جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پیشرفت شگرف بشر در تولید و ذخیره‌سازی انبوه داده‌ها و نیز استفاده از آن‌ها در ساختن ماشین استنتاج‌گر، امروزه در قالب یک فناوری پیشرفته به نام «یادگیری عمیق ماشینی» ظهور یافته است. این فناوری با الهام از اتصالات موجود در ساختار مغز جانداران طراحی شده و از شبکه‌های عصبی مصنوعی عمیق قدرت می‌گیرد. توانایی آن در استنتاج خبره‌گونه در زمینه‌های مختلف و یا تولید آثار مشابه افراد زبردست، با وجود مزایای بسیار، انسان امروز را با چالش‌های مختلفی رو در رو می‌سازد. این نوشتار تلاش می‌کند با رویکرد نظام‌مند عقلی- فلسفی به تحلیل و معرفی چالش‌های اخلاقی یادگیری عمیق ماشینی و ارائه رهیافت مناسب در قبال هر یک از این چالش‌ها بپردازد. اگرچه یادگیری عمیق ماشینی چالش‌های قابل توجهی بر سر راه انسان قرار داده، با آگاهی و چاره اندیشی نسبت به آن‌ها، می‌توان در عین بهره بردن از مزایای چشمگیر این فناوری، ارزش‌های انسانی را نیز آگاهانه محافظت نمود.

فطرت از آموزه‎های مصرّح قرآن کریم است که اشاره به آفرینش خاص و متمایز و ممتاز آدمی دارد. این سرشت مشترک انسانی در طول تاریخ تفکر اعم از دینی و غیردینی مورد توجه و اندیشه‎ورزی متفکران بوده است. در عین حال هر قدر دانش و پژوهش‎های انسان‎شناسی دانشمندان پیش رفته- اگرچه پشتوانه قرآنی و روایی نیز آن را تقویت کرده است- به نظر می‎رسد هنوز فرایند و مکانیسمی که شکل‎گیری فطرت مشترک انسانی را به‎گونه‎ای تبیین نماید که نظریات علمی و دینی را به یکدیگر مقرون سازد، ارائه نگشته است. نوشتار پیش رو کوشش کرده است تصویری عقلی- علمی از فطرت ارائه دهد که با مبانی حکمی و روایی و قوانین علمی ژنتیک سازگار باشد. از ارزیابی نسبت‌های مختلفی که میان فطرت و بعد روحانی و جسمانی آدمی برقرار است، می‌توان تفسیری جامع از فطرت ارائه کرد که سازگار و هماهنگ و مرتبط با بدن و نفس انسان باشد. نسبتی که میان آموزه‎های دینی فطرت و طینت از یک سو و طبیعت آدمی از دیگرسو برقرار است، می‏تواند ما را به احتمال انطباق میان فطرت با ژنوم انسانی نزدیک گرداند.

