و طریقیتش اشاره کرد. در این بین عرصه قدرت اجتماعی برایشان باز و گسترده بود. قدرت اجتماعی، بهترین کانالی بود که ائمه: می‌توانستند از آن برای تبیین درست اندیشه دینی در نظر و عمل، استفاده کنند. پژوهش حاضر در تلاش است این سؤال را که رویکرد و عملکرد ائمه: در دو عرصه قدرت سیاسی و اجتماعی چگونه بوده است و با فرضیه موضوعیت و طریقیت داشتن قدرت در دیدگاه ائمه: بررسی کند. در این زمینه، برای توضیح و تبیین بهتر پژوهش، از نظریه‌های جامعه‌شناسی سیاسی و علوم سیاسی از جمله نظریه پارسونز در زمینه قدرت سیاسی و اجتماعی، در قالب واکاوی نظری استفاده شده است.