جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در تفسیر آیه 59 سوره نساء و در تبیین مفهوم و نیز مصادیق اولی الامر نه‌تنها میان مفسران شیعه و مفسران اهل سنت اختلاف‌نظر بوده است بلکه گستره این اختلاف‌نظر را می‌توان در میان مفسران هر یک از دو مذهب نیز جستجو کرد. در نگاه مشهور شیعه، اولی الامر به معصومین (ع) تفسیر گردیده است؛ اما تبیینی نو از اولی الامر در میان برخی مفسران شیعه شکل گرفت که از اولی الامر تفسیری عام‌تر از معصوم ارایه می‌دهد و ولی فقیه را بعنوان یکی از مصادیق آن تعیین می‌کند. پژوهش حاضر در صدد است تا با استناد به منابع شیعه به تحلیل و نقد دیدگاه مشهور بپردازد و روشن سازد که اگرچه امامان معصوم(ع) کامل ترین مصداق اولی الامرند اما از سیاق آیه، خصوصیت عصمت برای اولی الامر فهمیده نمی‌شود و استدلال دیدگاه مشهور شیعه به آیه جهت متعین کردن مصداق اولی الامر در امامان معصوم(ع)، با اشکالات جدی مواجه است.

بحث «استصحاب احکام شرایع گذشته» یکی از فروعات بحث استصحاب و یکی از مباحث اصول عملی است که بیشتر در مباحث انتهایی آن و در قالب یکی از شبهات استصحاب مطرح شده است. پرسش اساسی این است که: اگر حکمی در شریعت گذشته (مثل شریعت حضرت موسی (ع) یا عیسی «ع») وضع شده و یقین به نسخ آن در شریعت بعدی (مثل شریعت اسلام) نداشتیم، آیا امکان استصحاب آن حکم در شریعت بعدی وجود دارد یا خیر؟ ثمرۀ این بحث از این لحاظ در فقه و اصول کم‌رنگ می‌شود که هرچند قائل به استصحاب احکام شرایع سابق نباشیم، می‌دانیم که برخی از این احکام در شریعت اسلام موجودند و علی‌رغم این ثمره اندک، آثار این بحث در تاریخ و کلام دیده می‌شود. بر این مبنا، در این مقاله ادله موافقان و مخالفان، و همچنین محققان از اصولیان در این خصوص بررسی شده است.

اختلاف درباب مفهوم، مصادیق و محدودة واژة قرآنی اولوالامر، که در آیات59 و 83 سوره مبارکة نساء به کار رفته، به عصر صحابه و دیدگاههای آنان باز می گردد، از همان دوره تا اوایل قرن گذشته مفسران با گرایش شیعی، اولوالامر را منحصر در معصومین(ع) دانسته و به آیه صبغه ای کلامی و اعتقادی در اثبات ولایت اهل بیت(ع) داده اند. در مقابل مفسران سنی مذهب در اظهار نظرهای متفاوتی اولوالامر را عالمان، حاکمان، فرماندهان نظامی و در نهایت اهل حل و عقد دانسته اند. اما از آغازین دهه ای قرن گذشته و در مواجه با پدیده های سیاسی جدید در امر حکومت، در بازخوانی جدید از منابع دینی، تعدادی از مفسران روشنفکر هر دو مذهب که دغدغة پاسخگویی به چالش های تازه فرا رو را داشته اند گام هایی از دیدگاههای سلف خود فراتر نهاده اند. در اهل سنت«اهل حل و عقد» به عنوان مصداق آیه با دموکراسی غربی مقایسه شده و در شیعه مفسران به خصوص پس از انقلاب اسلامی با وجود اختلاف نظرهایی، مصادیق آیه را اعم از معصومین(ع) دانسته اند. به نظر رویکرد جدید به این مسأله یعنی عام تر دانستن واژه اولوالامر و در عین حال ضابطه مند کردن آن، رویکرد صحیح به این آیه باشد که دلایل و قرائن مختلف توجیه می شود. روایات وارده در این باب هم با همین زاویة دید در چند دسته قابل بررسی اند که از مجموع آن ها همین دیدگاه استنباط می شود.