بی‌تردید شناخت کامل امام(علیه السلام) بدون شناخت ماهیت علم ایشان و منابع آن علوم میسّر نیست. حال پرسش این است که منابع علم امام(علیه السلام) چه در زمان حیات پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و چه بعد از ارتحال ایشان به عنوان پیامبر خاتم و قطع وحی اصطلاحی چیست؟ ایشان دانش مورد نیاز در تفسیر درست و همه‌جانبۀ دین در همه زمان‌ها را با حفظ خاتمیت پیامبر اسلام و آخرین کتاب بودنِ قرآن از کجا به دست می‌آورند؟ آیا منابعی غیر از کتاب خدا و سنّت رسول اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) در اختیار آنان می‌باشد و اگر چنین است، آن منابع کدام‌اند؟ و چه ویژگی‌هایی دارند؟ آیا این منابع مختص ائمه معصومان(علیهم السلام) هستند یا دیگران هم می‌توانند سهمی از برخی مراتب آن منابع داشته باشند؟ در کتاب «منابع علم امام(علیه السلام)» در تبیین منابع علم امام در مرحله نخست با رجوع به منابع روایی اصیل و موثّق همچون الکافی، بصائر الدرجات، آثار شیخ صدوق و دیگر جوامع روایی، احادیث ائمه معصومان(علیهم السلام) مورد استناد قرار داده شده و در انتخاب احادیث به جنبه سندی و به ویژه به جنبه دلالی روایات توجه شده است، در مرحله بعد، نگارندگان کوشیده‌اند آیات و روایات را به صورت تحلیلی و با رویکردی کلامی و فلسفی و عرفانی مورد مداقّه قرار دهند. هدف از نگارش کتاب این است که مسائل مطرح‌شده در بالا را در قلمرو علوم و منابع قرآن و حدیث با رویکردی کلامی و فلسفی و عرفانی ارائه ‌دهد؛ بنابراین، از آنجا که در بحث منابع علم ائمه، کتاب و رسالۀ مستقلی که با شرح و تفصیل به همه منابع علم امام به صورت یکجا پرداخته باشد، وجود ندارد. در این کتاب جهات سه‌گانۀ زیر مورد توجه قرار گرفته است: نخست: منابع علوم امامان شیعه(علیهم السلام) و محتوا و حقیقت ظاهری و باطنی آن منابع معرفی شود. دوم: دسترسی ائمه به این منابع اثبات ‌شود. سوم: روش استفاده ایشان از این منابع تبیین گردد. این اثر، حاصل چند سال تلاش علمی دو پژوهشگر در عرصه فلسفه و کلام و معارف اسلامی می‌باشد که در نوع خود، اثری شاخص به شمار می رود؛ زیرا اگر چه تک‌نگاره‌ها و چند‌نگاره‌هایی در زمینه منابع علم امام نگاشته شده، اما برای نخستین بار است که اثری به این جامعیت، با عنوان منابع علم امام(علیه السلام) به رشته تحریر در آمده است. استاد دروس خارج حوزه علمیه قم، آیت الله دکتر احمد عابدی بر این اثر نظارت داشته و سطح علمی آن مورد تأیید و تقریظ ایشان قرار گرفته است. کتاب «منابع علم امام(علیه السلام)» مشتمل بر هشت فصل به قلم دکتر الهام محمدزاده و دکتر رضا نیرومند تازه‌ترین اثر انتشار یافته توسط بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی است.

یک مسئله اساسی در مباحث امام‌شناسی که به ندرت دربارۀ آن بحث شده، این است که چه رابطه و نسبتی میان وجود امام با عقل، اعم از عقل به معنای هستی‌شناسانه و معرفت‌شناسانه برقرار است. هدف: امام(ع) به سبب مقام و رتبۀ وجودی، از قدرت عقلانی برتر و معارف الهی برخوردار است که از آن برای شناخت و درک اشیا و هدایت به سوی حقیقت بهره می‌‌گیرد. هدف از این نوشتار این بود که به مسائل پیرامون مقولۀ عقل امام و نسبت میان الهامات ربّانی و علوم و معارف شهودی و لدنَی امام با عقلش و نیز رابطۀ میان عقل و علم امام(ع) بپردازد. روش: پژوهش پیش رو با شیوۀ توصیفی و تحلیلی به این موضوع غامض و پیچیده که کمتر مورد توجه و رمزگشایی قرار گرفته، پرداخته است. یافته‌ها: قرآن و روایات با اشاره به عصمت و خطاناپذیری عقل و اهل بیت(ع) و کارکرد یگانه‌ای که هر دو در هدایت بشر داشته‌اند، ما را به این نکته رهنمون می‌سازند که با توجه به کمال نفس امام، عقل ایشان، هم به عنوان منبع و هم ابزار شناخت کامل بوده و نقص ندارد. نتیجه‌گیری: به نظر می‌رسد عقل به عنوان یک حقیقت مجرد و مستقل که اولین و محبوب‌ترین مخلوق و واسطۀ ایجاد موجودات دیگر معرفی شده است، در واقع به حقیقت وجود امام معصوم(ع) اشاره دارد.

امامان شیعه دارای درجه‌ای عالی از علم می‌باشند که فراتر از علم بشری است، اما این علم امری ذاتی و استقلالی نیست بلکه جنبه افاضی دارد. لذا ائمه این علوم را از منابعی متفاوت دریافت می‌کنند. الهام و تحدیث در شمار منابع مهم علوم ائمه قرار می‌گیرند که توجه و پژوهش در ماهیت آن دو نشان دهنده ارتباطشان با یکدیگر می‌باشد. مسأله این نوشتار این است که از آن‌جا که الهام و تحدیث از سنخ کشف و شهود می‌باشد لذا چه تفاوتی میان این دو وجود دارد. احتمال می‌رود که الهام و تحدیث دارای سنخیت واحد باشند و تنها به سبب ملاحظات و نگرش متفاوتی که از زوایای مختلف به آن‌ها شده است آن دو متفاوت لحاظ شده‌اند. نیز به این اشکال اساسی پاسخ گفته می‏شود که استفاده از این دو منبع با وراثت علوم ائمه از پیامبر اکرم(ص) ناسازگار نبوده و مستلزم کاملتر شدن علوم اهل بیت نسبت به پیامبر اکرم نمی‌باشد.

عصمت پیامبر اکرم(ص) بارها در قرآن کریم مورد تصریح و تأکید قرار گرفته است. با این حال، برخی آیات، ایشان را مورد عتاب و توبیخ قرار داده‌اند. پر واضح است که این دو سلسله آیات عصمت و عتاب به پیامبر ناسازگار می‌نماید. در باب محدوده‌ی عصمت آن حضرت متکلمان، حکیمان و عارفان اسلامی نظرات متفاوتی ارائه کرده‌اند. ملاصدرا، به‌منزله‌ی حکیمی متأله، با تطبیق نظریه‌ی انسان کامل بر پیامبراکرم(ص)، گستره‌ی عصمت ایشان را فراتر از تلقی متکلمان لحاظ کرده است. او با محور قرار دادن ذومراتب بودن فهم قرآن و با روی‌کردی تأویلی به آیات، عصمت نبی را با آیات عتاب به گونه‌ای متفاوت جمع نموده است. ملاصدرا خطاب آیات یادشده را، که در ظاهر به پیامبر اکرم(ص) می‌باشد، عتابی لطیف دانسته، به ترک اولی تفسیر می‌نماید. از نظر او، فلسفه‌ی آیات عتاب وصول حضرت ختمی مرتبت به مقام عبودیت تام و تربیت امت است.

اکثر دانشمندان شیعه معتقدند که ائمهR علم خویش را از طریق منابعی کسب کرده‌اند؛ لذا علم ایشان امری ذاتی و استقلالی نیست بلکه جنبۀ افاضی دارد. در روایات شیعه و سنی، دربارۀ تعدد این منابع، به تفصیل سخن گفته شده که برخی مانند الهام و تحدیث صرفاً جنبۀ ملکوتی دارند و بعضی دیگر از منابع مانند جفر و جامعه، علاوه بر بُعد ملکوتی، به نحو ظاهری و مکتوب نیز وجود دارند. در این مقاله، با تأمل در روایات، نتیجه گرفته شده که دو کتاب جفر و جامعه، مستقل از یکدیگرند؛ بخش عمده‌ای از کتاب جفر شامل علوم غیبی و اخبار گذشته و آینده و منایا و بلایا و علم حروف و اعداد(علم جفر) و کتاب جامعه که به نام کتاب علی خوانده شده، بخش‌های وسیعی از تمام احکام شرعی و اخلاقیات را دربردارد. مهم‌ترین ویژگی این دو کتاب این است که هیچ‌گاه کهنه نمی‌شوند و درنتیجه، تمام نیازهای مردم را تا روز قیامت دربردارند. این مطلب نشان می‌دهد که کلمات این صحیفه‌ها مانند قرآن کریم، دارای مراتب و بطون نامتناهی بوده و از تجلیات اسماء الهی‌اند.

بهره بردن از قدرت علمی و خلاقیت انسان در محدود کردن و پس‌راندن شرور و جلوگیری از گسترش آن از مصادیق همکاری با خالق و یاری‌ دادن‌ به‌ خداوند در حل مسأله شر محسوب می‌شود‌. بسیاری صفات بد‌ اخلاقی‌ و خلق و خوی‌های ناپسند و در نتیجه شخصیت و رفتار شرورانه پایه‌ی زیستی و ژنتیکی دارند. فن‌آوری مهندسی ژنتیک این امکان را به ما می‌دهد که از ویژگی‌هایی در ژن‌ها‌یمان برخوردار باشیم که تا سرحد امکان، کمتر گرفتار شرور گردیم. بنابراین در قدم نخست، با بهر‌ه‌گیری از ژن‌درمانی می‌توان ‌از پیدایش‌ برخی‌ از نواقص جسمانی و اخلاقی‌ و انتقال‌ آن‌ به‌ نسل‌های‌ بعدی‌ جلوگیری‌ کرد و سپس با مهندسی ساختار ژنتیکی انسان و در نتیجه اصلاح نژاد بشر، می‌توان به انسانی دست یافت که دارای درصد بالایی از صفات و خصوصیات مطلوب‌ جسمانی، عقلانی، اخلاقی و الاهی بوده، تا در نتیجه‌ی آن، شمار چشم‌گیری از شرور روزمره‌ی انسانی از صفحه‌ی زندگی محو شود و به دیگر شرور تاریخی پیوندد. نگارنده رهیافت اصلاح ساختار ژنتیک را در شرایط موجود، راهبردی اساسی و بر‌تر در حل شرور انسانی و دستیابی به خیرات و کمالات ارزیابی کرده و معتقد است که بشریت باید هر چه زودتر تصمیم استفاده از آن را عملی کند.

پیامدهای کلامی و اخلاقی تحوّلات ساختار ژنتیک به بررسی نسبت میان ژنتیک و الهیات و آموزه‌های دینی پرداخته که خود از مصادیق مهم علم و دین محسوب می‌شود. پیامدهای کلامی ناشی از اصلاحات ژنتیک به نسبت میان دستاوردهای فنّاوری ژنتیک انسانی با خالقیّت، جبر، شکل‌گیری خیر و شر و هدایت انسانی می‌پردازد. از بررسی نسبت ژنتیک و خالقیت روشن می‌گردد که انسان به عنوان مظهر خلّاقیت الهی می‌تواند به اذن خداوند در مقام آفرینش‌گری قرار گیرد. اگرچه ساختار ژنتیکی هر انسانی میزانی از جبر رفتاری را به دنبال دارد اما منجر به جبرگرایی فراگیر در همه رفتارهای انسانی نمی‌گردد. رهیافت اصلاح و دستکاری ژنی انسان علاوه بر درمان و پیشگیری از بیماری‌های جسمی و رذایل اخلاقی فرصت و راهکار مناسب و معقولی جهت شکل‌گیری خیرات و صفات مطلوب انسانی و به‌خصوص بهسازی نسل آینده انسانی می‌باشد. این نوشته با طرح مقوله هدایت ژنتیکی سعی می‌کند نوع جدیدی از هدایت انسانی را مورد بحث قرار دهد که به‌طور مستقیم متأثر از ساختار ژنتیک می‌باشد. پیامدهای اخلاقی و رفتاری ژنتیک نیز به موضوعاتی مانند طینت، فطرت و کسب صفات و تربیت‌پذیری اخلاقی می‌پردازد. بررسی رابطه دو آموزه دینی طینت و فطرت با ساختار ژنی انسان دلالت می‌کند بر این‌که مقایسه ژنتیک با این آموزه‌ها از جهاتی قابلیت تطبیق و همانندی و شباهت را نشان می‌دهد. با توجه به تأثیر بنیادی ژنتیک بر شخصیت و رفتار آدمی و اشارات و تصریحاتی که در آموزه‌های دینی نسبت به ژنتیک صفات اخلاقی صورت گرفته کسب صفات اخلاقی از طریق ژنتیک در آموزه‌های دینی اثبات می‌گردد. نیز تعامل میان ژنتیک و محیط نیز بر تربیت‌پذیری اخلاقی انسان دلالت دارد.بنابراین بر اساس راهبرد اساسی نقش فعّال آدمی در هستی و نیز تأثیرگذاری که ژن‌ها در شکل‌گیری شخصیت و سعادت او دارند، اصلاح ساختار ژنتیک انسان‌ها برای رسیدن به ویژگی‌های مطلوب اخلاقی و دینی و بهسازی نسل آینده بشری ضروری به‌نظر می‌رسد.

این رساله در دو بخش به نسبت میان مسأله شر و وجود خدا و همچنین ادلّه اثبات وجود خداوندمی پردازد. عموم انسانها همواره جویای علت وجود شرور و بدیها در جهان بوده و معمولاً شروررا نقصی برای جهان دانسته و گهگاه نیز از بروز آنها شکایت می کنند. فیلسوفان الحادی شر را بااوصاف الهی همچون قدرت مطلق خداوند ناسازگار دانسته و ظهور وجود شرور بی فایده ای مانند دوقلوهای بهم چسبیده را دلیلی بر عدم قدرت مطلق الهی و در نتیجه عدم وجود خداوندمی دانند. فیلسوفان الهی اگرچه راه حل های زیادی در مقابل مسأله شر ارائه داده و ناسازگاری مورد ادعای مخالفان را دفع کرده اند، اما در نظر نهایی خود معتقدند که بشر بخاطر علم محدودش نمی تواند پی به علت شرور ببرد. از این رو صدور حکم قطعی در مورد بی فایده بودن برخی شرور منطقاً امری نادرست می باشد. فیلسوفان همواره به تفکر فلسفی درباره وجود خداپرداخته اند که سه برهان کلاسیک وجودشناختی ، جهان شناختی و غایت شناختی نتیجه کوشش های عقلی آنان در طول تاریخ فلسفه بوده است . رسالة حاضر دارای دو بخش است . بخش اول تحت عنوان «تبیین و نقد و بررسی ادلّة ضد توحیدی » مشتمل بر دو فصل می باشد. در فصل نخست ، فصل «ادلّة ضد توحیدی » از کتاب فلسفة دین کیث یندل مورد تبیین قرار گرفته که در آن به مباحثی مانند: مسألة شر و نقدهای آن پرداخته شده است . در فصل دوم مطالب فصل گذشته مورد تحلیل و نقد و بررسی قرار گرفته و به مباحثی همچون اقسام شرور، نقد مکی و پاسخ پلانتینگا در مسألة شر، راه حل های مسألة شر و مسألة شر در فلسفه اسلامی پرداخته شده است .بخش دوم این پایان نامه با عنوان «تبیین و نقد و بررسی ادلّة توحید» نیز شامل دو فصل می شود. درفصل اول ، فصل «ادلّة توحیدی » از کتاب مذکور که به مباحثی مانند برهان وجودی ، استدلال های آکوئیناس و برهان غایت شناختی پرداخته ، به طور خلاصه تبیین گردیده است . فصل دوم از بخش اخیر در راستای نقد و بررسی فصل پیشین به براهین اثبات خدا پرداخته و فهرست مفصّلی ازتقریرات متنوع برهان وجودشناختی و انتقادات مختلف بر آن همچنین ضمن تقریر برهان جهان شناختی اصل متن تمامی طرق پن گانه آکوئیناس به همراه بررسی آنها ارائه شده است .برهان غایت شناختی یا نظم به همراه تقریر و نقدهای رایج آن قسمت پایانی رساله را تشکیل می هد